Inleiding

Met de verstedelijksopgave neemt de druk op de stad toe. Om Leiden leefbaar te houden wordt de openbare ruimte steeds belangrijker. Het beheren van de openbare ruimte, oftewel een schone, hele en veilige openbare ruimte, is hierin belangrijk. Maar daarnaast moeten we de komende jaren ook belangrijke keuzes maken in ruimtegebruik. Klimaatverandering en toenemende extremen in het weer vragen samen met de teruglopende biodiversiteit dat we in diezelfde openbare ruimte vergroenen, verduurzamen en klimaatadaptieve maatregelen doorvoeren. De gemeenteraad heeft uitgesproken dat er sprake is van een noodtoestand voor het klimaat en de natuur. Bij alle maatregelen die we nemen zullen we richting burgers en bedrijven benadrukken hoe urgent de situatie is wat betreft klimaat en natuur en dat nu handelen noodzakelijk is om de stad nu en in de toekomst leefbaar te houden.

Aanpassen van de stad aan het veranderende klimaat

Om de stad aan te passen aan het veranderende klimaat is in 2023 het Uitvoeringsprogramma "Leiden biodivers en klimaatbestendig 2023-2026" vastgesteld. Hierin staan de inspanningen voor de komende jaren opgenomen. De ambitie is om in 2050 een klimaatbestendige stad te zijn, waarbij Leiden zichtbaar groener is geworden en de biodiversiteit is versterkt. De aanpak is enerzijds verder onderzoek naar de gevolgen van het veranderende klimaat voor Leiden en anderzijds tegelijkertijd ook al concrete maatregelen hiervoor in de stad te realiseren.

Een klimaatadaptieve en leefbare stad

We combineren op een slimme manier projecten en werkzaamheden in de openbare ruimte en doen dit zo goed mogelijk samen met inwoners uit de wijken. Een bekend voorbeeld hiervan zijn de duurzame wijkvernieuwingen: tegelijkertijd met het vervangen van het riool richten we de openbare ruimte klimaatadaptief in en nemen we maatregelen om de biodiversiteit te versterken. Hiermee verbeteren we ook de leefkwaliteit in de stad. Meer groen draagt bij aan een betere mentale en fysieke gezondheid. Ook programma 4 met onder meer de agenda autoluwe binnenstad draagt bij aan het verbeteren van de leefomgeving van de stad. Door inzet op overgang naar fiets, voetganger en openbaar vervoer ontstaat ruimte voor vergroenen.

We vragen ook andere partijen om mee te doen, de helft van de stad is namelijk particulier eigendom. Aan inwoners, bedrijven en maatschappelijke organisaties vragen we daarom met ons samen te werken aan een duurzame stad die ook voor de toekomstige generaties leefbaar blijft. Iedereen kan daarin kleine of grote stappen zetten; van de aanleg van een geveltuin tot het bouwen van natuurinclusieve en klimaatadaptieve gebouwen door ontwikkelaars. De gemeente ondersteunt inwoners en ondernemers met initiatieven zoals Samen aan de slag, subsidies of het delen van kennis. Samen aan de Slag richt zich op vergroenen van de stad en het actief benaderen van bewoners in buurten waar meer hittestress is én minder groeninitiatieven zijn.

Versterken van de biodiversiteit

Het versterken van de biodiversiteit en daarmee natuurinclusief inrichten en beheren van de stad zien we als één van onze belangrijke opgaven. We willen de zeven belangrijke leefgebieden (straat- en muurvegetatie, water- en oevermilieu, kruidenrijk grasland, struwelen en zoombegroeiing, bosplantsoen, bebouwing en weidegebied) in de stad versterken. In 2025 gaan we door met de communicatiecampagne “ZZZoek de zeven soorten”. Met behulp van Keet leggen we bewoners meer uit over de zeven verschillende leefgebieden in de stad en waarom we de biodiversiteit daar willen versterken. Door zelf te zien, horen en beleven leren ze meer over de natuur in hun eigen buurt.

Slim omgaan met de beschikbare ruimte

We moeten afwegen welke functies we allemaal nodig hebben van de bodem en hoe we de stad duurzaam ontwikkelen (klimaatadaptief, biodivers, duurzame energie, woningbouw etc.). De inpassing van extra en nieuwe energiesystemen voor elektra en warmte vragen om regie en afwegingen zowel boven- als ondergronds. Om praktische ruimtelijke conflicten te voorkomen gaan we in Leiden proberen kabels en leidingen ondergronds verticaal te ordenen i.p.v. horizontaal, zodat er meer ruimte ontstaat voor andere opgaven. In 2025 gaan we uitwerken hoe we integraal projecten programmeren en afwegingen maken bij ruimtelijke uitdagingen, zodat alle opgaven passen in onze bodem en ondergrond. Daarnaast gaan we met de Omgevingsdienst West-Holland werken aan een integraal ruimtelijk advies inclusief bodem en ondergrond. Verder gaan we integraal programmeren met de netbeheerders Vattenfall, Dunea en Liander, zodat de impact van hun opgaven duidelijker wordt.

Beheren van de openbare ruimte

We beheren en onderhouden de openbare ruimte op basis van wettelijke regels, de ambities uit het beleidsakkoord, zorgplichten en de bedoelde functionaliteit en kwaliteit zoals die zijn opgenomen in de beleidskaders en beheerplannen.

In 2025 start de voorbereiding van de nieuwe uitvoeringsprogramma’s beheer (voorheen) beheerplannen kapitaalgoederen 2027-2031. Deze zullen inhoudelijk voortbouwen op de huidige beheerplannen, met aandacht voor circulariteit, blauw en groen en inpassing van lokale beleidswensen.

In 2025 evalueren we wat we kunnen leren van de aanpak van de leefbaarheid in Transvaal, zodat we hier ons voordeel mee kunnen doen voor de eventuele aanpak in andere buurten.

We gaan verder om ons wagenpark gereed te maken voor de toekomst, te verduurzamen, en er voor te zorgen dat we met ons wagenpark voldoen aan de zero emissie milieuzone in Leiden. Dit betekent dat circa 70% van het huidige conventionele wagenpark bij een volgend vervangingsmoment (uiterlijk 2030) elektrisch aangedreven moet zijn. Alleen dan kunnen de werkzaamheden in de binnenstad uitgevoerd blijven worden en zijn we in staat de CO2 uitstoot van de gemeentelijke voertuigen aanzienlijk te verminderen (tot wel 70% lager).

Beleidsterrein 5A Verharde openbare ruimte

De gemeente heeft als primaire taak de zorg voor een goed functionerende openbare ruimte die aansluit bij de beleving van haar inwoners. We hanteren hierbij beeldkwaliteit Niveau B CROW. Voor de kwaliteit van de openbare ruimte zijn niet alleen het beheer en onderhoud belangrijk, maar ook functionele, esthetische, ruimtelijke en sociale aspecten. Hierbij regelt en borgt de gemeente dat ingrepen op het juiste moment, tegen de laagste mogelijk maatschappelijke kosten en zonder kapitaalvernietiging worden uitgevoerd. Binnen de beschikbare middelen wordt daarbij veel aandacht besteed aan verduurzaming en circulair werken.

5A1.1 Ontwikkelen beleid openbare ruimte

Bodem en ondergrond

De bodem kan veel bieden aan de ontwikkeling van de stad: de bodem is het fundament waar veel functies bij elkaar komen, zoals waterberging, kabels en leidingen, boomwortels, fundering. Daarnaast kent de bodem uitdagingen uit het heden en verleden zoals bodemverontreiniging, ontplofbare oorlogsresten en bodemdaling. Daarom moeten we afwegen welke functies we allemaal nodig hebben van de bodem en hoe we de stad duurzaam ontwikkelen (klimaatadaptief, biodivers, duurzame energie, woningbouw etc.). In 2025 zullen we uitwerken hoe we integraal projecten programmeren en afwegingen maken bij ruimtelijke uitdagingen. Dit doen we zowel boven- als ondergronds en zowel met externe partijen (bijv woningbouwcorporaties, Dunea, Liander) als met interne afdelingen. In het Leids Uitvoeringsprogramma Bodem en Ondergrond (LUBO) 2024-2030 zijn de activiteiten voor bodem en ondergrond vastgelegd en hoe de gemeente de reserve LUBO en de door het rijk beschikbaar gestelde budgetten voor bodem en ondergrond wil inzetten.

