Investeringsplan 2026-2029

Hoe werkt het ook alweer met investeringen?

De gemeente investeert jaarlijks vele tientallen miljoenen euro’s in fysieke infrastructuur, groenvoorzieningen, (onderwijs)huisvesting, ICT, bedrijfsmiddelen etc. Het kenmerk van deze investeringen is dat zij hun nut over meerdere jaren bewijzen. Daarom moeten de (kapitaal)lasten van een investering (rente en afschrijving) over meerdere jaren gespreid worden. Een investering wijkt daardoor af van een exploitatiebudget in de begroting. Een exploitatiebudget beperkt zich tot één jaar en wordt aan het einde van het jaar via de jaarrekening afgerekend. Een investeringsbudget wordt veelal pas na meerdere jaren afgerekend en afgesloten.

De voorgenomen investeringen worden jaarlijks, in het meerjareninvesteringsplan, voor de komende vier jaar inzichtelijk gemaakt. Daarnaast kennen we de investeringen die door de Raad beschikbaar zijn gesteld en in uitvoering zijn. Over de voortgang van deze investeringen wordt in de jaarrekening gerapporteerd en zo nodig tussentijds in de voortgangsrapportages.

Een investering kan geheel of gedeeltelijk worden gedekt uit inkomsten, zoals bijdragen uit reserves of bijdragen van rijk, provincie of derden. Het overgrote deel van de investeringen wordt, volgens de wet- en regelgeving, gedekt door de investering over meerdere jaren af te schrijven. De kapitaallasten van de investering (de rente en afschrijving) worden dan in de begroting opgenomen.

Het berekenen van de kapitaallasten vindt plaats door het maken van een reële inschatting van de cashflow van investeringen in de jaren dat het werk wordt uitgevoerd (de kasuitgaven op een investering). Dat geldt voor de investeringen uit het meerjareninvesteringsplan 2025 - 2028 maar ook voor de lopende investeringen.

Waar besluit de raad over bij de programmabegroting?

De investeringsvolumes uit het meerjareninvesteringsplan worden opgesteld volgens de bepalingen uit de financiële verordening,

In het meerjareninvesteringsplan zijn de totale investeringsvolumes opgenomen in het jaar dat deze door de Raad beschikbaar worden gesteld om tot uitvoering over te gaan (dat is dus iets anders dan de cash-flow van de investering die zich over meerdere jaren uitstrekt, beginnend in het jaar van beschikbaar stellen).

Voor het vast- of beschikbaar stellen van de investering (‘kredieten’) zijn er drie mogelijkheden:
1. Routinematige investeringen: deze worden voor het eerste begrotingsjaar van het meerjareninvesteringsplan door de raad beschikbaar gesteld bij het vaststellen van de programmabegroting.
2. Investeringen in bedrijfsmiddelen: deze worden, conform financiële verordening, beschikbaar gesteld door het college van burgemeester en wethouders. Onder de randvoorwaarde dat de afschrijvingstermijnen in overeenstemming zijn met de financiële verordening en er dekking is in de begroting.
3. Overige “nieuwe” investeringen: hier stelt de raad later, via een apart raadsbesluit, het krediet beschikbaar

Motie van de raad ten aanzien van informatie over de status van investeringen:

De gemeente Leiden heeft een omvangrijk en ambitieus meerjareninvesteringsplan. In de motie M.23.0049.09: Meer inzicht in status van projecten en investeringen, is verzocht om meer inzicht te geven in de status van projecten en bijbehorende investeringen door te vermelden in welke fase ze bevinden. Hieronder gaan wij in op deze motie en de wijze waarop we deze invullen.

Vervangings-en nieuwe investeringen:

Eerst is het van belang een onderscheid te maken tussen vervangingsinvesteringen en nieuwe investeringen. Dit wordt aangegeven in de kolom nieuw/vervanging van het meerjareninvesteringsplan.

