Voor u ligt de programmabegroting 2023-2026 van het Leidse stadsbestuur. In de begroting staat waar de gemeente geld aan besteedt. Het is de eerste begroting van dit college en gaat over ongeveer 600 miljoen euro in 2023. In de begroting worden de plannen van het college vertaald naar beleid en financiën. Deze plannen staan in het beleidsakkoord ‘Samen leven in Leiden’ 2022-2026 dat begin juni 2022 door het college is gepresenteerd.

Uitdagingen voor de stad
De begroting is opgesteld in een periode waarin we te maken hebben met flinke uitdagingen. We hebben een intensieve coronaperiode achter de rug en zijn nu in een fase waarin we leren omgaan met het virus. We zijn trots op de veerkracht van de stad en de wijze waarop Leidenaars zijn omgegaan met de ingrijpende maatregelen om het virus onder controle te krijgen. Er komen ook andere uitdagingen op ons af. De oorlog in Oekraïne en stijgende inflatie zorgen voor onzekerheden die ook in onze stad voelbaar zijn. Tegelijkertijd kampen we met een klimaat- en energiecrisis, en is het voor sommige groepen mensen moeilijk om een betaalbare woning te vinden. Dit zijn uitdagingen die onze gemeentegrenzen te boven gaan, maar waar we lokaal én regionaal wel het verschil kunnen maken. De komende jaren werken we stap voor stap aan oplossingen, zodat het voor iedereen prettig wonen, werken en leven blijft in onze mooie stad.

Onze plannen: Beleidsakkoord 2022-2026
De grote uitdagingen van onze tijd raken ook Leiden. Naast de huidige sociaaleconomische omstandigheden zien we ook in Leiden de effecten van klimaatverandering, kansenongelijkheid en een grote woningnood. Toch is de identiteit van onze stad niet een van problemen, maar van oplossingen. We zijn in Leiden op veel vlakken op de goede weg. De stad groeit en bloeit.

Hoe het college omgaat met de grote opgaven voor de stad, staat in het beleidsakkoord 'Samen leven in Leiden' 2022-2026. Ondanks de flinke uitdagingen zijn we gelukkig goed op weg. De stad groeit en bloeit in vele opzichten. Er zijn bijvoorbeeld mooie initiatieven die laten zien dat we een effectieve bijdrage kunnen leveren aan zaken als vergroening, verduurzaming en het bouwen van toegankelijke en betaalbare woningen. Leiden is ook een sociale stad. Mensen staan voor elkaar klaar, waar je ook vandaan komt en wie je ook bent. Of je nu vlucht voor oorlog of geweld of dat je zorg nodig hebt op je oude dag; iedereen telt en doet mee. Dat het goed gaat met Leiden heeft voor een groot deel te maken met het karakter van onze stad, dat zijn oorsprong vindt in kennis, cultuur en historie. Daar profiteert de hele regio van en bouwen we graag op voort.

De speerpunten uit het beleidsakkoord:

• We zetten belangrijke stappen op het gebied van duurzaamheid. Steeds hevigere regenbuien en langere perioden van droogte maken het nodig dat we inzetten op het vergroenen van de stad en het bevorderen van de biodiversiteit. We spelen in op klimaatverandering door de openbare ruimte hierop aan te passen, werkzaamheden slim te combineren en schone mobiliteit te stimuleren. We willen de energietransitie versnellen en voeren een Burgerberaad in om de innovatiekracht en creativiteit van de stad te gebruiken. Het bestrijden van energiearmoede speelt bij de energietransitie een belangrijke rol, zodat iedereen meeprofiteert van isolatie, energiebesparing en schone energie.
• We bouwen meer duurzame, betaalbare en toegankelijke woningen voor verschillende doelgroepen in onze stad. We richten ons op een aantal kansrijke woningbouwlocaties. Daarnaast nemen we maatregelen om de woningmarkt eerlijker te maken. Dat doen we onder meer door sterker in te zetten op regulering.
• Een rode draad door alle beleidsterreinen is dat we de gezondheid van Leidenaars willen bevorderen. Dat doen we op verschillende fronten. We nemen maatregelen die bijdragen aan het fysieke en mentale welzijn van inwoners. Van het aanbieden van sportfaciliteiten tot het bestrijden van eenzaamheid onder ouderen én jongeren.
• We werken bovendien aan een inclusieve samenleving en gelijke kansen voor iedereen. Dat begint met een kansrijke start voor kinderen. Samen met onze partners werken we aan gelijke kansen in het onderwijs en op de arbeidsmarkt. Ook ondersteunen we Leidenaars die een steuntje in de rug kunnen gebruiken. Bijvoorbeeld door het bieden van hulp bij schulden of via een bijstandsuitkering als dat nodig is.
• Alle Leidenaars profiteren van het feit dat Leiden een internationale kennis- en cultuurstad is met een florerend Leiden Bio Science Park, uitstekende onderwijsinstellingen en een levendig midden- en kleinbedrijf. We bieden daarom ruimte voor economische ontwikkeling, innovatie, ondernemerschap en samenwerking in onze stad, zodat we onze (regionale) economie verder kunnen versterken.
• We werken onze plannen uit in samenwerking met de stad. Dat doen we vanuit vertrouwen en met een open blik. We willen iedereen de kans geven mee te doen, zeker de mensen die we nog onvoldoende bereiken; daar doen we ons uiterste best voor.