Beleid openbare verlichting

Openbare verlichting Leiden participeert in een meerjarig onderzoek van diverse universiteiten waaronder die van Leiden en het Nederlands Instituut voor Ecologie in combinatie met diverse instituten in onder andere de gezondheidszorg en lichtwereld naar de invloed van (straat)verlichting op biodiversiteit. Vanuit de gemeente Leiden (openbare verlichting) haken we hierbij aan om uiteindelijk openbare verlichting te kunnen plaatsen waar wetenschappelijk onderbouwd, (meer) recht wordt gedaan aan mens, flora en fauna (zoveel mogelijk) binnen de normen van landelijke richtlijnen (verkeersveiligheid, sociale veiligheid). Als de onderzoeksmethodiek is uitgewerkt, kan het onderzoek beginnen, dit is naar verwachting in de periode 2024/2025. Naar verwachting stellen we in de 1e helft van 2025 het nieuwe beleidsplan Openbare Verlichting & Donkerte vast, waarbij naast onder andere verkeersveiligheid en sociale veiligheid, ook donkerte aandacht zal krijgen.

5A1.2 Beheren openbare ruimte

Duurzame Wijkvernieuwingen

De voortgang van de duurzame wijkvernieuwingen verloopt voorspoedig. Een flink aantal wijken is in uitvoering of gaat binnenkort in uitvoering. Twee projecten zijn inmiddels afgerond. Hieronder staat een overzicht per project:

Voor de Gasthuiswijk en Haagweg-Zuid (fase 3 en 4) en Hart van Meerburg worden de uitvoeringsbesluiten in het eerste en tweede kwartaal van 2025 ter besluitvorming aan uw raad aangeboden.

Wijkbeheer

Samen aan de Slag gaat in 2025 verder met de aanpak van versteende straten waar vergroening minder makkelijk op gang komt. Tevens bouwen we de samenwerking met de stad verder uit door nog sterker de koppeling te maken tussen groene initiatiefnemers, organisaties en instellingen en bewoners die wel willen, maar nog niet aan vergroening toekomen. We houden contact met de bewoners die een convenant hebben door te schouwen en hen uit te nodigen voor spreekuren met de groencoach.

Beheer kapitaalgoederen openbare ruimte

Voor het beheer van de kapitaalgoederen werken we met beheerplannen die we elke vijf jaar actualiseren, zie voor een nadere toelichting de paragraaf onderhoud Kapitaalgoederen. De huidige beheerplannen kapitaalgoederen hebben de planperiode 2022-2026. In 2025 bereiden we de nieuwe beheerplannen voor. Voor riolering geldt een andere planperiode: het Integraal Waterketenprogramma is in 2023 vastgesteld als beheerplan voor de planperiode 2024-2028.

Beheren openbare verlichting

Het beheer heeft als doel om te blijven voldoen aan het realiseren van een veilige, duurzame en sfeervolle omgeving voor alle gebruikers van de openbare ruimte. Bij de vervanging passen we LED-techniek toe in combinatie met het dimmen van de verlichting. Inmiddels is ca. 55% van de openbare verlichting voorzien van led-lichtbronnen.
In 2025 ligt de focus op het (vervroegd) vervangen van armaturen met fluorescentie lampen door LED armaturen en het in de binnenstad het vervangen van Leidse lantarens door de LED-versie hiervan.

Beheren bruggen en viaducten

We beheren en onderhouden de bruggen, tunnels en viaducten zodat de stad toegankelijk en bereikbaar is voor alle verkeersdeelnemers en voor de doorvaarbaarheid van het scheepvaartverkeer. Ook de bediening van de beweegbare bruggen hoort hier bij. De volgende activiteiten voeren we in 2025 uit:

• afronding vernieuwing elektro-mechanica, conform de machinerichtlijn (de Europese richtlijn voor veiligheidseisen bij machines) bij de Grote Havenbrug en Rijnzichtbrug en opstarten werkvoorbereiding Singelbrug;
• cyclisch onderhoud conserveren, slijtlagen, straatwerk, betononderhoud en remmingswerken;
• aanbrengen brandvertragende beplating, LED ledverlichting en vernieuwing elektronica Stationspleintunnel. (doorgeschoven werk uit 2024);
• groot onderhoud Julius Caesarbrug i.s.m. de Provincie Zuid-Holland. (doorgeschoven werk uit 2024).

Beheer wegen

We onderhouden verharding op het wettelijke aansprakelijkheidsniveau (R–). Dat betekent dat we alleen ingrijpen (onderhoudsmaatregel uitvoeren) wanneer het aansprakelijkheidsniveau dreigt te worden overschreden. In de wijken Stationsdistrict, Bos- en Gasthuisdistrict en Morsdistrict wordt groot onderhoud uitgevoerd. Daarnaast wordt de verharding van de Dr. Lelylaan en Haagse Schouwweg vervangen.
Tegelijk met de onderhoudswerkzaamheden aan de wegen wordt ook groeiplaatsverbetering voor bomen die wortelopdruk veroorzaken toegepast. Ook worden waar mogelijk (kleine) verkeerskundige verbeteringen uitgevoerd. De Groene Kansenkaart is een integraal onderdeel van de werkzaamheden.

Uitvoeren straatreiniging en graffitibestrijding

Straatreiniging draagt bij aan een schone en veilige openbare ruimte door het opvegen van zwerfafval en blad, het legen en schoonhouden van prullenbakken, onkruidbestrijding en het verwijderen van graffiti. De prullenbakken krijgen dit jaar een extra opknapbeurt en waar mogelijk worden kleine prullenbakken vervangen door grotere. Verder worden er ook dit jaar opschoonacties met bewoners uitgevoerd waarbij elke maand een wijk met de inzet van een team zwerfafvalvrij wordt opgeleverd. De resultaten van de proef om stoepplantjes langs de gevels niet meer te verwijderen zijn in uw Raad besproken en dit heeft vanwege de overwegend positieve reacties geleid tot het besluit om de stoepplantjes in de hele stad (behalve de Binnenstad) tot 30cm van de gevel te laten staan.

Beheren Walmuren

De volgende werkzaamheden voeren we in 2025 uit:

• cyclisch groot onderhoudsprogramma aan beschoeiingen en damwanden;
• uitvoeringvervangingsprogramma beschoeiing en damwanden;
• continuering 10 jarige LVO programma (levensduur verlengend onderhoud van de grachtenkades) waarvan herstel achterschotten L-wanden kademuren;
• afronden Ontwerpvisie Kades Binnenstad 2050 als onderdeel van het LVO programma;
• afronden ontwerp grondwater regulerend systeem voor de gehele stad.

Beheren straatmeubilair

Vanuit de jaarlijkse schouwen monitoren we wat nodig is om de beeldkwaliteit van het straatmeubilair op niveau B te houden. In 2025 brengen we in heel Leiden de staat van straatmeubilair in beeld met speciale aandacht voor scheefstand en vervuiling. Op basis hiervan bepalen we, indien nodig, welke maatregelen uitgevoerd moeten worden.

Beheren Spelen

De speeltuinen en speelplekken worden conform het beheerplan Spelen onderhouden en beheerd. We hebben een nieuwe contract afgesloten voor de vervanging van speeltoestellen waarbij we duurzaam en zoveel mogelijk circulair werken. Met de ontwikkelingen in de markt en onze geselecteerde contractanten leggen we de lat steeds hoger door middel van jaarlijkse evaluaties. Participatie, inclusie en een verdere vergroening van speelplekken blijft onze aandacht houden.
De aanwezige speeltoestellen worden jaarlijks op veiligheid getoetst aan het Warenwetbesluit Attractie- en Speeltoestellen.

Verminderen van overlast in eigen wijk

Hoewel de beoordeling van de openbare ruimte in de stadsenquête ruim voldoende is blijven dumpingen en zwerfafval continu aandacht vragen. Middels diverse maatregelen wordt dit ondervangen. Denk aan plaatsen van grotere prullenbakken en waar nodig vaker legen en het uitvoeren van clean sweeps in de wijken. Daarnaast is er zes wekelijks overleg met Handhaving om de lijst met hotspots (dumpingen) te actualiseren. De hotspots worden wekelijks gezamenlijk bezocht om waar mogelijk verbaliserend op te treden en tegelijkertijd de locatie op te ruimen.
Het zwerfafval in het groen wordt zo veel als mogelijk voorafgaand aan de groenwerkzaamheden gedaan om te voorkomen dat het zwerfafval bij het groenafval komt. De frequentie waarmee dit gebeurt hangt sterk samen met de gebruiksdruk en het weer. De werkzaamheden worden zo ingericht dat de gewenste beeldkwaliteit wordt gehaald. Daarnaast worden elke dag de meldingen van overlast, zwerfafval en dumping opgepakt. Deze meldingen worden meestal binnen 1 werkdag opgelost. Bewoners worden bij opschoonacties ondersteund met materialen en containeradoptie wordt aangemoedigd.