Een vervangingsinvestering is een investering die dient ter vervanging van afgeschreven kapitaalgoederen, bijvoorbeeld in de openbare ruimte van de gemeente of voor (onderwijs)huisvesting. Vervangingsinvesteringen zijn noodzakelijk om het bestaande voorzieningenniveau in de gemeente op peil te houden. In de beheerplannen van de gemeente worden de vervangingsinvesteringen voor de komende jaren inzichtelijk gemaakt. In het meerjareninvesteringsplan categoriseren we deze als vervangingsinvestering (“V”).

Een nieuwe investering is een investeringen die de kapitaalgoederenvoorraad doet toenemen, bijvoorbeeld door de groei van de stad en/of nieuwe ontwikkelingen ten aanzien van duurzaam investeren. Nieuwe investeringen worden via de besluitvorming (meestal via de kaderbrief) toegevoegd in het meerjareninvesteringsplan en categoriseren we als (“N”)

Vervangingsinvesteringen en nieuwe investeringen kunnen dicht bij elkaar liggen. Het vervangen van een afgeschreven kapitaalgoed doen we in de huidige tijdgeest en met de kennis en technieken van nu. We categoriseren deze als “V”. Daar waar sprake is van uitbreiding van het voorzieningenniveau - en vervanging daar mogelijk een klein onderdeel van uitmaakt -, spreken we van een nieuwe investering. Bijvoorbeeld ten aanzien van grote reconstructies van bestaande wegen. We categoriseren deze als “N”.

Voor en na kaderbesluit

Daar waar sprake is van uitbreiding van het voorzieningenniveau met nieuwe investeringen kan mogelijk een prioritering plaatsvinden. Een belangrijk criterium daarbij vormt de fase waarin de investering zich bevindt. In het meerjareninvesteringsplan maken we onderscheid tussen investeringen vóór kaderbesluit (“VK”) en na Kaderbesluit (“NK”).

In de fase vóór Kaderbesluit worden interne kosten van voorbereiding (ambtelijke capaciteit) gemaakt die gedekt zijn in de begroting. Ook zijn de kosten van extern onderzoek en advies beperkt van aard en gedekt in de begroting. De (financiële) gevolgen van een keuze om de nieuwe investering voor Kaderbesluit geen doorgang te laten vinden zijn in de regel te overzien maar zullen per investering moeten worden onderzocht.

Na Kaderbesluit verandert de dynamiek van een nieuwe investering. Interne plankosten nemen substantieel toe. Hetzelfde geldt voor de externe kosten van onderzoek en advies. Er wordt aanbesteed en mogelijk grote financiële verplichtingen aangegaan. Omdat kosten na kaderbesluit in de regel worden geactiveerd zullen er bij een keuze om de nieuwe investering na kaderbesluit geen doorgang te laten vinden, incidentele middelen moeten worden gevonden om deze af te dekken. Of moeten (te) ontvangen subsidies worden terugbetaald aan de subsidieverstrekker. Per nieuwe investering zal dit, afhankelijk van het moment na kaderbesluit, in meer of mindere mate financiële consequenties hebben.

Los van bovenstaande financiële aspecten is het altijd van belang om te kijken naar afhankelijkheden tussen diverse nieuwe investeringen in het meerjareninvesteringsplan. Vrijwel geen enkele nieuwe investering in het meerjareninvesteringsplan is op zichzelf staand maar maakt onderdeel uit van een “samenhangende visie op...”.

Conclusie

Het geven van inzicht in de status van de Leidse investeringsvoornemens vergt verdieping in de opbouw van het meerjareninvesteringsplan van de gemeente. Hierbij van belang is het verschil tussen vervangings- en nieuwe investeringen. Binnen de nieuwe investeringen is vervolgens het stadium voor of na kaderbesluit het meest relevant. Daarbij moeten we opmerken dat elke prioritering te allen tijde maatwerk naar de inhoudelijke en financiële effecten van keuzes vereist. In onderstaand schema zijn deze effecten op hoofdlijnen samengevat:

Op deze manier denken wij op een goede manier tegemoet te komen aan de wens van de raad een beter inzicht te krijgen in de status van toekomstige investeringsprojecten.

