Deze paragraaf biedt op basis van een risicosimulatie en een overzicht van financiële kengetallen inzicht in de financiële positie van de gemeente Leiden. Uit de risicosimulatie blijkt dat het weerstandsvermogen van de gemeente in de programmabegroting 2025 op korte termijn uitstekend is. Zie ook de hoofdlijnen financiële positie voor het meerjarig verloop van de concernreserve en de risico's die op de lange termijn op de gemeente afkomen.
De financiële kengetallen laten net als bij de vorige programmabegroting zien dat de schuldpositie in de toekomst sterk oploopt als gevolg van de investeringen die de gemeente doet en de inzet van bestemmingsreserves. Hoewel bij de Kaderbrief 2024-2028 de afslag voor planningsoptimisme iets is vergroot, zijn ook aanvullende investeringen in onder meer de Lammenschansweg, onderwijshuisvesting en de bibliotheek vastgesteld. Ook is het Meerjaren Investeringsplan gecorrigeert voor loon- en prijsontwikkeling. Hierdoor is het totaal aan geraamde investeringsvolumes toegenomen en is de prognose voor schuldquote toegenomen ten opzichte van de Programmabegroting 2024.
1. Risico’s
Een risico is een mogelijke gebeurtenis met een negatief gevolg voor de organisatie. Met behulp van een risicomanagementinformatiesysteem prioriteert, analyseert en beoordeelt de gemeentelijke organisatie risico's op systematische wijze. Door een goed systeem van risicomanagement kunnen bestuurders en managers vervolgens voor risico’s, die het behalen van de doelstellingen van de organisatie bedreigen, passende beheersmaatregelen nemen. Op basis van de inventarisatie is een risicoprofiel voor 2025 opgesteld. Het onderstaande overzicht toont de tien grootste risico's voor het jaar 2025 met de hoogste bijdrage aan de berekening van de benodigde weerstandscapaciteit aangevuld met de getroffen beheersmaatregel. Onderaan de tabel is het totaalbedrag voor de overige risico’s opgenomen.
Prgr. | Risico | Gevolgen | Maatregelen | Kans | Maximale impact | Invloed |
|---|---|---|---|---|---|---|
AD | Lagere groei of afname maatstaven en beperkte economische groei zorgen voor een lagere Algemene uitkering | Lagere inkomsten leiden tot tegenvaller in de begroting. Om structureel tegenvallende inkomsten op te vangen moet de gemeente bezuinigen of inkomsten verhogen. | a. Tijdig vertalen circulaires Gemeentefonds in besluitvorming zodat financiële consequenties goed kunnen worden verwerkt. Risico kan niet worden voorkomen | 50% | 3.000.000 | 11,70% |
Div. | Een partij aan wie de gemeente een garantstelling voor een geldlening heeft verstrekt kan zijn betalingsverplichting niet kan nakomen. | Gemeente moet gegarandeerde geldsom voldoen aan de bank of de exploitatie van de geldnemer ondersteunen. Dit zorgt voor een tegenvaller in de begroting. | a. Zorgvuldige toets op de haalbaarheid van de exploitatie bij een garantie-aanvraag o.b.v. Verordening gemeentegaranties; | 10% | 14.806.734 | 11,35% |
Div. | De loon- en prijsontwikkeling is in specifieke gevallen / sectoren hoger dan de gemeentelijke indexering. | Geïndexeerde budgetten komen onder druk te staan. Dit leidt tot overschrijdingen en / of noodzaak tot bijsturing. | a. Hanteren van eenduidige indexeringssystematiek op basis van de (bijgestelde) inflatieverwachting van het CPB in het CEP voor het lopende begrotingsjaar en het komende begrotingsjaar. | 30% | 2.800.000 | 6,53% |
4 | Herinrichting Groote Vink: Project kent met name risico's op het gebied van prijsstijgingen, ontwerpkeuzes en hoge kosten kabels en leidingen. | Meerkosten in projectdelen Groote Vink en verkeersontsluiting Leiden-Voorschoten | a. Mogelijkheden onderzoeken om verleggen kabels en leidingen te combineren met de uitvoering en/of uit te laten voeren door de te selecteren aannemer. | 50% | 1.332.100 | 5,18% |