5A1.3 Inzamelen huishoudelijk afval

Wekelijks wordt bij de ruim 70.000 huishoudens in Leiden afval opgehaald met minicontainers bij de laagbouw en verzamelcontainers bij de hoogbouw. Papier, glas en textiel worden apart opgehaald, aan-huis of met verzamelcontainers. Het kunststofafval, drankenkartons en blik wordt nagescheiden uit het restafval. Vrijwel alle verzamelcontainers zijn inmiddels ondergronds gebracht. Dit geeft een opgeruimder straatbeeld en leidt tot minder bijplaatsing. De hotspot-aanpak bij containers die in beeld zijn vanwege frequente bijplaatsingen wordt in samenwerking tussen Inzameling en Handhaving verder geïntensiveerd. Momenteel worden plannen uitgewerkt om ook groente-, fruit en etensresten (GFE) bij de hoogbouw in te gaan zamelen. In het verleden is hiermee gestopt vanwege de hoge vervuilingsgraad. Nu wordt gewerkt met afsluitbare containers en de eerste resultaten zijn positief. Verder worden de plannen voor de realisatie van een tweede milieustraat / duurzaamheidsplein op de Kenauweg verder uitgewerkt waarbij ook ruimte wordt gecreëerd voor aanvullende circulaire initiatieven om scheiding en hergebruik verder te stimuleren, grondstofcirkels te sluiten en daarmee de hoeveelheid te verbranden afval verder te reduceren.

5A1.4 Beheren contracten buitenreclame

Om de opbrengsten buitenreclame zoveel mogelijk op peil te houden, passen we actief contractbeheer en contractmanagement toe. Eind 2024 is het reclamecontract voor de 2-signs borden aanbesteed en gegund vanaf januari 2025. In vervolg op een locatieonderzoek uitgevoerd in 2024 voor een reclamemast langs de A44, wordt (na positief besluit) bezien of aanbesteding en realisatie voor 2025-2026 haalbaar is.

5A1.5 Handhaven gebruik openbare ruimte

Het toezicht en de handhaving in de openbare ruimte betreft de naleving van de (lokale) wet- en regelgeving zoals bijvoorbeeld vastgelegd in de APV. De prioriteiten waar de Buitengewoon Opsporingsambtenaren (Boa’s) van de gemeente aan werken, worden bepaald in de Visie op Handhaving 2025-2028 en het jaarlijkse Uitvoeringsprogramma Handhaving (UPH). De nieuwe handhavingsvisie wordt op het moment van schrijven van de programmabegroting vormgegeven. Uitgangspunt in de handhaving blijft beschermen van de leefbaarheid in de stad en het voorkomen dat leefbaarheidsproblemen veiligheidsproblemen worden.

5A1.7 Werken voor derden Cluster Beheer

De gemeente Leiden zamelt voor de omliggende gemeenten Leiderdorp, Oegstgeest en Zoeterwoude verschillende huishoudelijke afvalfracties in. Hiervoor wordt een kostendekkende vergoeding ontvangen.

Een overzicht van realisatie- en streefwaarden van de indicatoren (ook uit vorige begrotingen) staat op LeideninCijfers.

Beleidsterrein 5B Openbaar water

Water is een belangrijke kwaliteit in Leiden en heeft verschillende functies. Dit wordt onderschreven in de Omgevingsvisie Leiden 2040: “Openbaar water heeft niet alleen een recreatief, maar ook een functioneel nut. Het heeft een transportfunctie, kan warmte / koude opslaan, de stad koelen en overtollig water na hevige regenval opvangen.” Door de aanleg van natuurvriendelijke oevers en het verbeteren van de waterkwaliteit draagt het ook bij aan het versterken van de biodiversiteit.

5B1.1 Ontwikkelen en uitvoeren beleid waterkwantiteit en waterkwaliteit

In 2024 is in het kader van de Omgevingswet en de uitwerking van het Groen-Blauwe raamwerk een verkenning uitgevoerd voor het water in Leiden vanuit het principe Water en Bodem sturend. Samen met het hoogheemraadschap van Rijnland is zowel gekeken naar de verwachtingen ten aanzien van waterbeheer en klimaatverandering en naar de mogelijkheden voor het verbeteren van de waterkwaliteit. Een goede waterkwaliteit is belangrijk voor de biodiversiteit en volksgezondheid. Parallel hieraan gaan we door met het aanleggen van natuurvriendelijke oevers. In 2025 gaan we oplossingen uitwerken voor de verbetering van de waterkwaliteit. Dit wordt ook meegenomen in de verdere samenwerking met het Hoogheemraadschap van Rijnland.

5B1.2 Beheren openbaar water en riolering

Beheren Openbaar Water

Het groot- en regulieronderhoud aan de watergangen waar de gemeente voor verantwoordelijk is doen we om de waterkwantiteit te borgen en de waterkwaliteit te verbeteren conform de "Legger" van het Waterschap. We verwerken de vrijgekomen biomassa duurzaam, naar een erkende verwerkingsinstallatie, of als dat kan in het terrein. De werkzaamheden worden verricht conform de Wet Natuurbescherming, volgens de gedragscode wet Natuurbescherming voor waterschappen. De volgende activiteiten voeren we in 2025 uit:

• uitvoeren van het baggercluster 2024-2025;
• het ‘vissen van bladafval/zwerfvuil';
• de jaarlijkse "Schouw Rijnland", hierbij wordt circa 110 km watergang geschoond van vegetatie;
• reinigen van duikers en waar nodig herstellen.

Beheren Openbare Riolering

Het doel is het duurzaam beschermen van de volksgezondheid, het afvoeren van afvalwater en hemelwater en het reguleren van de grondwaterstand. Overeenkomstig het Integraal Waterketenplan wordt onderstaand regulier en groot onderhoud verricht:

• reiniging en inspectie van circa 60km vrij-verval riolering;
• het renoveren van 7 gemalen;
• het vervangen van de 2G en 3G modems;
• reinigen kolkafvoerleidingen;
• onderhoud zinker- en gemaalschuiven;
• reinigen circa 43.000 straat- en trottoirkolken.

In de duurzame wijkvernieuwingen wordt ondergronds een klimaatrobuust gescheiden systeem aangelegd. Hiermee wordt (gemengd) afvalwater getransporteerd naar zuivering, regenwater vertraagd op oppervlaktewater afgevoerd en grondwaterstand gereguleerd. De energietransitie wordt middels ruimtereservering meegenomen in het project.

Bovengronds wordt de openbare ruimte klimaatadaptief, biodivers en groener ingericht.

Bij aanbestedingen worden duurzaamheid en hergebruik van materiaal en circulariteit opgenomen.

De voortgang van de duurzame wijkvernieuwingen verloopt voorspoedig. De Fortuinwijk en Boshuizen worden voorbereid. De Merenwijk is vanuit initiatieffase opgestart.

Waar mogelijk wordt werk met werk gemaakt in projecten zoals, Stationsgebied, Bio Science Park, Willem de Zwijgerlaan, Prins6 (Prinsessenbuurt deelplan 1) en Lammenschansweg.

5B2.1 Ontwikkelen beleid gebruik openbaar water

In de visie op de Bezoekerseconomie is ervoor gekozen om niet in te zetten op grootschalige stimulering van het watertoerisme. Bezoekers met sloepen weten de stad immers al voldoende te vinden. In de brief aan de raad over het water in Leiden geeft het college aan dat een goede balans tussen het gebruik van het water en het waarborgen van de natuurlijke waterfuncties, zoals het afvoeren van overtollig water bij hevige regenval, noodzakelijk is. Ook schoon water voor mens en natuur speelt hierbij een belangrijke rol. Dit wordt verder uitgewerkt binnen het stadsbrede thema Groen-Blauw Raamwerk. Via communicatie voor goed vaargedrag en handhaving wordt ingezet om dit vaarverkeer in goede banen te leiden.

5B2.2 Exploiteren havens en waterwegen

In 2025 wordt in de Passantenhaven en de Charterhaven (langs de Zijlsingel) het jaarlijkse klein onderhoud uitgevoerd. Voor het overnachten in de haven int de gemeente havengelden. Daarnaast zorgt de gemeente in de havens voor een goed functionerende douche en toiletvoorziening. Dit wordt gedaan conform de huidige milieukundige regelgeving. Dit betekent o.a. de jaarlijkse controle op legionella. De werkzaamheden t.b.v. het dragen van Blauwe Vlag worden geëvalueerd.

5B2.3 Behandelen ligplaatsvergunningen

De gemeente publiceert ieder kwartaal een lijst met vrije ligplaatsen voor pleziervaartuigen. Inwoners van Leiden die zich hebben geregistreerd op de wachtlijst kunnen hun interesse voor een vrije ligplaats kenbaar maken. De ligplaats wordt vervolgens vergund aan de inwoner die het hoogst op de wachtlijst staat. Aanvragen voor ligplaatsen voor bedrijfsvaartuigen worden op dit moment nog niet verdeeld. In 2025 is naar verwachting de lotingssystematiek gereed en kunnen de ligplaatsen worden uitgegeven.