Ontwikkeling kapitaallasten

1. Ontwikkeling kapitaallasten 2026 – 2029:

Het totaal van de kapitaallasten voor de begroting 2025 - 2028 laat, ten opzichte van de huidige begroting (2024 - 2027), de volgende ontwikkeling zien:

De budgettaire effecten moeten gecorrigeerd worden voor bijvoorbeeld mutaties in kapitaallasten die worden verrekend met reserves ter dekking van kapitaallasten (de parkeerreserve, de reserve afschrijving investeringen etc.). Voor- en nadelen op de kapitaallasten van investeringen in bedrijfsmiddelen worden gestort in de reserve bedrijfsvoering concern.

De diverse correcties geven het volgende beeld:

Tot 2023 verscheen jaarlijks de rapportage over het Financieel Perspectief Duurzame Stad (FPDS) bij de kaderbrief. Het rapporteren over de inzet uit de reserve Duurzame Stad maakt sindsdien onderdeel uit van de programmabegroting zelf. Eén van de afspraken vanuit het Financieel Perspectief Duurzame Stad is echter nog wel van kracht: de vrijval van kapitaallasten, gedekt vanuit de reserve duurzame stad, worden teruggestort in de reserve, als ware het een gesloten systeem.

Voorstel is om deze werkwijze aan te passen en de budgettaire ontwikkeling van kapitaallasten van kredieten/investeringen los te koppelen van de reserve Duurzame Stad. Hierdoor is een integrale afweging bij de kaderbrief mogelijk over deze vrijval van kapitaallasten. Dit voordeel is aanvullend op de reguliere ontwikkeling dit jaar voor het eerst zo verwerkt en is incidenteel van aard.

Ten opzichte van de begroting 2025 - 2028 geeft dit de volgende voordelige budgettaire ontwikkeling in de kapitaallasten te zien:

Opgesplitst per programma geeft dit het volgende beeld:

Toelichting op de grote verschillen:

In het programma Mobiliteit is sprake van een voordeel in 2028 dat wordt veroorzaakt door actuele planningen van diverse projecten ten opzichte van het vorig jaar. Bijvoorbeeld ten aanzien van de maatregelen Noord Zuid verbindingsas (€ 300.000), Hoge Rijndijk (€ 378.000), het realiseren van een geavanceerd verkeersmonitoringssysteem (€ 114.000), het verschuiven van de cash flows op de onrendabele top van verstedelijkingsprojecten (€ 367.000) en de tracédelen van de Leidse Ring Noord (€ 204.000). Vooralsnog is de mogelijke vertraging over het geheel genomen ongeveer een jaar. Dat blijkt ook uit het feit dat de kapitaallasten 2029 nagenoeg gelijk blijven.

Het voordeel in de eerste jaren binnen het programma Omgevingskwaliteit wordt voornamelijk veroorzaakt door de geactualiseerde planning van de werkzaamheden stationstunnel (brandwerende beplating en LED verlichting) en geactualiseerde planningen op de diverse vervangingsinvesteringen binnen de domeinen van het beheer van de openbare ruimte.

In het programma Stedelijke Ontwikkeling worden de voordelen in de kapitaallasten van 2028 en 2029 voornamelijk bepaald door het verwerken van de actuele planning van het verduurzamen van het gemeentelijk vastgoed en de bibliotheek Nieuwstraat (voor een bedrag van € 1,2 mln. in 2028 en € 1,1 mln. in 2029). In het beeld van de meerjaren kapitaallasten van vorig jaar was nog rekening gehouden met afronding (en dus volledige kapitaallasten) vanaf 2027. Nu starten de kapitaallasten buiten het meerjarenbeeld 2026-2029. Hiervoor wordt in 2029 een centrale post voor maximale kapitaallasten in de begroting opgenomen.

