Deze paragraaf biedt op basis van een risicosimulatie en een overzicht van financiële kengetallen inzicht in de financiële positie van de gemeente Leiden. Uit de risicosimulatie blijkt dat het weerstandsvermogen van de gemeente voor 2020 'voldoende' is. De financiële kengetallen laten net als bij de Programmabegroting 2019 zien dat de schuldpositie sterk zal oplopen als gevolg van de investeringen die de gemeente doet. Dit zorgt niet voor acute problemen, maar levert in de toekomst een kwetsbaarheid voor rentestijgingen op. Door leningen voor een lange periode vast te leggen en op voorhand al een rentestijging in te begroten wordt dit risico enigszins beperkt.
1. Risico’s
Een risico is een mogelijke gebeurtenis met een negatief gevolg voor de organisatie. Met behulp van een risicomanagementinformatiesysteem prioriteert, analyseert en beoordeelt de gemeentelijke organisatie risico's op systematische wijze. Door een goed systeem van risicomanagement kunnen bestuurders en managers vervolgens in voor risico’s, die het behalen van de doelstellingen van de organisatie bedreigen, passende beheersmaatregelen nemen. Op basis van de inventarisatie is een risicoprofiel voor2020 opgesteld. Het onderstaande overzicht toont de tien grootste risico's met de hoogste bijdrage aan de berekening van de benodigde weerstandscapaciteit aangevuld met de getroffen beheersmaatregel. Onderaan de tabel is het totaalbedrag voor de overige risico’s opgenomen.
Prgr. | Risico | Gevolgen | Maatregelen | Kans | Maximale impact | Invloed |
|---|---|---|---|---|---|---|
Div. | Gehanteerde index is onvoldoende om de stijging van prijzen voor (infrastructurele) werken door hoogconjunctuur op te vangen. | Hogere kosten leiden tot incidenteel of structureel tekort in de begroting. | a. In alle fasen van het Leidse planproces kostenraming zo goed mogelijk actualiseren op basis van de marktontwikkelingen; | 50% | 9.000.000 | 23,50% |
6 | Lopende planschadeclaims. | Het uitkeren van de planschade leidt tot een incidenteel nadeel in de begroting. | Voeren van een zorgvuldige juridische procedure. | 40% | 7.300.000 | 15,22% |
Div. | De gemeente Leiden staat garant voor de rente en aflossing van leningen tot een totaalbedrag van € 84,9 miljoen. Het risico is dat de partij aan wie een garantstelling is verstrekt zijn betalingsverplichting niet kan nakomen. | Gemeente moet gegarandeerde geldsom voldoen aan de bank (incidenteel nadeel) of de exploitatie van de geldnemer ondersteunen (structureel nadeel). | a. Zorgvuldige toets op de haalbaarheid van de exploitatie bij een garantie-aanvraag o.b.v. Verordening gemeentegaranties; | 10% | 15.638.852 | 8,11% |
6 | Stationsgebied: Het beoogde programma in het stationsgebied Leiden zal zoals besloten in het kaderbesluit kan in de nog te ontwikkelen deelgebieden niet of niet volledig worden gerealiseerd vanwege de definitieve locatiekeuze van het busstation alsmede de taakstelling 30% sociale huur uit het nieuwe beleidsakkoord. De extra benodigde plankosten leiden tevens tot een neerwaartse bijstelling van het resultaat. | Lagere inkomsten en hogere kosten zorgen voor een neerwaartse bijstelling van het resultaat op de grondexploitatie. Dit leidt tot een incidenteel nadeel in de begroting. | a. Intensiveren onderzoek en gesprek met hogere overheden over subsidiemogelijkheden over deze complexe verstedelijkingsopgave | 30% | 4.679.653 | 7,24% |
AD | Algemene Uitkering Gemeentefonds valt lager uit dan geraamd | Lagere inkomsten leiden tot een structurele of incidentele tegenvaller in de begroting. | a. Tijdig vertalen circulaires Gemeentefonds in besluitvorming zodat financiële consequenties goed kunnen worden verwerkt. Risico kan niet worden voorkomen | 30% | 3.000.000 | 4,72% |