5B2.4 Handhaven gebruik openbaar water

Om overlast op het water te beperken, wordt door gemeentelijke handhavers nauw samengewerkt met de politie en andere partners op het water. De inzet van Handhaving op het water wordt bepaald in de Visie op Handhaving 2025-2028 en het jaarlijkse Uitvoeringsprogramma Handhaving (UPH). Met oog op de beperkte bevoegdheden is deze inzet vooral preventief ingestoken. Door zichtbaar aanwezig te zijn en mensen aan te spreken wordt het vaargedrag in positieve zin beïnvloed. Ook wordt ingezet op de handhaving op de ligplaatsenvergunningen van bedrijfs- en pleziervaartuigen en op het verwijderen van wrakboten.

Een overzicht van realisatie- en streefwaarden van de indicatoren (ook uit vorige begrotingen) staat op LeideninCijfers.

Beleidsterrein 5C Openbaar groen en biodiversiteit

Een groene leefomgeving is belangrijk voor bewoners en bedrijven in een verstedelijkte stad als Leiden. Zeker wanneer er woningen bijkomen is het belangrijk dat er in die omgeving ook groene plekken zijn, waar bewoners kunnen verblijven en recreëren. Een groene inrichting draagt daarnaast ook bij aan de belangrijke opgaven als het behouden en versterken van de biodiversiteit en klimaatbestendigheid. Verder is het belangrijk het groen in Leiden en het groen in de regio te verbinden zodat dieren en planten zich kunnen verplaatsen en burgers via groen naar het ommeland kunnen reizen.

5C1.1 Ontwikkelen en uitvoeren beleid stedelijk en regionaal groen

Leiden neemt net als in voorgaande jaren deel aan de samenwerking binnen Nationaal Park Hollandse Duinen (definitieve status is aangevraagd in 2024) en aan een aantal regionale samenwerkingsverbanden: samenwerking van de Landschapstafel Duin Horst & Weide met de provincie; samenwerking van veenweidegebied noord met de provincie en binnen Holland Rijnland de samenwerking binnen de stedelijke as Westflank (Leiden -Katwijk) en Oostflank (Leiden -Alphen aan de Rijn). Concrete projecten waarvoor in 2025 cofinanciering gevraagd gaat worden bij de provincie (Zuid Hollands programma Landelijk gebied) en bij Holland Rijnland (Regionale Investerings Agenda) zijn de Tweede groene ring en de groenverbindingen tussen Leiden, Oegstgeest en Katwijk.

Tweede groene ring

In het Beleidsakkoord 2022 – 2026 Samenleven in Leiden is afgesproken om in deze collegeperiode een start te maken met de realisatie van een Tweede Groene Ring naast de groene ring van het Singelpark. In 2024 is een ontwerpopgave voor de invulling van de Tweede groene ring uitgezet. In 2025 vindt besluitvorming plaats rondom het concept voor de Tweede Groene Ring en zal worden gestart met voorbereiding van de realisatie. Belangrijk bij alle stappen om te komen tot een invulling van de Tweede groene ring is het betrekken van bewoners, ondernemers, organisaties en omringende gemeenten. Communicatie en participatie zijn een belangrijk onderdeel van deze procesaanpak.

Groene Hoofdstructuur

In 2018 is de Groene Hoofdstructuur van Leiden vastgesteld door het college. Deze groene hoofdstructuur is een belangrijk onderdeel van het Groen-Blauwe raamwerk uit de Omgevingsvisie. Voor 2025 staat de Zijloever op de planning om te worden aangepakt. De Zijloever is onderdeel van de Groene hoofdstructuur. Doel van het project is zowel het verbeteren van de kwaliteit als het toevoegen van groen, het verbeteren van de biodiversiteit, klimaatbestendiger maken van Leiden, recreatieve mogelijkheden verbeteren en een bijdrage leveren aan de gezondheid (het voorkomen dat mensen ziek worden).

Duurzame wijkvernieuwingen en vergroening op buurtniveau

• Naast werkzaamheden gericht op verbetering van het Groen-Blauwe raamwerk vinden er ook werkzaamheden op wijkniveau plaats. Dit zijn de duurzame wijkvernieuwingen , waarbij gelijktijdig met de aanpak van de riolering, de buurt groener en klimaatadaptiever wordt ingericht. Voor 2025 is dit voorzien in de Gasthuiswijk (fase 2, 3 en 4), Professorenwijk Oost fase 2, Hoge Mors (fase 2&3), Raadsherenbuurt, Meerburg en Boshuizen.
• Daarnaast worden ook versteende plekken in de stad aangepakt. Basis hiervoor is de nota Groene Kansenkaart uit 2019. Voor 2025 zijn de volgende plekken aan de beurt: Novapassage, Sliksteeg, Spoelstraat, Caeciliastraat, Fitterstraat en Emmastraat. Het gaat dan niet alleen om de aanleg van geveltuintjes en een andere inrichting van boomspiegels, maar ook om een verdere vergroening van straat en/of trottoir.
• Vanuit het budget van de Groene Kansenkaart is een jaarlijks budget beschikbaar gesteld (tot 2023) voor de aanplant van extra bomen. Omdat er nog extra budget beschikbaar is loopt dit project door. In 2025 worden extra bomen aangeplant in Leiden Noord.
• Het project Baby boom is in uitvoering. In juni 2024 is de eerste uitgifte geweest. In 2025 wordt de pilot geëvalueerd.
• Natuurvriendelijke oevers worden in 2025 ingericht langs de Meerburgerkade en de Vliststraat; dit is onderdeel van de duurzame wijkvernieuwing in Meerburg.
• In 2025 wordt de 4 jaarlijkse Groenrapportage gemaakt.

5C1.2 Renoveren en herinrichten parken

Leiden heeft veel parken. Om de kwaliteit van deze parken te behouden, te versterken en aan te passen aan nieuwe behoeften, heeft Leiden een Investeringsprogramma Parken (IP Parken), waarin middelen zijn gereserveerd om ieder jaar één of meerdere parken te renoveren. Aan de hand van de evaluaties van de beheerplannen wordt jaarlijks bepaald welke parken in aanmerking komen voor een grootschalige onderhoudsbeurt. Het doel is om de parken in goede conditie te houden door deze ongeveer eens in de 25 jaar te renoveren (cyclus in Beheerplannen). In 2025 zal de uitvoering van werkzaamheden van de renovatie in het Hooghkamerpark starten. Verder wordt gestart met de voorbereiding van renovatie in het Roomburgerpark.

5C1.3 Beheren openbaar groen

Bij het (her)planten van bomen kijken we naar de juiste soort op de juiste plaats. Hierbij spelen de ecologische waarde, klimaatbestendigheid, toekomstbestendigheid, standplaats, esthetische waarde en welke soorten er weinig in de stad aanwezig zijn een rol. We verwachten in 2025 meer kwarrende (zieke of niet groeiende) bomen te vervangen dan de afgelopen jaren is gebeurd als gevolg van de aanpassing van de verordening en veroudering van het bomenbestand. De vervanging van deze bomen komt de gezondheid en kwaliteit van het totale bomenbestand in Leiden ten goede.

Ook werken we in 2025 verder aan het verbeteren van de kwaliteit van het bomenbestand door niet alleen kwarrende bomen te vervangen maar ook door extra voedsel in de bodem te brengen en door bij droge periodes indien nodig water te geven. De in 2023 gestarte pilot met watersensoren geeft aan waar dat nodig is. Het verbeteren van de biodiversiteit wordt in 2025 voortgezet door ecologisch te maaien, door waar mogelijk gazons om te vormen naar bermen, door een andere maaifrequentie of door mozaïekbeheer (vlakken wel maaien en vlakken niet maaien zodat niet alles in 1 keer kaal is) of door plantenvakken om te vormen naar bloemrijke bermen. Hierbij is van belang dat er een balans is tussen het draagvlak van inwoners en ecologische kwaliteit. De Japanse duizendknoop wordt 5x per jaar (met heet water of elektriciteit) behandeld om hem onder controle te houden. Daarnaast monitoren we de ervaringen en behaalde resultaten in Nederland met bestrijding door de bladvlo die de natuurlijke vijand is van de Japanse duizendknoop.