In het programma Jeugd en Onderwijs wordt het voordeel in 2028 bepaald door een geactualiseerde planning van de bouw van diverse en scholen en gymzalen uit het integraal huisvestingsplan, bijvoorbeeld Da Vinci College (€ 803.000), scholencomplex de Zwaluw (€ 220.000), Leidse Hout school (€ 268.000), Scholencomplex Stevenshof (€ 220.000) en Vlietlandcollege (€ 210.000). Vooralsnog is de vertraging over het geheel genomen ingeschat op ongeveer een jaar. Ook in dit programma starten volledige kapitaallasten, in tegenstelling tot het vorige meerjarenbeeld, na 2029 (voor bijvoorbeeld de Leidse Hout school en Da Vinci College. Hiervoor wordt in 2029 een centrale post voor maximale kapitaallasten in de begroting opgenomen.

In het programma Sport Cultuur & Recreatie vallen de voordelen in 2025 en 2026 op. Deze hebben vooral betrekking op de actuele cash flow van de herinrichting sportpark de Mors (in 2025) en de renovatiewerkzaamheden aan de Boisotkade 2a (in het jaar 2026).

2. Maximale kapitaallasten van lopende kredieten en investeringen uit het meerjareninvesteringsplan 2026 - 2029:

In de begroting 2026 - 2029 is in de laatste jaarschijf nog niet de volledige en maximale kapitaallasten van de lopende investeringen en investeringen uit het meerjareninvesteringsplan 2026 – 2029 meegenomen. Een aantal laatste cash-flows zal in en na 2029 plaatsvinden waardoor kapitaallasten buiten de begroting 2026 – 2029 vallen. Vooralsnog wordt voor het maximale niveau van deze kapitaallasten een toename verwacht van € 11,9 mln. Dit hangt samen met een investeringsvolume van € 287,1 miljoen.

Voor kredieten/investeringen met start cash flow in de periode 2025 – 2029 en laatste cash flow in 2029 (dus in gebruik name in 2029) bedraagt de toename in 2030 ten opzichte van 2029 € 7,2 mln.

Voor kredieten en investeringen met start cash flow in de periode 2025 – 2029 maar met de laatste cash flow vanaf 2030 en verder (dus in gebruik name vanaf 2030), bedraagt de toename ten opzichte van 2029 € 4,7 mln.

Het maximale niveau van de kapitaallasten is ongeveer € 4,5 mln. hoger dan vorig jaar. Dat komt onder andere doordat dit jaar het meerjareninvesteringsplan 2026 – 2029 ook als onderdeel van de Kaderbrief 2025 – 2029 is geactualiseerd en actualisatie van de planningen van grote projecten leidt tot laatste cash flow in 2029 (dus in gebruik name vanaf 2030) terwijl dit in het voorgaand jaar niet het geval was (de maximale kapitaallasten van bijvoorbeeld nieuwbouw bibliotheek Nieuwstraat, en de Stadswerf zaten in het meerjarenbeeld)

In onderstaand overzicht wordt een aantal grote veroorzakers van de maximale kapitaallasten per programma benoemd:

Een deel (in totaal € 1,9 mln.) van de maximale kapitaallasten in het programma Omgevingskwaliteit wordt verrekend met heffingen voor de riool en waterzorg (€ 1,3 mln.) en afvalstoffen (€ 0,6 mln.).

Dat betekent dat de budgettaire ontwikkeling van de maximale kapitaallasten € 10,0 mln. bedraagt (€ 11,9 mln. - € 1,9 mln.).

3. Conclusies:

• De budgettaire ontwikkeling in de kapitaallasten 2026 – 2029 bedraagt:

• De voordelen in elk jaar zijn incidenteel van aard.

• In de begroting 2026 - 2029 is in de laatste jaarschijf nog niet de volledige en maximale kapitaallasten van de lopende investeringen en investeringen uit het meerjareninvesteringsplan 2025 – 2028 meegenomen. Een aantal cash-flows zal in en na 2029 plaatsvinden waardoor kapitaallasten buiten de begroting 2026 – 2029 vallen. Vooralsnog wordt voor het maximale niveau van de kapitaallasten een toename verwacht van € 11,9 mln. Dit effect zit voornamelijk op programma’s Mobiliteit (betrekking hebbend op de Leidse Ring Noord en overige infrastructurele werken) en de vervangingsinvesteringen in de domeinen openbare ruimte van het programma Omgevingskwaliteit. En in mindere mate op de overige programma’s. Een deel (totaal € 1,9 mln.) van de maximale kapitaallasten in het programma Omgevingskwaliteit wordt verrekend met heffingen voor de riool en waterzorg (€ 1,3 mln.) en afvalstoffen (€ 0,6 mln.).Dat betekent dat de budgettaire ontwikkeling van de maximale kapitaallasten € 10,0 mln. bedraagt.