4 | LBSP - Duurzame reconstructie openbare ruimte en infrastructuur: Het grootste risico is dat er vertraging ontstaat omdat benodigde gronden niet tijdig kunnen worden verworven met o.a. als gevolg het deels mislopen van de subsidie van de provincie. Daarnaast is het mogelijk dat er onvoldoende dekking is voor het project ten gevolge van de marktwerking. | Hogere (plan)kosten leiden tot incidenteel of structureel nadeel in de begroting. Vertraging. | a. Minnelijke verwerving tijdig inzetten en aanbestedingsstrategie bepalen. | 50% | 1.077.500 | 2,80% |
6 | Incidenteel een aanzienlijk lager bedrag aan inkomsten uit bouwleges | Lagere inkomsten zorgen voor een incidenteel nadeel in de begroting. | In de procedures wordt daar waar nodig extra juridische kennis ingehuurd. | 30% | 1.500.000 | 2,33% |
8 | Combibad en IJshal: het integrale risicodossier voor beide projecten kent 7 risico's. De grootste risico's hebben betrekking op het niet terug kunnen vorderen van de btw en een tegenvallende aanbesteding. | Hogere (plan)kosten voor het project, vertraging en lager kwaliteitsniveau door bijsturing. | Het risicodossier wordt periodiek geactualiseerd en de projectmanager zorgt er voor dat de afgesproken maatregelen worden uitgevoerd. | 30% | 1.435.000 | 2,22% |
AD | Dit is een taakstelling i.v.m. beoogde besparingen als gevolg van efficiënter regionaal samenwerken (o.a. applicatierationalisatie) in het kader van het programma VRIS (Verbetering van de Samenwerking op informatisering). Het al dan niet behalen van de taakstelling is onzeker in verband met de toenemende eisen en wensen op het gebied van digitalisering, informatieveiligheid en privacy. Juist in relatie tot deze eisen en wensen hebben gemeenten gezamenlijk in VNG verband de behoefte geformuleerd aan nieuwe architectuurprincipes met de titel “Common Ground”, waardoor we minder vast komen te zitten in de huidige legacy (oude systemen). Bijna alle gemeenten zitten met dezelfde dilemma’s | Het niet realiseren besparingen leidt tot een structureel nadeel in de begroting. | Door de Chief Information Officer (CIO) bij Servicepunt71 worden maatregelen ontwikkeld om deze taakstelling zoveel mogelijk in te vullen. Bij de Kaderbrief 2021-2024 vindt een nadere risicoafweging plaats van deze taakstelling. | 50% | 736.000 | 1,88% |
AD | Organisatie kan lening niet terugbetalen aan gemeente | Financieel - Gemeente moet lening afwaarderen of de exploitatie geldnemer ondersteunen. Dit zorgt voor een tegenvaller in de begroting. | a. Terughoudend beleid ten aanzien van het verstrekken van leningen o.b.v. financiële verordening; | 10% | 3.414.604 | 1,78% |
Impact 10 belangrijkste financiële risico's | 47.781.609 | |||||
Impact overige risico's | 33.904.986 | |||||
Totale impact financiële risico's | 81.686.595 | |||||
Ten opzichte van de meest recente risico-inventarisatie ( Jaarstukken 2018) is de totale impact van de financiële risico's toegenomen van € 77,2 miljoen naar € 81,7 miljoen. Deze ontwikkeling valt als volgt te duiden:
Als alle risico's zich gelijktijdig in hun volle omvang zouden voordoen zou een nadeel optreden van € 81,7 miljoen. Het reserveren van een dergelijk groot bedrag als buffer voor alle risico's is echter ongewenst omdat het niet waarschijnlijk is dat alle risico's zich in 2019 gelijktijdig, en in hun maximale omvang, voordoen. Daarom is op basis van de ingevoerde risico's een risicosimulatie uitgevoerd. Bij deze simulatie is gerekend met een zekerheidspercentage van 90%. Het resultaat is dat met een benodigde weerstandscapaciteit van € 15,9 miljoen het voor 90% zeker is dat alle risico's die in 2020 zouden kunnen optreden kunnen worden afgedekt. De benodigde weerstandscapaciteit wordt bepaald door alle risico's waarvoor geen of onvoldoende beheersmaatregelen zijn getroffen en die van materiële betekenis kunnen zijn in relatie tot de financiële positie.