Financiën
Om onze ambities voor de stad te realiseren, hebben we verantwoord financieel beleid nodig. Ook is het van belang dat we elke keer toetsen of plannen uitvoerbaar zijn, zowel financieel als passend bij de draagkracht van de stad en de gemeentelijke organisatie. We zoeken daarom naar een goede balans tussen de noodzakelijke investeringen voor Leiden en de toegenomen druk op onze financiële positie, onder meer door de stijgende bouwkosten en de oplopende rente. Vanuit dit uitdagende perspectief is het gelukt een sluitende meerjarenbegroting 2023-2026 op te stellen. Deze is opgebouwd vanuit de volgende pijlers:

• De begroting is structureel sluitend in alle jaren van onze begroting (van 2023 tot en met 2026). Dit betekent dat de jaarlijkse uitgaven kunnen worden betaald vanuit de inkomsten die jaarlijks binnenkomen. Dit is een solide basis om te begroten. Daarnaast zijn de buffers van de gemeente meerjarig op orde.
• De onroerend zaakbelasting stijgt niet verder dan de inflatiecorrectie. Wel kiezen we ervoor om de benodigde investeringen in de openbare ruimte – vanwege het veranderende klimaat – te betalen uit een verhoging van de rioolheffing. De riool-/afvalstoffenheffing stijgt met 5,7% in 2023. In paragraaf 3.2.1. ‘Lokale heffingen’ gaan we hier verder op in. Voor minima blijft kwijtschelding van lokale heffingen mogelijk.
• We begroten behoedzaam en verhouden ons zo tot de onzekerheden die de begroting raken. Dit komt deels door macro-economische ontwikkelingen die van invloed zijn op prijsstijgingen en de ontwikkeling van de rente. Hierdoor kunnen lopende en geplande investeringen onder druk komen te staan. Dit risico verkleinen we door passende beheersmaatregelen te nemen. Een andere onzekere factor is de onduidelijkheid vanuit het Rijk over de structurele inkomsten van gemeenten vanaf 2026. Dit maakt het voor gemeenten lastig voorruit te plannen en structurele uitgaven in te boeken.

Vanwege de onzekerheden rond de begroting blijven we onze ambities en uitgaven spiegelen aan de ontwikkeling van onze financiële positie. In hoofdstuk 2 ‘Hoofdlijnen financiële positie’ lichten we onze financiële keuzes nader toe. Ook bespreken we hier de financiële positie van de gemeente en de ontwikkelingen die op ons afkomen.

Duurzame en inclusieve stad

We hebben grote ambities op gebied van klimaat, energie en woningbouw. Tegelijkertijd hebben we te maken met flinke opgaven; denk bijvoorbeeld aan klimaatverandering, de energiecrisis en het tekort aan passende en betaalbare woningen. De komende tijd gaan we hiermee aan de slag. In het beleidsakkoord ‘Samen leven in Leiden’ 2022-2026 hebben we hiervoor concrete ambities geformuleerd, die hun weerslag hebben op de fysieke inrichting van de stad.

In programma 4 Bereikbaarheid, 5 Omgevingskwaliteit en 6 Stedelijke Ontwikkeling staat uitgebreider beschreven wat er in 2023 gaat gebeuren en wat daarbij de speerpunten zijn.

Het college wil investeren in duurzame en inclusieve verstedelijking. Aan de andere kant weten we dat het beschikbare geld eindig is en dat we te maken hebben met beperkte ruimte in onze compacte stad. Het is daarom belangrijk dat we onze opgaven in samenhang benaderen. Bij elke investering – vanuit welk begrotingsprogramma dan ook – proberen we zoveel mogelijk de samenhang te vinden, zodat we meerdere doelen en belangen tegelijk dienen.

