Leiden, internationale kennisstad
Leiden is een stad vol kennis. We zijn trots op onze Universiteit, Hogeschool Leiden, op de musea,
het LUMC, de onderzoeksinstituten, en op alle vormen van onderwijs voor alle leeftijden. Leiden
telt ruim zestigduizend leerlingen en studenten. Het feit dat wij een kennisstad zijn, zorgt voor veel banen. Alleen al op het Leiden Bio Science Park werken zo’n twintigduizend mensen. Daarnaast zorgt het onderwijs natuurlijk ook voor veel banen.
Kennis is dus een zeer belangrijke pijler voor de welvaart en het welzijn in de Leidse regio. In het beleidsakkoord 2022-2026 'Samenleven in Leiden' hebben we vastgelegd te zullen blijven werken aan een sociaal en duurzaam Leiden, waar je nu en in de toekomst fijn, veilig en prettig kan wonen. Een groene, leefbare en ondernemende stad, waar mensen zich thuis voelen, omzien naar elkaar en zichzelf kunnen zijn.
In Leiden geloven we dat kennis die je samen maakt, de versneller is van welzijn in de stad en tegelijkertijd de kwaliteit van onderwijs en onderzoek bevordert en zichtbaar maakt. Omdat kennis steeds meer een voorwaarde is voor maatschappelijk succes, welvaart en welzijn, zijn gemeente en partners in 2012 gestart met het programma Kennisstad. Door gericht samen op te trekken, versterken we de positie van Leiden en de regio op het gebied van de kennisontwikkeling en de kenniseconomie. Leiden heeft zich daarmee in de afgelopen decennia een positie veroverd in de top van Europese kennisregio’s. Met in 2022 de erkenning daarvan in de vorm van de titel European City of Science (ECS) waarin Leiden een jaar lang, dé Europese stad van wetenschap, kennis, kunde en cultuur mocht zijn. Hier geldt echter wel: Aan de top komen is één, aan de top blijven is zeker niet vanzelfsprekend. Veel van onze kennispartners hebben de wereld als speelveld. De concurrentie is hier groot. Dit vergt van ons als gemeente en regio een hierop toegesneden strategie. We willen nog nadrukkelijker werken aan het zijn van een Europese / Internationale kennisstad, zonder dat dit ten koste gaat van de aandacht en impact die het hier voor onze inwoners heeft.
De kenniseconomie stopt niet bij onze gemeentegrens. Daarom werken we nauw samen met o.a. de Metropoolregio Rotterdam-Den Haag en de Economic Board Zuid-Holland Daarnaast hebben we via het Netwerk Kennissteden Nederland een nauwe samenwerking op nationaal niveau met andere kennissteden, onder andere via de City Deal 'Kennis Maken'.
De samenwerking met onze kennispartners draagt gericht bij aan de realisatie van de Sustainable Development Goals (SDG’s) van de Verenigde Naties. Voor programma kennisstad gaat het daarbij met name om de doelen ‘Goede gezondheid en welzijn’ (nr. 3), ‘Kwaliteitsonderwijs’ (nr. 4), ‘Duurzame steden en gemeenschappen’(nr. 11) en ‘Partnerschap om doelstellingen te bereiken’ (nr. 17). In 2020 heeft Leiden zich aangesloten bij Gemeenten4GlobalGoals van de VNG.
In 2021 hebben we het programma geëvalueerd voor de periode 2012-2021. Hierin zijn de belangrijkste ontwikkelingen en resultaten van de afgelopen 10 jaar beschreven. Geconstateerd werd dat de gekozen aanpak zijn vruchten heeft afgeworpen: kennis heeft, tot nu toe vooral middels (incidentele) samenwerkingsprojecten, geholpen om Leids beleid te beïnvloeden op het vlak van onderwijs, cultuur, welzijn, gezondheid en economie. Het zal de komende jaren de uitdaging blijken te zijn om deze aanpak verder door te ontwikkelen, waarmee resultaten op een structurelere manier geborgd kunnen worden. Alleen dan kunnen we bewerkstelligen dat Leiden een vooraanstaande kennisstad is en blijft, zowel nationaal als internationaal; in woord én in daad.