Onderstaande tabel bevat een overzicht van de meest relevante percentages en de daarmee corresponderende benodigde weerstandscapaciteit.
Percentage | Bedrag |
|---|---|
75% | 12.336.674 |
80% | 13.272.667 |
85% | 14.409.146 |
90% | 15.938.894 |
95% | 18.505.083 |
In theorie beschikt een gemeente over incidentele en structurele weerstandscapaciteit. De incidentele weerstandscapaciteit bestaat uit de concernreserve, de bestemmingsreserves, de langlopende voorzieningen, de begrotingspost onvoorzien en aanwezige stille reserves. De structurele weerstandscapaciteit wordt bepaald door de omvang van toekomstige bezuinigingsmogelijkheden en het onbenutte deel van de belastingcapaciteit. Het is een politieke afweging om te bepalen welke delen van de incidentele en structurele componenten men tot de weerstandscapaciteit wil rekenen.
De raad heeft in de Financiële verordening 2016 (RV 16.0089) de concernreserve aangemerkt als weerstandscapaciteit. Hierbij heeft de raad besloten dat wanneer de benodigde weerstandscapaciteit groter is dan de beschikbare weerstandscapaciteit, het college in de paragraaf weerstandsvermogen een voorstel doet over de wijze hoe het hiermee om wil gaan. De begrote stand van de Concernreserve per 31 december 2020 is inclusief het resultaat van de Tweede Bestuursrapportage 2019 € 16.785.751.
Om te bepalen of het weerstandsvermogen toereikend is, moet de relatie te worden gelegd tussen de financieel gekwantificeerde risico's en de daarbij horende benodigde weerstandscapaciteit en de beschikbare weerstandscapaciteit. De relatie tussen beide componenten wordt in onderstaande figuur weergegeven.
Ratio weerstandsvermogen = | Beschikbare weerstandscapaciteit | = | 16.785.751 | = 1,05 |
Benodigde weerstandcapaciteit | 15.938.894 |
Leiden streeft een weerstandsvermogen na dat tenminste voldoende is. Dit vereist een ratio weerstandsvermogen dat gelijk is of hoger is dan 1.
Waarderingscijfer | Ratio | Betekenis |
|---|---|---|
A | >2.0 | uitstekend |
B | 1.4-2.0 | ruim voldoende |
C | 1.0-1.4 | voldoende |
D | 0.8-1.0 | matig |
E | 0.6-0.8 | onvoldoende |
F | <0.6 | ruim onvoldoende |
4. Relatie met Meerjaren Perspectief Grondexploitaties (MPG)
Naast de gemeentebrede risico-inventarisatie en het daaruit voortvloeiende risicoprofiel en de benodigde weerstandscapaciteit, wordt in het Meerjaren Perspectief Grondexploitaties (MPG) verantwoording afgelegd over de grondexploitatieprojecten. Het risicomanagement van deze projecten en het zorg dragen voor een toereikend weerstandsvermogen voor deze projecten maken deel uit van het MPG.
5. Ratio's / kengetallen
De paragraaf weerstandvermogen en risicobeheersing bevat op basis van nieuwe verantwoordingsregels vanaf de begroting 2016 vijf financiële kengetallen. De berekeningswijze van de kengetallen is vastgelegd in een ministeriële regeling. Mede op basis van deze kengetallen dient de paragraaf een analyse te geven van de financiële positie van de gemeente.