De laatste aanbesteding (2024) liet zien dat het groenonderhoud fors duurder is geworden. Dit komt onder andere door areaalvergroting, inflatie, krapte op de arbeidsmarkt, verhoogde complexiteit, toenemende gebruikersdruk en extra kosten voor water geven. Bij de kaderbrief 2024-2028 zijn aanvullende middelen beschikbaar gesteld. Tegelijkertijd is toen afgesproken om in 2025 te onderzoeken op welke manier een verdere toename van de onderhoudskosten van groen beperkt kunnen worden.

5C1.4 Behandelen kapvergunningen

Het stedelijk groen is waardevol en het bomenbestand wordt gezien als ruimtelijke kwaliteit. Bij ruimtelijke ingrepen wordt vanaf de initiatieffase al zorgvuldig gekeken hoe bomen behouden kunnen blijven. Pas in het uiterste geval wordt tot kap over gegaan.

5C1.5 Aanleggen Singelpark

Het Singelpark is een project van en voor de bewoners, en maakt onderdeel uit van het Groen-Blauwe raamwerk. Het is een groene omlijsting van de historische binnenstad, een park waar Leiden zich mee op de kaart zet. Vele inwoners en bezoekers van Leiden kunnen genieten van het rondje Singelpark. In 2025 werken we verder aan het project Singelpark en ligt de focus op de voorbereiding en uitvoering van de herinrichting van de Jan van Houtkade. Het Wereldmuseum wordt ondersteund bij het vinden van subsidies voor een vergroening van de tuin rond het museum. Er lopen subsidieaanvragen bij Holland Rijnland (besluitvorming 2024), bij provincie en bij de EU. De gemeente ondersteunt hierbij, indien gewenst. Besluitvorming daarover loopt door in 2025.

5C1.6 Beheren Oostvlietpolder

In het tweede kwartaal van 2025 starten de werkzaamheden voor WarmtelinQ in de Oostvlietpolder. Deze duren tot en met 2026. Er zullen warmtebuizen worden ingeploegd en hier en daar wordt er gegraven. Verder worden er buizen uitgelegd ten westen van het fietspad door de Oostvlietpolder. De weidevogels zullen door de werkzaamheden een seizoen niet kunnen broeden in het westelijk deel van de Oostvlietpolder; in het oostelijk deel van de Oostvlietpolder blijft een rustig deel beschikbaar evenals in het grootste deel van de Westeindepolder in Zoeterwoude. Na afronding van de werkzaamheden zal de polder terug worden gebracht in oorspronkelijke staat, met extra maatregelen ter verbetering van de omstandigheden voor weidevogels. Dit wordt in 2025 verder uitgewerkt door de gemeente, in nauwe samenwerking met het ZuidHollands Landschap (ZHL), de beheerder van dit deel van de Oostvlietpolder. In 2025 wordt het huidige Beheerplan voor de Oostvlietpolder geëvalueerd. De evaluatie leidt tot een pakket van nieuwe beheermaatregelen die terecht komen in een nieuw Beheerplan dat pas na afronding van de werkzaamheden van WarmtelinQ kan worden afgesloten.

5C2.1 Ontwikkelen en uitvoeren beleid biodiversiteit

Voor 2025 wordt verder gewerkt aan leefgebieden en verbindingen voor dieren en planten. Zo wordt gewerkt aan leefgebied vleermuizen, door aanpassingen in inrichting en verlichting. Ook wordt gewerkt aan verbindingen, door aanleg van faunapassages. worden faunapassages aangelegd. Andere leefgebieden waar aan gewerkt wordt zijn onder andere kruidenrijk grasland, natuurvriendelijke oevers, struwelen (ook straatgroen) en bosplantsoen. Waar mogelijk wordt gebruik gemaakt van meekoppelkansen om acties te realiseren, bijvoorbeeld vanuit de duurzame wijkvernieuwingen en lopende beheercycli. We werken aan de implementatie van de Gedragscode soortbescherming gemeenten en verankeren het puntensysteem natuurinclusief bouwen. Monitoring van de ecologische resultaten vindt net als in voorgaande jaren plaats door middel van het Stadsnatuurmeetnet, dat sinds 2004 als graadmeter voor de Leidse stadsnatuur dient. In 2025 zal het puntensysteem natuurinclusief ontwikkelen aan uw raad worden aangeboden.

5C3.1 Ontwikkelen en uitvoeren beleid dierenwelzijn

In 2025 wordt de nieuwe Nota Dieren vastgesteld. In deze nota wordt het huidige dierenbeleid geactualiseerd en zal ook het Hondenbeleid worden toegevoegd. Met als doel een integraler dierenbeleid, waarbij alle kaders en bevoegdheden in een document overzichtelijk zijn terug te vinden.

* Zoals toegelicht bij de groenrapportage 2021 wordt voor deze indicator het beheersysteem Geovisia van de gemeente gebruikt. Het betreft het groenareaal in eigendom van de gemeente.

Een overzicht van realisatie- en streefwaarden van de indicatoren (ook uit vorige begrotingen) staat op Leiden in Cijfers .

Beleidsterrein 5D Milieu en duurzaamheid

Dit beleidsterrein omvat alle activiteiten binnen dit programma die gericht zijn op de functionaliteit van de openbare ruimte voor duurzaamheids- en milieuaspecten, voor zover ze geen plek hebben gekregen bij de beleidsonderdelen circulaire economie (programma 3), duurzame mobiliteit (programma 4), klimaatadaptatie en biodiversiteit (programma 5), energietransitie (programma 6) en duurzame verstedelijking (programma 6). De gemeente Leiden heeft ten aanzien van milieu de gemeentelijke taken en bevoegdheden op grond van milieuwetgeving overgedragen aan de Gemeenschappelijke Regeling Omgevingsdienst West-Holland. Het Algemeen Bestuur van de Omgevingsdienst stelt de kaders vast waarbinnen de milieudoelstellingen voor Leiden worden gerealiseerd. Het doen van investeringen in het verbeteren van de lokale milieukwaliteit is evenwel een lokale aangelegenheid.

5D1.1 Milieubeheer algemeen

Omgevingsdienst West-Holland

De Omgevingsdienst West-Holland voert de algemene milieutaken voor de gemeente Leiden uit. Een groot deel betreft het reguliere werk rondom de wettelijke taken op het gebied van vergunningverlening, toezicht en handhaving. Daarnaast adviseert de Omgevingsdienst over milieuaspecten bij ruimtelijke planvorming en is de dienst actief op het brede terrein van veiligheid, milieu en duurzaamheid. Hierbij gaat het om onderwerpen als bodem- en luchtverontreiniging, geluidhinder, omgevingsveiligheid, en energie- en waterbesparing. In 2025 werkt de gemeente constructief en nauw samen met de Omgevingsdienst aan de verdere uitwerking van het Omgevingsplan.

Leidse Milieuraad

De gemeente Leiden wordt voor haar milieu- en duurzaamheidsbeleid geadviseerd door de Leidse Milieuraad (LMR). De LMR is een onafhankelijk adviesorgaan van het college en adviseert gevraagd en ongevraagd over de duurzaamheidaspecten van het gemeentelijk beleid. Duurzaamheid wordt ruim opgevat en omvat milieu gerelateerde, sociale en economische aspecten.

5D1.2 Uitvoeren geluidsanering

Leiden als fijne en gezonde stad om in te wonen, te werken en te leven betekent onder andere minder geluidsoverlast en een verbetering van de luchtkwaliteit. Met het vaststellen van het Actieplan Geluid 2024-2028 zijn maatregelen benoemd om geluidoverlast door binnenstedelijk verkeer te verminderen. Daarmee wordt het aantal mensen dat gehinderd wordt door geluid, of in hun slaap wordt verstoord door geluidoverlast teruggebracht. De Omgevingswet onderschrijft het belang van een gezonde fysieke leefomgeving, daarom zijn er in deze wet diverse bepalingen opgenomen om dit te bewerkstelligen. Tevens zijn Europese regels ten aanzien van geluid en luchtkwaliteit opgenomen in de omgevingswet. Zo moeten er elke vijf jaar geluidbelastingkaarten en een actieplan geluid worden vastgesteld voor gemeente Leiden. En moeten jaarlijks de omgevingswaarden (normen) voor luchtkwaliteit worden gemonitord. Bij (dreigende) overschrijding van de luchtkwaltiteitsnormen moet een omgevingsprogramma worden opgesteld.
In 2024 is het Actieplan Omgevingslawaai 2024-2028 vastgesteld. Het actieplan geluid is een plan om geluidoverlast te verminderen. Voor de locaties waar de plandrempel wordt overschreden zijn in het plan maatregelen benoemd om geluidoverlast door binnenstedelijk verkeer te verminderen. Daarmee wordt het aantal mensen dat gehinderd wordt door geluid, of in hun slaap wordt verstoord door geluidoverlast teruggebracht. In het actieplan wordt geadviseerd een bepaald type geluidreducerend asfalt op hoofdwegen aan te brengen als belangrijkste maatregel om het aantal geluidgehinderden te reduceren. Maar ook het stimuleren van het gebruik van openbaar vervoer, fiets en wandelen, autoluw maken van de binnenstad en het uitvoeren van geluidsaneringsprojecten dragen bij aan een vermindering van de geluidoverlast.
Bij de geluidsaneringsprojecten is er sprake van woningen die door het verkeerslawaai een te hoge geluidsbelasting hebben. De geluidsbelasting is dusdanig hoog dat deze woningen op een landelijke lijst staan. Voor deze zogeheten saneringslijsten is subsidie van het Rijk beschikbaar gesteld. Alle Leidse woningen die op deze landelijke saneringslijst staan zijn opgenomen in een project en hiervoor is projectsubsidie aangevraagd en ontvangen. Deze projecten worden de komende jaren uitgevoerd waarbij het gaat om geluidwerende gevelmaatregelen en soms ook maatregelen aan de weg. De projectbegeleiding van de sanering vindt plaats door de Omgevingsdienst.