Ook de samenwerking met de partners van de samenwerkingsovereenkomst Leiden Kennisstad is geëvalueerd over de periode 2017-2021. Dit betreft de samenwerking tussen Universiteit Leiden, Hogeschool Leiden, Leids Universitair Medisch Centrum en de gemeente Leiden sinds 2017, en sinds 2020 aangevuld met Naturalis Biodiversity Center. We zien op nationaal en Europees niveau een duidelijke wens om wetenschap en samenleving dichter bij elkaar te brengen. Een trend als “citizen science” is daarin een stuwende factor. Niet voor niets heeft de Europese commissie het Kennis door de Wijken programma opgenomen in haar policy agenda als aanpak om kennis en samenleving met elkaar te verbinden. Ook tussen de samenwerkingspartners leeft breed het besef dat er alle aanleiding is om de samenwerking voort te zetten en zelfs verder te intensiveren.
De gemeente heeft daarvoor al een belangrijke volgende stap gezet: De meerjarig incidentele financiering van het programma, is per 2022 structureel in de gemeentebegroting opgenomen, waarmee de samenwerking gecofinancierd kan worden.
Het programma Kennisstad kent twee hoofddoelen:
- Kennisinstituten en kennisbedrijven floreren optimaal in Leiden;
- Leiden (de stad, de regio en haar inwoners) heeft maximaal voordeel van de kennisinstellingen.
Als gemeente willen wij deze doelen bereiken door hechte samenwerking / cocreatie met onze kennispartners. Hiertoe is de bestaande samenwerkingsovereenkomst Programma Kennisstad 2017-2021 eind 2022 verlengd voor de periode 2022-2027. Met deze overeenkomst wordt inhoud en uitvoering gegeven aan de gezamenlijke wens nog intensiever met elkaar samen te werken.
Voor het aanbrengen van meer focus, en in aansluiting op de hoofdlijnen van het coalitieakkoord, zullen we intensiveren op de volgende speerpunten:
- Gezondheid & Welzijn: We hebben als gemeente de ambitie uitgesproken dat we over tien jaar (2030) één van de gezondste stedelijke plekken van Nederland willen zijn. Hiervoor willen we de mogelijkheden van een ‘kennisstad’ inzetten voor de samenleving door gebruik te maken van de kennis en kunde in de stad. We haken hierbij aan op het door een groot aantal partijen, waaronder onze kennispartners, gesloten Preventieakkoord.
- Biodiversiteit & Duurzaamheid: Dit speerpunt gaat verder dan ‘meer ruimte creëren voor natuur en klimaatadaptatie in de stad’ om daarmee te voldoen aan de klimaatdoelen. Het gaat om een integrale benadering, waarbij we Leidenaars en regiogenoten meenemen in de grote (en complexe!) duurzaamheidstransities. We willen de jeugd, die in een snel veranderende wereld opgroeit, voorbereiden op de toekomst die vraagt om circulair- en systeemdenken. We bieden de jeugd handelingsperspectief in hun eigen omgeving: een rijke leeromgeving, waarin kennis over (moes-)tuinieren, water en biodiversiteit gedeeld en toegepast wordt, en onderzoek vanzelfsprekend is (citizen science). Op deze wijze dragen we ook bij aan het predicaat gezonde stad. Met studenten en onderzoekers willen we in verschillende vormen gebruik maken van nieuwe kennis en kunde om onze (historische) stad toekomstbestendig te maken.
- Cultureel Erfgoed: We zetten in op de onderscheidende kwaliteiten van onze stad (de mix van kennis en cultuur) door middel van een versterkte en programmatische samenwerking tussen gemeente, musea, en de universitaire vakgroep Musea, Collecties en Samenleving. Op die manier willen we het unieke DNA van Leiden met al haar collecties en onderzoek nog beter zichtbaar, beleefbaar en bruikbaar maken.
Deze inhoudelijke focus helpt ons ook om de samenwerking met andere partijen verder vorm te geven. Dit doen we onder andere door actief aan de slag gaan met een lobby en Public Affairs aanpak, waarmee we ook andere partners, die kunnen helpen om de doelen te bereiken, te betrekken en enthousiast te maken. Hierbij gaat het om (kennis)partners als het primair en voortgezet onderwijs, het mbo, de musea, TNO, Technolab, LeidenGlobal, BplusC e.d. Op die wijze werken we ook samen gericht verder aan de legacy van ECS2022.
Voor de komende jaren zijn in samenspraak met onze partners de volgende kansrijke acties benoemd:
- Opstellen (gezamenlijke) onderzoek agenda: Door de gemeentelijke vraagarticulatie, cq. de prioritering, van de maatschappelijke opgaven te verbeteren kunnen we beter sturen op de (gezamenlijke) kennisagenda.