4 | Leidse Ring Noord, deeltracé Plesmanlaan: De grootste risico's hebben betrekking op het niet tijdig indienen van een goedbevonden verkeers- en faseringsplan, het tijdig verkrijgen van benodigde vergunningen en afhankelijkheid van uitvoeringsperiode en maatregelen bij het project Drori ('Duurzame Reconstructie Openbare Ruimte en Infrastructuur') aan de Zernikedreef. | Nutspartijen kunnen gemaakte kosten bij gemeente verhalen als zij niet kunnen uitvoeren volgens opgegeven planning, mogelijk moeten extra verkeersmaatregelen worden genomen en betaald wanneer project Drori bij Zernikedreef niet tijdig gereed is, extra plankosten en mogelijkheid dat deel van subsidie van provincie komt te vervallen wanneer niet wordt voldaan aan (plannings)voorwaarden | a. In gesprek met verkeersregie over fasering, | 30% | 1.797.500 | 4,18% |
4 | LBSP - Duurzame reconstructie openbare ruimte en infrastructuur: De grootste risico's hebben betrekking op prijsstijgingen en afstemming uitvoering omliggende projecten. | Hogere (plan)kosten. | a. Verwachtingen managen intern en richting universiteit | 50% | 960.000 | 3,73% |
6 | Netcongestie onvoldoende transportcapaciteit bij Liander/TenneT op elektriciteitsstations en/of kabels om uitbreidingen of nieuwe grootverbruikaansluitingen te realiseren binnen Leiden. Impact van verzwaring van netinfrastructuur op openbare ruimte, boven- en ondergronds. | Onzekerheid als het gaat om de beschikbare capaciteit voor elektriciteit voor bedrijven en maatschappelijke instellingen met een grootverbruik aansluiting. Dit leidt tot energieonzekerheid voor inwoners en bedrijven. Maatregelen rondom de plaatsing van netinfrastructuur kan leiden tot ruimtelijke druk en ruimtelijke keuzes binnen een aantal opgaven (bv vergroenen, parkeren). | a. Deelname aan projectorganisatie, regieteam netcongestie en Leidse regisseur bodem en ondergrond; | 50% | 500.000 | 2,92% |
AD | Leiden moet een schadevergoeding betalen aan een partnergemeente of de verzekeraar van een partnergemeente als gevolg van deze toerekenbare IDA fout of ogv een toerekenbare IDA wanprestatie. | De maximale vergoeding is in de dienstverleningsovereenkomst al gemaximaliseerd op 25% van de bijdrage van de partnergemeente. | a. Vergroten risicobewustzijn binnen organisatie: | 10% | 3.300.000 | 2,54% |
AD | Renterisico: de rentelasten zijn hoger dan waarmee in de begroting rekening is gehouden. | Om de hogere rentelasten te kunnen dekken moet de gemeente bezuinigen of inkomsten verhogen. Dit zorgt voor een tegenvaller in de begroting. | a. Gezien de investeringen in (school)gebouwen (40 jaar afschrijving) en wegen / bruggen (veelal 60 jaar afschrijving) in het investeringsprogramma lang vastzetten van de looptijd van leningen | 30% | 900.000 | 2,11% |
AD | ICT-systemen zijn door cybercrime (o.a. ransomware) niet beschikbaar. | Discontinuïteit van bedrijfsvoering als gevolg van niet beschikbaar zijn systemen.Kosten bij aanbieders / gemeente Leiden om systemen weer werkend te krijgen. | a. Projecten lopen om verouderde applicaties te vervangen. | 10% | 2.500.000 | 1,93% |
Impact 10 belangrijkste financiële risico's | 31.896.334 | 52,17% | ||||
Impact overige risico's | 37.393.651 | 47,83% | ||||
Totale impact financiële risico's | 69.289.985 | 100% | ||||
Ten opzichte van de meest recente risico-inventarisatie (Jaarstukken 2023) is de totale impact van de financiële risico's toegenomen van € 67,9 miljoen naar € 69,3 miljoen. De wijzigingen binnen de top 10 zijn als volgt te duiden:
Als alle risico's zich gelijktijdig in hun volle omvang zouden voordoen zou een nadeel optreden van € 69,3 miljoen. Het reserveren van een dergelijk groot bedrag als buffer voor alle risico's is echter ongewenst omdat het niet waarschijnlijk is dat alle risico's zich in 2025 gelijktijdig, en in hun maximale omvang, voordoen. Daarom is op basis van de ingevoerde risico's een risicosimulatie uitgevoerd. Bij deze simulatie is gerekend met een zekerheidspercentage van 90%. Het resultaat is dat met een benodigde weerstandscapaciteit van € 9,6 miljoen het voor 90% zeker is dat alle risico's die in 2025 zouden kunnen optreden kunnen worden afgedekt. De benodigde weerstandscapaciteit wordt bepaald door alle risico's waarvoor geen of onvoldoende beheersmaatregelen zijn of kunnen worden getroffen en die van materiële betekenis kunnen zijn in relatie tot de financiële positie. Onderstaande tabel bevat een overzicht van de meest relevante zekerheidspercentages en de daarmee corresponderende benodigde weerstandscapaciteit.