5D1.3 Uitvoeren bodemsanering
Het uitvoeringsprogramma voor bodemsanering wordt door de gemeente Leiden opgesteld en vormt een onderdeel van het Leids Uitvoeringsprogramma Bodem en Ondergrond 2024-2030. In Leiden vindt de aanpak van bodemverontreiniging plaats via twee sporen. Enerzijds wordt zoveel mogelijk gesaneerd in samenloop met bouw- of herinrichtingsplannen. Daarmee wordt de omgevingskwaliteit integraal verbeterd. Anderzijds worden locaties aangepakt op grond van milieuhygiënische urgentie (spoedlocaties). De Omgevingsdienst voert de taak bodemsanering voor de gemeente uit.

5D1.4 Uitvoeren duurzaamheidbeleid

Projectadvisering

Op de verschillende duurzaamheidsthema’s is er beleid en wordt er beleid ontwikkeld. Dit beleid moet worden toegepast en uitgevoerd. Om ervoor te zorgen dat dit gebeurt, wordt het adviseren bij projecten integraal vormgegeven. Hierdoor wordt het duurzaamheidsbeleid meegenomen in projecten en tot uitvoering gebracht. Daarnaast zijn voor de programma’s Klimaatadaptatie en biodiversiteit, energietransitie en circulaire economie uitvoeringsprogramma’s opgesteld.

Duurzame gebiedsontwikkeling Spoorzone

Met de Duurzaamste Kilometer is duurzaamheid in de Spoorzone op de kaart gezet en is de Green Deal door vele betrokken stakeholders ondertekend. Hoewel de Duurzaamste Kilometer als zelfstandige organisatie per 2024 is gestopt, blijven de hoge duurzaamheidsambities bestaan. De ambities van de Duurzaamste Kilometer zijn inmiddels verankerd in de gebiedsvisies Schipholweg en Stationsgebied. Daarnaast zijn in de kaderbrief 2023 middelen gevraagd om vanaf 2024 gebiedsgericht te sturen. Duurzaamheid is daarbij 1 van de belangrijkste thema’s waarbij gestuurd wordt om de ambities van de DZKM en vastgestelde gebiedsvisies te realiseren.
Met alle huidige en toekomstige ontwikkelingen in de Spoorzone, willen we de deelnemers van de community (waarbij een deel van de partijen bewoner is, een ander deel vastgoedpartijen zijn en een deel gebruiker of eigenaar is van het gebied) betrekken bij de concrete invullingen op het gebied van duurzaamheid in de Spoorzone.

Verbonden Partijen
De onderstaande Verbonden Partij levert een bijdrage aan dit beleidsterrein. Zie voor meer informatie de paragraaf verbonden partijen.

Toelichting effectindicator luchtkwaliteit

Met betrekking tot luchtkwaliteit volgt uit de monitoring dat de normen momenteel niet worden overschreden, zoals blijkt uit onderstaande tabel. Op de Willem de Zwijgerlaan (nabij de tunnelmonden) is de stikstofdioxideconcentratie weliswaar hoger dan 35 µg/m³, maar de norm (van 40 µg/m³) wordt niet overschreden.

* De 23 gemeentelijke hoofdwegen zijn: Churchilllaan, Dr Lelylaan, Haagweg, Haagse Schouwweg, Herenstraat, Hoge Rijndijk, Hooigracht, Kanaalweg, Kooilaan, Lammenschansweg, Langebrug, Langegracht, Levendaal, Noordeinde, Oranjeboomstraat, Plesmanlaan, Schipholweg, Stevenshofdreef, Tunnelmond Schipholweg / Stationsweg, Vrijheidslaan, Willem de Zwijgerlaan, Willem v d Madeweg, Zijlsingel.
** Dit betreft de tunnelmond van de Willem de Zwijgerlaan bij de Kooilaan.

Beleidsterrein 5E Klimaatadaptatie

In 2023 is het Uitvoeringsprogramma 2023-2026 "Samen maken we Leiden groener, gezonder en klaar voor de toekomst", vastgesteld. De ambitie is om in 2050 een klimaatbestendige stad te zijn, waarbij Leiden zichtbaar groener is geworden en de biodiversiteit is versterkt. We kiezen voor een aanpak waarbij we parallel aan het verdere onderzoek naar de gevolgen van het veranderende klimaat voor Leiden ook al concrete zichtbare resultaten in de stad realiseren.

5E1.1 Ontwikkelen en uitvoeren beleid klimaatadaptatie

De uitvoering van klimaatadaptatieve maatregelen nemen we vooral mee bij de realisatie van projecten. Een mooi voorbeeld zijn de duurzame wijkvernieuwingen. Maar ook bij andere projecten, zoals de infrastructurele projecten en gebiedsontwikkelingen proberen we klimaatadaptatie gelijk mee te nemen. Dit doen we door de vastgestelde richtlijnen klimaatadaptief bouwen mee te geven aan de projecten.

De afgelopen jaren hebben we met het uitvoeren van de duurzame wijkvernieuwingen al een aantal jaren ervaring opgedaan met klimaatadaptieve maatregelen. Begin 2022 hebben we een aantal projecten geëvalueerd. Eind 2025 zullen we een vergelijkbare analyse maken van de vastgestelde duurzame wijkvernieuwingen. Deze evaluatie helpt ons om lessen trekken voor de volgende projecten. Daarnaast gaat we in 2025 ook een evaluatie doen op de toepassing van de vastgestelde richtlijnen voor klimaatadaptief bouwen.

In 2024 zijn op gebiedsniveau klimaatprofielen ontwikkeld, die inzicht geven in hoeverre we op het schaalniveau van de stad en per gebied aan de richtlijnen voor klimaatadaptief bouwen voldoen. Dit helpt om beter inzicht te krijgen en indien mogelijk doelgericht maatregelen te treffen. In 2025 werken we deze verder uit en doen we mogelijk nog een aantal vervolgonderzoeken om beter inzicht te krijgen.

Om bewoners te stimuleren ook klimaatadaptieve maatregelen te nemen hebben we de subsidie voor groene daken. In 2025 gaan we naar aanleiding van de vastgestelde riool- en waterzorgheffing een uitgebreidere regeling voor klimaatadaptieve maatregelen opzetten.

Om bewoners te informeren over klimaatadaptatie en biodiversiteit hebben we de afgelopen jaren samen met Naturalis, IVN en sociale partners diverse natuur ontdekmarkten georganiseerd. Het doel van deze markten was om bewoners te betrekken bij groen en het belang van biodiversiteit in hun eigen leefomgeving. In 2024 hebben we Keet ontwikkeld. Deze keet kan langer blijven staan en daarom meer aandacht van inwoners trekken. Bij Keet kunnen bewoners klimaatadaptatie en biodiversiteit zelf zien, horen en beleven. In 2025 gaan we hiermee door en proberen we het nog meer te koppelen aan andere activiteiten in de wijk die betrokkenheid van inwoners vergroten, kennis overbrengen en nieuwsgierigheid prikkelen in samenwerking met de bestaande netwerken in de wijk.

Effectindicatoren bij 5E Klimaatadaptatie

* In Hoofdstuk 7 van het Uitvoeringsprogramma "Leiden biodivers en klimaatbestendig" staat beschreven hoe we de komende jaren toewerken naar een monitoringssystematiek voor klimaatadaptatie.

Kaderstellende beleidsstukken

Onderstaand overzicht omvat de afgelopen 5 jaar.