- Vergroten inzet studenten: Studenten, hun docenten en de onderzoekers in onze stad willen we nog beter, gestructureerd betrekken bij de aanpak van onze maatschappelijke opgaven Wij doen dit door middel van cocreatie, waarbij we qua vorm toewerken naar een gezamenlijke onderzoeks- en uitvoeringsagenda. Uitvoering wordt o.a. vormgegeven door programma’s als ‘Leren met de Stad’ en ‘Leiden Education Fieldlab’.
- Inzetten op meerjarig onderzoek: Een grote kans ligt in het structureler inzetten van studenten, docenten en onderzoekers voor de stad voor langdurig onderzoek op de voor de gemeente maatschappelijk belangrijke beleidsvraagstukken. De gemeentelijke organisatie zullen we hierop verder gaan inrichten. Dit sluit aan op een beweging binnen het onderwijs zelf, waar in het curriculum steeds meer de samenwerking met de stad (bedrijfsleven en overheid) gezocht wordt. Met name in het MBO en HBO wordt steeds vaker hybride leren toegepast. Bovendien zijn studenten inwoners van de stad. De gemeente zal zich actief inzetten op meedoen en meedenken over de toekomst van Leidenaars. Deze inzet van onderzoek geven we dan ook een structurele inbedding in de beleidsvorming en daarmee ook de juiste waardering.
- Aansluiting MBO: Voor de gemeente en de inwoners van Leiden is het belangrijk dat de resultaten van de samenwerking op het gebied van kennis zichtbaar, voelbaar en herkenbaar zijn. Dit kan (nog) beter door ook de samenwerking met het middelbaar beroepsonderwijs uit te bouwen. Op deze manier geven we als stad de erkenning aan en hebben we ook toegang tot de kennis en innovatie, die geborgd ligt in het vakmanschap. Dit willen we bereiken door ook het MBO onder te brengen in het samenwerkingsverband Kennisstad.
- Creëren van een rijke leeromgeving: Onderwijzen en onderwijs volgen in Leiden betekent gebruik kunnen maken van een rijke leeromgeving. Niet alleen heeft Leiden als Kennisstad alle onderwijssectoren in huis, van peuterspeelzaal tot universiteit, maar zijn er ook veel educatieve en onderzoekspartners. Denk hierbij aan musea, BplusC en netwerkorganisaties zoals Verwonder om de Hoek en JESRijnland. Door het creëren van zo’n integraal, multidisciplinair leerecosystemen (voorschools, PO, VO) voor leerlingen, leerkrachten, studenten (mbo, hbo en wo) en citizen science (stad als lab/een leven lang leren) wordt actief bijgedragen aan een mooie toekomst van Leidenaars.
- Bevorderen studentenwelzijn: Studenten vormen een grote groep in Leiden (41.500 studenten MBO, HBO en WO). Het gemeentelijk ‘accounthouderschap studenten’ is om die reden inmiddels beter binnen de organisatie geborgd. We hebben ervoor gekozen om een bredere actie agenda te formuleren voor de stad om studentenwelzijn te bevorderen, waarin we onder meer gerichte acties op deze onderwerpen zullen gaan ondernemen samen met anderen. Voorbeelden daarvan zijn ‘bestrijden eenzaamheid’ en werken aan ‘het tegengaan van seksueel ongewenst gedrag’. Laatstgenoemde wordt vanuit het rijk mede-ondersteund.
- Internationalisering verder uitbouwen: Het netwerk van onze partners en de ervaring die we hebben opgedaan met de activiteiten in het European City of Science willen we benutten voor gezamenlijke stappen, gericht op een kwalitatief groeien als internationale stad van kennis en cultuur. Met de partners wordt gewerkt aan het borgen van de ‘legacy’ van ECS. Daarbij hebben we de ambitie om middels een Europastrategie meer de verbinding te leggen en te behouden tussen het lokale, nationale en Europese schaalniveau en onze Europese relaties verder te versterken. Dit vereist een blijvende inzet. Onze aanpak wordt zichtbaar door buitenlandse studenten en werknemers in Leiden een warm welkom te bieden. We realiseren ons dat juist zij de ambassadeurs kunnen zijn van Leiden en haar instellingen in het buitenland. We zetten daarom in op het bevorderen van kwantitatief en kwalitatief voldoende huisvesting voor buitenlandse studenten, medewerkers en gasten, maar ook bijvoorbeeld in voorzieningen zoals het Expat / International Centre Leiden en de (door)ontwikkeling van congreslocaties.