Percentage | Bedrag |
|---|---|
75% | 7.369.443 |
80% | 7.854.099 |
85% | 8.520.292 |
90% | 9.631.227 |
95% | 13.321.466 |
In de SWOT-analyse in het hoofdstuk hoofdlijnen financiële positie geven we aan dat de regionale specialistische jeugdhulp zowel voor de kostenontwikkeling als de invulling van de ingeboekte taakstelling een risico vormt. Toch komt dit risico in deze weerstandsparagraaf niet terug.
Dit komt voor een deel doordat de risicosimulatie alleen betrekking heeft op risico's die in het begrotingsjaar 2025 kunnen optreden. Het weerstandsvermogen drukt met andere woorden uit of de concernreserve tegenvallers in het hier en nu kan opvangen. De SWOT-analyse ziet op kansen en bedreigingen om op de langere termijn de begroting structureel sluitend te houden en ambities te kunnen financieren.
Door de buffer in de reserve sociaal domein op dit moment, vallen de risico's sociaal domein weg uit de risicosimulatie. Deze kunnen naar verwachting worden opgevangen binnen de reserve sociaal domein. De kans van optreden van tegenvallers ten laste van de concernreserve is daarmee in 2025 nihil.
In theorie beschikt een gemeente over incidentele en structurele weerstandscapaciteit. De incidentele weerstandscapaciteit bestaat uit de concernreserve, de bestemmingsreserves, de langlopende voorzieningen, de begrotingspost onvoorzien en aanwezige stille reserves. De structurele weerstandscapaciteit wordt bepaald door de omvang van toekomstige bezuinigingsmogelijkheden en het onbenutte deel van de belastingcapaciteit. Het is een politieke afweging om te bepalen welke delen van de incidentele en structurele componenten men tot de weerstandscapaciteit wil rekenen.
De raad heeft in de Financiële verordening 2023 (RV 23.0072) de concernreserve aangemerkt als weerstandscapaciteit. Hierbij heeft de raad besloten dat wanneer de benodigde weerstandscapaciteit groter is dan de beschikbare weerstandscapaciteit, het college in de paragraaf weerstandsvermogen een voorstel doet over de wijze hoe het hiermee om wil gaan. De begrote stand van de Concernreserve per 31 december 2024 is inclusief het resultaat van de Tweede voortgangsrapportage 2024 € 48.631.000.
Om te bepalen of het weerstandsvermogen toereikend is, moet de relatie te worden gelegd tussen de financieel gekwantificeerde risico's en de daarbij horende benodigde weerstandscapaciteit en de beschikbare weerstandscapaciteit. De relatie tussen beide componenten wordt in onderstaande figuur weergegeven per 1 januari 2025.
Ratio weerstandsvermogen = | Beschikbare weerstandscapaciteit | = | 48.631.000 | = 5,05 |
Benodigde weerstandcapaciteit | 9.631.227 |
Leiden streeft voor het eerste begrotingsjaar een weerstandsvermogen na dat tenminste voldoende is. Dit vereist een ratio weerstandsvermogen dat gelijk is of hoger is dan 1.