• RV 24.0053 Verordening op de heffing en invordering van Riool- en waterzorgheffing Leiden 2025
• RV 24.0046 Verordening duurzaamheidsleningen Leiden 2024
• RV 24.0039 15e wijziging van de Gemeenschappelijke Regeling Omgevingsdienst West-Holland
• RV 24.0032 Zienswijze Begroting 2025 en Meerjarenraming 2026-2028 Omgevingsdienst West-Holland
• RV 24.0031 14e wijziging van de Gemeenschappelijke Regeling Omgevingsdienst West-Holland
• RV 24.0010 Wensen en bedenkingen discussienota 'invoering Riool- en Waterzorgheffing'
• RV 24.0008 Aanvraag rijksbijdrage project ‘NGE werkzaamheden fietsenstalling De Geus’ en ‘risicoanalyse NGE wijkvernieuwingen’
• RV 24.0006 Centrumregeling Afvalbeheertaken Leidse regio
• RV 24.0002 Verordening tot wijziging van de Algemene plaatselijke verordening gemeente Leiden 2020 (januari 2024)
• RV 23.0131 Wijziging op de Verordening voor de fysieke leefomgeving Leiden 2020 -- najaar 2023, markten en terrassen en rectificatie vanwege samenloop
• RV 23.0125 Herinrichting Openbare Ruimte Verbeekstraat
• RV 23.0127 Vaststellen Integraal Waterketenprogramma 2024-2028 Leidse Regio
• RV 23.0117 13de wijziging Gemeenschappelijke regeling Omgevingsdienst West-Holland
• RV 23.0114 Regionale nota bodembeheer en oplegnotitie
• RV 23.0107 Verordening afvoer hemelwater en grondwater Gemeente Leiden 2023
• RV 23.0085 Verordening tot wijziging van de Verordening voor de fysieke leefomgeving Leiden 2020 - najaar 2023 (mb.t. houtopstanden - bomen)
• RV 23.0076 Uitvoeringsbesluit Professorenwijk-Oost fase 2
• RV 23.0066 Agenda Autoluwe Binnenstad - Herinrichting openbare ruimte Noordeinde
• RV 23.0064 Uitvoeringsbesluit Jan van Houtkade/Koepoortsbrug
• RV 23.0060 Verordening tot wijziging van de Verordening voor de fysieke leefomgeving Leiden 2020 -- najaar 2023 (m.b.t. reclame, overlast fietsen en terrassen)
• RV 23.0042 Aanbevelingen onderzoek 'Overig groen' of stadsnatuur? (Rekenkamercommissie Leiden-Leiderdorp)
• RV 23.0040 Uitvoeringsbesluit openbare ruimte Sportpark De Vliet
• RV 23.0032 Uitvoeringsbesluit duurzame wijkvernieuwing Hoge Mors (fase 2 en 3)
• RV 23.0019 Uitvoeringsbesluit Duurzame wijkvernieuwing Raadsherenbuurt fase 2
• RV 23.0013 Kaderbesluit Duurzame wijkvernieuwing Hart van Meerburg
• RV 23.0003 Wensen en bedenkingen Uitvoeringsprogramma 2023 Handhaving openbare ruimte
• RV 22.0094 Uitvoeringsbesluit Openbare Ruimte Indoor Sportcentrum (ISC)
• RV 22.0086 Aanbevelingen Rekenkamercommissie Leiden Leiderdorp rapport 'Beleid en beheer van de riolering'
• RV 22.0075 Verordening op de heffing en invordering van rioolheffing Leiden 2023
• RV 22.0074 Verordening op de heffing en invordering van binnenhavengeld Leiden 2023
• RV 22.0071 Verordening op de heffing en invordering van afvalstoffenheffing Leiden 2023
• RV 22.0068 Verordening tot wijziging van de Verordening voor de fysieke leefomgeving Leiden 2020 – najaar 2022
• RV 22.0048 12e wijziging van de Gemeenschappelijke regeling Omgevingsdienst West-Holland
• RV 22.0046 Aanwijzing leden Algemeen bestuur Gemeenschappelijke regeling Omgevingsdienst West-Holland
• RV 22.0020 Wijziging legesverordening 2022
• RV 22.0018 Wijziging van de Algemene plaatselijke verordening gemeente Leiden 2020 (APV)
• RV 21.0148 Uitvoeringsbesluit Hoge Mors Fase1 Diamantplein Granaatplein en Onyxstraat
• RV 21.0142 Wensen en bedenkingen Uitvoeringsplan 2022 Handhaving Openbare Ruimte
• RV 21.0139 Vaststelling Verordening bodemenergiesystemen gemeente Leiden 2022
• RV 21.0136 Uitvoeringsbesluit Vogelwijk / Raadsherenbuurt fase 1 wijkvervanging
• RV 21.0128 Wijziging Verordening voor de Fysieke Leefomgeving Leiden 2020 ten behoeve van mogelijk maken ligplaatsen voor maatschappelijke doeleinden
• RV 21.0124 Verordening tot wijziging van de Afvalstoffenverordening 2020
• RV 21.0108 Uitvoeringsbesluit Gasthuiswijk-Haagweg-Zuid fase 2
• RV 21.0103 Uitvoeringsbesluit Klimaatbestendige openbare ruimte Noorderkwartier-Oost fase 2
• RV 21.0086 Uitvoeringsbesluit Herinrichting Veerplein e.o. deelproject Singelpark
• RV 21.0082 Kaderbesluit Openbare Ruimte Sportpark De Vliet
• RV 21.0077 Uitvoeringsbesluit Openbare Ruimte projecten Binnenstad: Havenplein
• RV 21.0076 Kaderbesluit Hoge Mors
• RV 21.0073 Wijziging Verordening fysieke leefomgeving onderdeel bomen op punt ecologische waarden
• RV 21.0069 Beleidskader Buitenreclame Leiden 2021
• RV 21.0050 Kaderbesluit Energiepark
• RV 21.0036 Uitvoeringsbesluit Professorenwijk-Oost fase 1
• RV 21.0035 Uitvoeringsbesluit Gasthuiswijk-Haagweg-Zuid fase 1
• RV 21.0034 Kaderbesluit Herinrichting Jan van Houtkade (Singelpark fase 2)
• RV 21.0029 Aanbevelingen Rekenkamercommissie Leiden-Leiderdorp over Onderzoek naar de werking van het Bomenfonds in Leiden
• RV 21.0025 Omgevingsvergunning kunstwerk Schoorsteen Ankerpark
• RV 21.0023 Verordening tot wijziging van de Verordening fysieke leefomgeving Leiden 2020 onderdeel bomen
• RV 21.0021 Vaststellen tweede tranche van de Verordening fysieke leefomgeving
• RV 21.0017 Rechtmatigheid Referendum raadsvoorstel Inrichtingsvoorstel Wijksportpark Roomburgerpark
• RV 21.0008 Aanbevelingen Rekenkamercommissie Leiden-Leiderdorp over Evaluatie duurzaamheidsbeleid gemeente Leiden
• RV 21.0006 Visie Stadstuinieren
• RV 21.0004 Referendum raadsvoorstel Inrichtingsvoorstel wijksportpark Roomburgerpark
• RV 20.0149 Uitvoeringsbesluit Wijkvervangingsprogramma Houtkwartier-Oost
• RV 20.0146 Wensen en bedenkingen Uitvoeringsprogramma 2021 Handhaving openbare ruimte
• RV 20.0118 Herstelbesluit inwerkingtredingsbepalingen wijzigingsverordeningen behorende bij de Verordening fysieke leefomgeving
• RV 20.0082 Overname water Dobbewatering van het Hoogheemraadschap van Rijnland
• RV 20.0079 Vaststellen Verordening fysieke leefomgeving en intrekking en wijzigingen verordeningen
• RV 20.0074 Vaststellen Verordening hemelwater en grondwater Gemeente Leiden 2020
• RV 20.0043 Afvalstoffenverordening 2020
• RV 20.0028 Kaderbesluit Vogelwijk en Raadsherenbuurt
• RV 20.0027 Leiden Biodivers en klimaatbestendig, Samen maken we Leiden groener! Uitvoeringsprogramma 2020-2023
• RV 20.0026 Kaderbesluit Houtkwartier-Oost
• RV 20.0025 Kaderbesluit Professorenwijk-Oost
• RV 20.0021 Verordening Duurzaamheidsvoucher Leiden 2020
• RV 20.0018 Verlenging VTH Beleidsplan 2016-2018 tot invoering Omgevingswet
• RV 20.0013 Uitvoeringsbesluit Klimaatbestendige Openbare Ruimte Noorderkwartier Oost Fase 1
• RV 20.0006 Verordening tot wijziging van de 'Verordening Duurzaamheidslening'
• RV 20.0005 Kaderstellende strategie ‘Op weg naar een circulair Leiden’
• RV 19.0163 Visie Handhaving openbare ruimte 2020 – 2023
• RV 19.0162 Jaarverslag en uitvoeringsprogramma handhaving openbare ruimte
• RV 19.0161 2e begrotingswijziging 2019 Omgevingsdienst West Holland en 1e begrotingswijziging 2020 Omgevingsdienst West Holland
• RV 19.0157 11e wijziging gemeenschappelijke regeling Omgevingsdienst West Holland
• RV 19.0156 Uitvoeringsbesluit herinrichting Lakenpark (Katoenpark, Lakenplein en Kaarsenmakersplein) , deelproject Singelpark
• RV 19.0148 Programmaplan Binnenstad 2020-2024
• RV 19.0146 Vaststelling Algemene plaatselijke verordening 2020 (APV)
• RV 19.0139 Uitvoeringsbesluit herinrichting Ankerpark, deelproject Singelpark
• RV 19.0123 Reactie van de gemeente Leiden op het concept Klimaatakkoord
• RV 19.0122 Kaderbesluit project Gasthuiswijk en Haagweg-Zuid (fase 1 en 2)
• RV 19.0121 Partiële herziening ligplaatsenplan woonschepen
• RV 19.0117 Aanwijzing collegelid als lid Algemeen Bestuur Omgevingsdienst West Holland
• RV 19.0085 Uitvoeringskrediet Biodivers Leiden Bio Science Park
• RV 19.0056 Kaderbesluit Klimaatbestendige openbare ruimte Noorderkwartier Oost
• RV 19.0042 Groene Kansenkaart (incl. Samen aan de Slag 2.0.)
• RV 19.0056 Kaderbesluit Klimaatbestendige openbare ruimte Noorderkwartier Oost
• RV 19.0027 Aanpassing Duurzaamheidsfonds ondernemers en maatschappelijke organisaties
• RV 19.0024 Nota van Uitgangspunten Kantoorschip Groenewegen
• RV 19.0015 Voorbereidingsbesluit Haarlemmertrekvaart