Als gemeente willen wij deze doelen bereiken door hechte samenwerking met onze kennispartners. Hiertoe hebben we een samenwerkingsovereenkomst Programma Kennisstad 2017-2021 afgesloten met onze strategische samenwerkingspartners Universiteit Leiden, LUMC, Hogeschool Leiden en Naturalis Biodiversity Center. Een gezamenlijk aangestelde Kennismakelaar werkt voor en namens de gemeente en de overige 4 partners aan de uitvoering en verdere versterking van de in deze overeenkomst afgesproken doelen, middels diverse projecten en (netwerk)activiteiten. Deze samenwerkingsovereenkomst zal per 2022 verlengd worden. Met deze overeenkomst wordt inhoud en uitvoering gegeven aan de gezamenlijke wens nog intensiever met elkaar samen te werken. Tegelijkertijd wordt daarmee mede richting aan de samenwerking met andere partijen gegeven. Hierbij gaat het om (kennis)partners als het primair en voortgezet onderwijs, het mbo, de musea, TNO, Technolab, LeidenGlobal, BplusC e.d.
In het najaar van 2021 zijn het gemeentelijke programma en de samenwerkingsovereenkomst Leiden Kennisstad geëvalueerd. Daarbij is aandacht geschonken aan de bereikte (inhoudelijke) resultaten van het programma en de effecten van deze manier van (samen-)werken. De resultaten van de evaluatie en de aanbevelingen kunnen dienen als input richting de te houden gemeenteraadsverkiezingen in het voorjaar van 2022 en het op te stellen nieuwe beleidsakkoord voor de periode 2022-2026. De doorwerking daarvan zal financieel en organisatorisch in 2022 verder vormgegeven worden en voor verdere besluitvorming worden voorgelegd bij gemeente en partners.
Op basis van de evaluaties en de aanbevelingen zullen we ons in 2022 in ieder geval focussen op:
- Studenten, hun docenten en de onderzoekers in onze stad nog beter gestructureerd betrekken bij de aanpak van onze maatschappelijke opgaven. Een goed voorbeeld hiervan is het project 'Leren met de Stad'. In dit project wordt de kennis die aanwezig is in het (hoger) onderwijs in Leiden ingezet voor de ontwikkeling van de stad. Leids talent levert een bijdrage aan het oplossen van maatschappelijke vraagstukken. In februari 2021 is daartoe de fysieke Kenniswinkel opengegaan in Het Gebouw in Leiden Noord. De Kenniswinkel
bevindt zich daarmee dicht bij de maatschappelijke organisaties en bewoners en brengt studenten
direct in contact met de wijk. Het is de bedoeling om de komende jaren ook vestigingen in
andere wijken te openen. - Extra inzet samen met de kennisinstellingen gericht op het thema Leefstijl en Preventie waarmee we dit thema, juist met de ervaringen van de coronapandemie, nog beter denken te kunnen aanpakken voor onze inwoners. Een voorbeeld daarvan is het gezamenlijk optrekken in het recent opgerichte Healthy Society Center;
- In samenspraak met onze onderwijspartners naast theoretisch opgedane kennis, ervaringsdeskundigheid waarderen en inzetten als vorm van kennis en inzetten voor de maatschappelijke doelstellingen en opgaven van de stad. Een voorbeeld daarvan is het Leiden Education Fieldlab (LEF). Het LEF versterkt het beeld en de zichtbaarheid van Leiden als kennis- en onderwijsstad, bijvoorbeeld door het organiseren van evenementen zoals de Nacht van de Leraar. In het onderwijsnetwerk zijn inmiddels onderwijspartners uit alle sectoren
vertegenwoordigd, van peuterspeelzaal tot universiteit, en daarnaast partners uit cultuursector
en bedrijfsleven. Het netwerk is een broedplaats voor innovatie en verbindt onderwijs en
onderzoek op diverse thema’s. Resultaten uit de praktijk vloeien direct terug naar de onderwijsprofessionals in opleiding, wat de cirkel rond maakt. - Het bieden van een rijke leeromgeving voor leerlingen, studenten (mbo, hbo en wo) en citizen science (stad als lab/een leven lang leren). Dit mede door het creëren van leerecosystemen (voorschools, PO, VO) onder andere door programma’s als Verwonder om de Hoek. In dit laatstgenoemde programma hebben in regionaal verband gemeenten, schoolbesturen, kennisinstellingen en aanbieders van onder- en naschoolse educatie een convenant gesloten om gezamenlijk te bouwen aan een ‘leer-ecosysteem’ op het gebied van cultuur, natuur, wetenschap, technologie en duurzaamheid. Op deze wijze worden ook onder schooltijd een aanbod verzorgd, zowel binnen als buiten de schoolmuren. Leerkrachten, ouders/verzorgers en buitenschoolse organisaties zoals musea, theater, schooltuinen of stichtingen, kunnen op één platform