• In de begroting 2026 - 2029 is naast de incidentele voordelen als gevolg van het aanpassen van cash-flows op basis van actuele planningen ook een stelpost onderuitputting kapitaallasten opgenomen omdat blijkt dat een zeker “planningsoptimisme” elk jaar leidt tot een voordeel in de kapitaallasten van een jaar.

• Bij het bepalen van de cash-flows voor de ontwikkeling van de kapitaallasten 2026 - 2029 is, in navolging van vorig jaar, extra aandacht gegeven aan een realistische planning van de cash-flows door een nog intensievere afstemming tussen budgethouder/projectleider, planning- en risicomedewerker en projectcontroller. Tevens heeft een review (door directie en ambtelijk opdrachtgevers) van de cash-flows plaatsgevonden voor de grote projecten, de projecten in de onderwijshuisvesting en de vervangingsinvesteringen in de domeinen van de openbare ruimte.

• Het resultaat hiervan heeft vorig jaar geleid tot het aanpassen van de stelpost onderuitputting kapitaallasten omdat we deze vanwege het meer reëel plannen van de cash flow vooral in de eerste jaren van het meerjarenbeeld de stelpost niet realiseren. Voor het meerjarenbeeld 2026 bedraagt de stelpost:

Overzicht (niet) beschikbaar te stellen kredieten

Voor 2026 worden de volgende kredieten beschikbaar gesteld:

Vervangingsinvesteringen met maatschappelijk nut

Bedragen x € 1.000,-

Vervangingsinvesteringen met economisch nut

Bedragen x € 1.000,-

De volgende investeringen staan in het meerjareninvesteringsplan in jaarschijf 2026, maar worden in tegenstelling tot de hierboven getoonde investeringen niet beschikbaar gesteld bij de programmabegroting 2026. Voor deze investeringen zal later een separaat raadsvoorstel worden aangeboden. De kapitaallasten behorende bij de investeringen zijn, zoals voor alle investeringen die zijn opgenomen in het meerjareninvesteringsplan, opgenomen in de meerjarenbegroting.
Opmerking: In de kolom 'Waarvan gedekt door Leiden (reserves e.d.)' zijn ook de bedragen opgenomen die in de reserve afschrijvingen investeringen zijn gestort. De investering wordt afgeschreven. De jaarlijkse afschrijvingslast wordt gedekt door een vrijval vanuit de reserve afschrijvingen investeringen.

Niet beschikbaar te stellen investeringskredieten

Bedragen x € 1.000,-

Investeringen bedrijfsvoering

Het college heeft de volgende kredieten voor investeringen in bedrijfsmiddelen beschikbaar gesteld (conform financiële verordening gemeente Leiden 2023 (artikel 29 lid 4):

Investeringen in bedrijfsmiddelen

Bedragen x € 1.000,-

Meerjareninvesteringsplan 2026-2029

Alle investeringen voor de periode 2026 tot en met 2029 worden weergegeven in het meerjareninvesteringsplan. Bij iedere investering onderscheiden we een categorie en een investeringssoort.

Categorie

• Investering met economisch nut (econ.)
• Investering met maatschappelijk nut (maatsch.)
• Investering in bedrijfsmiddelen (bedrijfsm.)
• Bijdrage aan investeringen van derden (Inv. derden)

Investeringssoort en status investering

• Vervangingsinvestering (V)
• Nieuwe- of uitbreidingsinvestering (N)
• Voor (VK) en Na (NK) Kaderbesluit bij Nieuwe- of uitbreidingsinvestering (N)

In onderstaand meerjareninvesteringsplan zijn alle raadsbesluiten tot en met juli 2024 verwerkt