Programmakosten

Budgettaire ontwikkelingen ­

De daling van de lasten en/of de stijging van de baten worden onder andere veroorzaakt door de indexering van budgetten, doorrekening van de kostenverdeelstaat en de kapitaallasten die zijn berekend vanuit het meerjareninvesteringsplan 2025-2028. Beleidswijzigingen met financiële consequenties worden hierna per beleidsterrein toegelicht.

Beleidsterrein Verharde Openbare ruimte

In 2025 stijgen de lasten met € 1,4 mln. De stijging komt vooral door gestegen salariskosten, indexatie en gestegen kapitaallasten (totaal € 2,2 mln.).

Door de kaderbrief zijn de volgende verschillen ontstaan:

• Door groei van de gemeente nemen de kosten voor afvalverwijdering toe, deze worden gedekt door een hogere opbrengst afvalstoffenheffing. Het gaat om een toename van in totaal ruim 1.000 woningen in 2024. Hierdoor een stijging van de lasten in 2025 met € 300.000.
• In verband met wereldwijde ontwikkelingen zijn de energiekosten gestegen. Voor 2025 zijn deze gestegen kosten vooralsnog niet verdeeld naar de budgetten van de programma's. Dit is in 2024 bij het beleidsterrein Verharde Openbare ruimte wel gebeurd. Hierdoor hebben we in 2025 een daling van het budget ten opzichte van 2024 van € 485.000.

Uit het beleidsakkoord 2022-2026 is er in 2024 voor € 0,5 miljoen incidenteel budget beschikbaar gesteld voor verbetering van de Transvaalbuurt. Hierdoor is sprake van een daling van de lasten in 2025.

In 2025 stijgen de baten met € 151.000. De stijging komt vooral door de indexatie (4,3%) van de afvalstofheffing (€ 940.000). Daar tegenover staat per saldo een daling van de overige kosten. Door de stijging van het aantal woningen met ruim 1.000 blijft de tariefsverhoging beperkt tot 1,6%.

De tarieven voor 2025 bedragen

Beleidsterrein Openbaar water

In 2025 stijgen de lasten met € 269.000. De stijging komt vooral door gestegen kapitaalslasten (totaal € 786.000)

Verder vielen de volgende dalingen op:

• Daling van de lasten in 2025 door incidenteel budget in 2024 met € 400.000 voor de overdracht van beheer van polders (Kikkerpolder) van de gemeente Leiden naar het hoogheemraadschap van Rijnland.
• In verband met wereldwijde ontwikkelingen zijn de energiekosten gestegen. Voor 2025 zijn deze gestegen kosten vooralsnog niet verdeeld naar de budgetten van de programma's. Dit is in 2024 bij Openbaar water wel gebeurd. Hierdoor hebben we in 2025 een daling van het budget ten opzicht van 2024 van € 248.000.

In 2025 stijgen de baten met € 1.047.000. Dit komt vooral door de stijging van de opbrengst riool- en waterzorgheffing met € 842.000. De opbrengst riool- en waterzorg stijgt door overname van de riolering op het LBSP van de Universiteit Leiden. Daarnaast neemt de opbrengst ook toe door de oplevering van ruim 1.000 nieuwe woningen in 2024. De opbrengst stijgt verder door de uitvoering van de wijkvernieuwingsprojecten. Per saldo zullen de tarieven voor de riool- en waterzorgheffing met 5,3% stijgen, waarvan 4,3% indexering. Door de overgang van de rioolheffing naar de nieuwe Riool- en waterzorgheffing daalt de aanslag voor een gebruiker van een woning en een bedrijfspand. De eigenaar van een woning of een bedrijfspand betaalt vanaf 2025 mee aan de waterzorgtaken van de gemeente.

De tarieven voor 2025 bedragen:

Beleidsterrein Openbaar Groen

In 2025 dalen de lasten met € 31.000. Ondanks dat er op beleidsterrein niveau geen groot verschil is, zijn er wel twee punten die impact hebben.

• In 2024 is incidenteel € 390.000 beschikbaar gesteld voor de voorbereiding van de 2e groene ring. Hierdoor hebben we in 2025 een daling van € 390.000.
• Door een in de kaderbrief 2024 toegekende aanvraag met betrekking tot het groenonderhoud in de stad hebben we in 2025 hogere lasten van in totaal € 385.000. Er heeft een nieuwe aanbesteding voor het groenonderhoud in de stad plaatsgevonden. De inschrijvingen zijn hoger uitgevallen dan wat er aan middelen beschikbaar was. De voornaamste redenen van de verhogingen zijn areaal uitbreidingen, inflatie, minder personeel in de markt beschikbaar, relatief dure groen inrichtingen in Leiden, hoge gebruikersdruk, wet-, regelgeving en beleid (bijvoorbeeld broed en snoeiseizoen). De structurele kosten lopen meerjarig op met € 950.000. Een deel van de stijging van de lasten zit al in het budget van 2024. Het restant zorgt voor de hogere lasten in 2025.

Beleidsterrein Milieu en Duurzaamheid

In 2025 dalen de lasten met € 361.000. De daling komt o.a. door:

• Incidenteel budget in 2024 van € 981.000 voor gevelsanering, waardoor er in 2025 een daling is van de lasten. Jaarlijks wordt het restant bedrag overgeheveld naar het volgend jaar als incidentele bijdrage. De bijdrage wordt gedekt uit de reserve GSB middelen (P5).
• Een toegekende aanvraag bij de kaderbrief m.b.t. stijging van de lasten bij de Omgevingsdienst West-Holland met € 624.000. De Omgevingsdienst heeft voor 2025 de bijdrage verhoogd.

Beleidsterrein Klimaatadaptatie

In 2025 dalen de lasten met € 543.000. De daling komt vooral door incidenteel budget in 2024 voor bijdragen aan klimaatadaptieve projecten.

Reserves

Reserve asbestsanering
Oorspronkelijk is begroot een jaarlijkse structurele storting van € 282.026 en voor het strategisch huisvestingsplan is een structurele onttrekking opgenomen van € 176.000 (RV12.0120). Per saldo wordt in 2025 € 106.000 gestort in deze reserve.

Reserve Leefbaarheid projecten in de wijken
In 2025 is een storting begroot van € 2.000 voor kapitaalslasten.

Reserve bovenwijkse voorzieningen grondbedrijf
In 2025 is een onttrekking begroot van € 100.000 voor een vergroening van de Beestenmarkt.

Investeringen

In bovenstaand overzicht staan de investeringen zoals deze zijn opgenomen in het investeringsplan 2025-2028. In paragraaf 4.2.2 Investeringen wordt de ontwikkeling van de kapitaallasten toegelicht en staat een overzicht met te voteren kredieten.

Subsidies

­Het volledige subsidie-overzicht is opgenomen in paragraaf 3.2.8 subsidies.