kinderen, zowel in het PO als in het VO, in aanraking laten komen met onderwerpen waar hun hart
of nieuwsgierigheid ligt; - Op verschillende manieren de samenwerking stimuleren tussen onze kennis- en onderwijspartners ter bevordering van duurzaam partnerschap en innovatie in het onderwijs. Wij doen dit door middel van cocreatie, waarbij we qua vorm toewerken naar een gezamenlijke onderzoeks- en uitvoeringsagenda;
- Het mbo nog nadrukkelijker in beeld brengen als partner in Leiden, internationale kennisstad;
- De onderscheidende kwaliteiten van onze stad (de mix van kennis en cultuur) inzetten op een versterkte en programmatische samenwerking tussen gemeente, musea, en de universitaire vakgroep Musea, Collecties en Samenleving, waarmee het DNA van Leiden met al haar collecties en onderzoek zichtbaar, beleefbaar en bruikbaar wordt gemaakt;
- Studentenwelzijn: Juist in de afgelopen coronapandemie is gebleken dat er op het gebied van studentenwelzijn ook voor grote groep inwoners van onze stad een rol ligt voor de gemeente. We willen daartoe het Convenant Student en Stad verder verdiepen en zullen daartoe ook gericht zogenoemde studentmedewerkers aanstellen. In het najaar van 2021 hebben we daar al een start mee gemaakt;
- De verdergaande internationalisering, waarbij we optimaal gebruik willen maken van het feit dat we in 2022 een heel jaar lang European City of Science zijn. De opgedane ervaringen en opgebouwde netwerken zullen we in de komende jaren verder uitbouwen;
- Buitenlandse studenten en werknemers krijgen in Leiden een warm welkom. Zij worden zodanig ontvangen dat ze de ambassadeurs worden van Leiden en haar instellingen in het buitenland. Dat uit zich in het bevorderen van kwantitatief en kwalitatief voldoende huisvesting voor buitenlandse studenten, medewerkers en gasten, maar ook bijvoorbeeld in voorzieningen zoals het Expat / International Centre Leiden en de (door)ontwikkeling van congreslocaties.
De afgelopen jaren is gebleken dat er, naast positieve resultaten op het gebied van werkgelegenheid, welvaart, welzijn, onderwijs, ook financiële voordelen zijn behaald met het programma Leiden Kennisstad. Iedere gemeentelijke euro geïnvesteerd via programma Kennisstad heeft minimaal een directe verdubbeling / verdrievoudiging aan externe financiering opgeleverd, die tot uiting komt in de projecten die we doen met partners in de stad en ook in onderzoek en onderwijs.
In de kaderbrief 2021-2025 is aangegeven dat de activiteiten binnen dit programma feitelijk een structurele financiering noodzakelijk maakt. Hiervoor is een structureel budget ad € 600.000 ter beschikking gesteld voor:
- cofinanciering van het gemeentelijk deel in de uitvoering van de samenwerkingsovereenkomst tussen Universiteit, LUMC, Hogeschool, Naturalis en gemeente;
- planvorming en inzet stagiaires op de programmadoelen;
- cofinanciering van het gemeentelijk deel van Kennismakelaar & Communicatie in relatie tot de samenwerkingsovereenkomst Leiden Kennisstad;
- het convenant Student en Stad.
Daarnaast is er voor de komende jaren nog een incidenteel bedrag beschikbaar uit de Reserve Economische Impulsen Kennisstad. Dit bedrag zal dienen als cofinanciering voor de samenwerking tussen gemeente, de universitaire Onderzoeksgroep ‘Musea, Collecties en Samenleving’ / LeidenGlobal en de uitrol van Eduroam in de publieke buitenruimte. De voorbereiding en uitvoering van deze werkzaamheden zijn opgenomen in de afgesloten samenwerkingsovereenkomst Leiden Kennisstad.
Binnen de ambtelijke organisatie wordt op verschillende plaatsten gewerkt aan de gestelde doelen van programma kennisstad. Deze ambtelijke kosten vallen buiten het programma kennisstad. Dit geldt ook voor de programmamanager kennisstad, de bekostiging van deze functie wordt in deze begroting structureel georganiseerd.