Duurzame wijkvernieuwingen
De afgelopen jaren hebben we goede ervaringen opgedaan met het in samenhang oppakken van werkzaamheden. Deze integrale aanpak is bijvoorbeeld goed te zien bij de duurzame wijkvernieuwingen. Hierbij wordt onderhoud aan het riool, dat volledig uit de middelen voor rioolvervanging wordt betaald, gecombineerd met het aanpassen van de ondergrondse infrastructuur voor het op termijn uitbreiden van het warmtenet. Bovengronds worden de werkzaamheden aangegrepen om de openbare ruimte te vergroenen en de fietspaden te verbeteren. We maken hiervoor middelen vrij uit de Reserve Duurzame Stad, die we toevoegen aan het krediet voor de wijkvernieuwingen. Het beheer van onze riolen vormt in die zin een stuwende kracht voor onze vergroenings- en mobiliteitsambities.

Gebiedsontwikkelingen en mobiliteitsprojecten
De hierboven genoemde integrale aanpak hanteren we ook bij de gebiedsontwikkelingen en mobiliteitsprojecten. We bouwen bijvoorbeeld in de nabijheid van de stations Leiden Centraal en Lammenschans en rondom een aantal R-net-busroutes om verstedelijking optimaal te laten bijdragen aan de beoogde duurzame mobiliteitstransitie. Daarnaast verstedelijken we daar waar extra woningen gecombineerd kunnen worden met (ruimte voor) buurgerichte voorzieningen, zoals een buurthuis, een supermarkt of een bedrijfsverzamelgebouw voor startende ondernemers in de buurt. Net zoals bij de wijkvernieuwingen leggen we bij grotere gebiedsontwikkelingen meteen een gescheiden riool aan, en een groene, autoluwe openbare ruimte met ruimte voor sport, spel en ontmoeting. Hiervan profiteren ook de omliggende buurten.

Vergroening van de stad
Het vergroenen van de stad staat hoog op onze prioriteitenlijst. Dat is nodig om de stad leefbaar te houden en in te spelen op het veranderende klimaat. Bij mobiliteitsprojecten maken we er een gewoonte van dat we straten groener inrichten, met meer natuur en ruimte voor biodiversiteit. Ook hier zie je onze integrale aanpak weer terugkomen. Een aantal van de mobiliteitsprojecten draagt bij aan het Groen-Blauwe-Raamwerk dat het Singelpark moet verbinden met een tweede groene ring, die met elkaar wordt verbonden via groenen stroken, ook wel ‘spaken’ genoemd. De komende collegeperiode verkennen we hoe het Groen-Blauwe-Raamwerk en de tweede groene ring kan worden doorontwikkeld. In dit gefaseerde proces blijven we zoeken naar samenhang met andere mobiliteits- en verstedelijkingsprojecten, maar ook bijvoorbeeld met het onderhoud van bestaande parken en groene zones.

Energietransitie
Ook versnellen we de energietransitie in Leiden. De huidige klimaat- en energiecrisis benadrukt nogmaals dat we vaart moeten maken met het gebruik van duurzame energiebronnen. Tegelijkertijd zien Leidenaars hun (energie)rekeningen verder oplopen en vragen mensen zich af of ze nog wel rond kunnen komen. Het is daarom belangrijk dat we energiearmoede zoveel mogelijk bestrijden, zodat iedereen meeprofiteert van isolatie, energiebesparing en schone energie. We werken aan de energietransitie onder meer door in te zetten op een 'multibronnen strategie' met een open net voor het gebruik van schone energiebronnen. Dit houdt in dat we niet afhankelijk willen zijn van één bron, maar dat we ook andere warmtebronnen gebruiken. Om de gestelde klimaat- en beleidsdoelen te halen, is het bovendien belangrijk dat we alle Leidenaars goed betrekken. Niet alleen voor voldoende draagvlak, maar juist ook voor innovatieve en creatieve ideeën om de energietransitie een stap verder te brengen.

In de begroting staan verschillende programmaplannen die van invloed zijn op de fysieke inrichting van de stad. Bovenstaande voorbeelden laten zien dat projecten uit een bepaald programmaplan vrijwel altijd te maken hebben met andere programma’s. Voor die integrale benadering van projecten in het ruimtelijk domein gebruiken we daarom bewust graag termen als ‘inclusieve verstedelijking’, ‘duurzame mobiliteit’ en ‘duurzame wijkvernieuwingen’.