Kengetallen | Realisatie | Begroting | |||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
2018 | 2019 | 2020 | 2021 | 2022 | 2023 | ||
1a. Netto schuldquote | 80,6% | 108,1% | 131,0% | 146,5% | 173,1% | 166,4% | |
1b. Netto schuldquote gecorr. voor alle verstrekte leningen | 78,4% | 105,9% | 128,9% | 144,4% | 171,0% | 164,3% | |
2. Solvabiliteitsratio | 39,8% | 28,7% | 23,6% | 21,8% | 19,1% | 19,1% | |
3. Grondexploitatie | 0,6% | -1,2% | -0,4% | -1,0% | -0,6% | 0,3% | |
4. Structurele exploitatieruimte | 0,9% | 0,7% | -0,3% | 1,6% | 0,9% | 0,4% | |
5. Gemeentelijke belastingcapaciteit | 105,8% | 113,7% | 114,3% | 119,1% | 125,2% | 125,2% |
Op basis van de nieuwe geprognosticeerde balans zijn de financiële kengetallen geactualiseerd.
Naar aanleiding van de resultaten van het onderzoek naar de financiële gezondheid van de gemeente Leiden door Deloitte (27 mei 2019) hebben wij in onze reactie van 5 juni 2019 aangegeven dat we bij deze begroting de door Deloitte aanbevolen signaleringswaarden inzichtelijk zouden maken. De prognosebalans verhoudt zich als volgt tot deze signaleringswaarden:
Uit deze tabel blijkt dat de schuldquote in 2020 op begrotingsbasis de door Deloitte geformuleerde signalering 2 kruist en in 2021 de signaleringswaarde 3.
De solvabiliteit kruist in 2020 de door Deloitte geformuleerde signaleringswaarde 2 en in 2022 de door Deloitte geformuleerde signaleringswaarde 3.
Richting de Kaderbrief 2021-2024 zetten we aanvullende stappen om de te verwachten investeringsvolumes voor de komende 10 jaar inzichtelijk te maken en planningsoptimisme zoveel mogelijk uit ramingen te halen. Dit biedt dan een basis om bij de volgende Kaderbrief de hierboven gevisualiseerde ontwikkeling van schuldquote en solvabiliteit opnieuw af te wegen.
De indicatoren en door Deloitte aanbevolen signaleringswaarden zijn een grofmazig instrument om een uitspraak te kunnen doen over de financiële positie van een gemeente. De schuldquote en solvabiliteitsratio laten zien dat het ambitieniveau om te investeren in de stad gepaard gaan met zwaardere financieringslasten. Deze financieringslasten zijn gedekt in de meerjarenbegroting. Wel levert een hoge schuldpositie voor de toekomst risico's op:
Tegenover deze risico's staan ook beheersmaatregelen:
Het risico van herfinanciering op de lange termijn wordt voor een stuk getemperd door inflatie. Daarnaast staan nu in het meerjaren investeringsplan ambities opgenomen om in een relatief korte tijd veel geld te investeren in de stad. Het is per definitie onzeker of deze ambitie op alle fronten kan worden gehaald. Wanneer investeringen zich meer spreiden in de tijd, spreidt ook de financieringsbehoefte zich en daalt de piek van de schuldratio. De huidige ontwikkeling van de schuldratio is gebaseerd op een optimistische raming van de snelheid waarmee investeringen kunnen worden gerealiseerd. Ook investeert de gemeente in zaken die een waarde vertegenwoordigen die eventueel op een later moment weer kan worden verkocht zoals bijvoorbeeld de parkeergarages.
Het college onderkent dat de huidige investeringen de schuldpositie sterk doen oplopen. Dit gaat altijd gepaard met risico's. Op basis hiervan zijn ook beheersmaatregelen getroffen. Met deze beheersmaatregelen acht het college het verantwoord om de komende jaren vol ambitie te investeren in de stad.