Waarderingscijfer | Ratio | Betekenis |
|---|---|---|
A | >2.0 | uitstekend |
B | 1.4-2.0 | ruim voldoende |
C | 1.0-1.4 | voldoende |
D | 0.8-1.0 | matig |
E | 0.6-0.8 | onvoldoende |
F | <0.6 | ruim onvoldoende |
Belangrijk bij de interpretatie van dit getal is dat de concernreserve in het meerjarenbeeld wordt ingezet voor het dekken van incidentele lasten of - via stortingen in de reserve afschrijvingen investeringen - voor het dekken van kapitaallasten. Onderaan het hoofdstuk 'hoofdlijnen financiële positie' staat het meerjarig verloop van de concernreserve. Hieruit blijkt dat de reserve eind 2028 na alle begrote stortingen en onttrekken een ratio weerstandsvermogen heeft van 1,5. Dit is ruim voldoende.
4. Relatie met Meerjaren Perspectief Grondexploitaties (MPG)
Naast de gemeentebrede risico-inventarisatie en het daaruit voortvloeiende risicoprofiel en de benodigde weerstandscapaciteit, wordt in het Meerjaren Perspectief Grondexploitaties (MPG) gelijktijdig met de jaarstukken en kaderbrief verantwoording afgelegd over de grondexploitatieprojecten. Het risicomanagement van deze projecten en het zorgdragen voor een toereikend weerstandsvermogen voor deze projecten maken deel uit van het MPG.
5. Ratio's / kengetallen
De paragraaf weerstandvermogen en risicobeheersing bevat vijf financiële kengetallen. De berekeningswijze van de kengetallen is vastgelegd in een ministeriële regeling. Mede op basis van deze kengetallen dient de paragraaf een analyse te geven van de financiële positie van de gemeente.
Kengetallen | Realisatie | Begroting | |||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
2023 | 2024 | 2025 | 2026 | 2027 | 2028 | ||
1a. Netto schuldquote | 97,7% | 107,4% | 125,5% | 159,0% | 191,2% | 198,9% | |
1b. Netto schuldquote gecorr. voor alle verstrekte leningen | 94,7% | 104,7% | 122,9% | 156,3% | 188,6% | 196,3% | |
2. Solvabiliteitsratio | 29,5% | 26,2% | 23,4% | 20,0% | 16,7% | 15,9% | |
3. Grondexploitatie | 1,8% | 0,5% | 0,3% | 1,4% | 2,3% | 3,2% | |
4. Structurele exploitatieruimte | 1,7% | -0,9% | 2,5% | 1,2% | 1,6% | 0,1% | |
5. Gemeentelijke belastingcapaciteit | 129,8% | 133,2% | 133,2% | 133,2% | 133,2% | 133,2% |
Op basis van de nieuwe geprognosticeerde balans zijn de financiële kengetallen geactualiseerd. De nu opgenomen kengetallen kunnen als volgt worden geduid:
De indicatoren zijn een grofmazig instrument om een uitspraak te kunnen doen over de financiële positie van een gemeente. De schuldquote en solvabiliteitsratio laten zien dat het ambitieniveau om te investeren in de stad gepaard gaan met zwaardere financieringslasten. Deze financieringslasten zijn gedekt in de meerjarenbegroting. Wel levert een hoge schuldpositie voor de toekomst risico's op:
Zoals toegelicht in het hoofdstuk hoofdlijnen financiële positie zijn we na een periode van sterk stijgende rente op geldleningen beland in een situatie met stabiele rente. Het is de verwachting dat deze rente op termijn ook zal gaan dalen. Hoewel onzekerheid in de wereld een opdrijvend effect kan hebben voor rentepercentages, is het met de gedaalde inflatie onwaarschijnlijk dat de Europese Centrale Bank de beleidsrente de komende jaren weer zal verhogen. Vanuit financiële regelgeving en het voorzichtigheidsbeginsel ramen wij onze rentelasten tegen de actuele marktrente. Deze behoedzame lijn blijft noodzakelijk gezien de grote investeringsvolumes die de komende jaren nog in het investeringsplan staan.