Inleiding

Als stad van internationale kennis en historische cultuur kent Leiden zijn eigen kenmerkende economische structuur. Zowel een sterke en innovatieve kenniseconomie als een brede en robuuste stadsverzorgende- en bezoekerseconomie, zorgen voor levendigheid in de stad. Het Leiden Bio Science Park en de bruisende binnenstad zijn de unieke parels. Zij geven de stad haar gezicht op regionaal, nationaal en inmiddels ook op internationaal niveau en maken de stad aantrekkelijk voor zowel haar inwoners als voor het talent en de bezoekers van buiten. Het zijn deze Leidse parels en de combinatie van economische bedrijvigheid, creativiteit en ondernemingszin, die ervoor zorgen dat er veel werkgelegenheid en arbeidsplaatsen zijn op alle niveaus in de stad. De jarenlange investeringen in ondernemerschap, innovatie en talloze voorzieningen, maken dat de Leidse economie er nu goed voor staat en robuust is gebleken tegen de recente coronacrisis. Dit blijkt ook uit de Index071, de regionale economische motor. Ook de Economic Board Zuid Hollland meldt groeicijfers in 2022 voor de provincie Zuid Holland, met Leiden als een van de aanjagers (CBS).De werkgelegenheid is licht gegroeid, het aantal bedrijfsvestigingen is gestegen en de leegstand in zowel de retail als op kantorenmarkt is, in vergelijking met de rest van Nederland, laag.

Dat maakt echter niet dat we nu op onze lauweren kunnen rusten. Ontwikkelingen als de oorlog in Oekraïne en de energiecrisis, de toenemende inflatie en schaarste in goederen en personeel en de effecten van de COVID-pandemie, brengen onzekerheden met zich mee voor de samenleving. We blijven vinger aan de pols houden wat de impact is voor de ondernemers. Ook de maatschappelijke opgaven waar ondernemers voor staan op het gebied van duurzaamheid, mobiliteit en digitalisering, zorgen ervoor dat we moeten blijven werken aan een vitale economie.

De mate waarin we als stad mee kunnen bewegen met deze ontwikkelingen bepaalt of we ook richting de toekomst economisch weerbaar, toekomstbestendig en aantrekkelijk zullen blijven. Zeker in onze compacte stad waar de druk op de ruimte een grote uitdaging is. Dit vraagt om vernieuwing, creativiteit, innovatie, ondernemerschap en samenwerking in Leiden. Als gemeente zoeken we die samenwerking met de ondernemers de komende periode nog nadrukkelijker op en blijven we investeren in de stad. Waarbij een goede balans tussen wonen en werken, naast voorzieningen als zorg, sport, groen, cultuur en bereikbaarheid, het vertrekpunt is en de ‘leefbaarheid van de stad’ het uitgangspunt. Dit draagt bij aan het aantrekkelijke vestigingsklimaat van onze stad. Voor grote bedrijven, het MKB, starters en zelfstandigen, in zowel onze kenniseconomie als stadsverzorgende- en bezoekerseconomie.

Om de stad economisch weerbaar, toekomstbestendig en aantrekkelijk te houden zetten we in op een aantal sporen, waarmee we focus aanbrengen in de inzet van capaciteit en middelen. Het gaat dan om het behoud van ruimte om te werken in de stad, het bevorderen van kennis & innovatie en ondernemerschap en gerichte aandacht voor human capital en talent in die sectoren waar we sterk in zijn. Daarbij houden we ook aandacht voor de toenemende internationalisering van onze stad en de ambities die we eerder hebben uitgesproken ten aanzien van een circulaire economie.

Met het beleidsakkoord “Samen leven in Leiden” geven we een impuls aan de Leidse lokale economie. We doen voorstellen voor een schone binnenstad met meer openbare toiletten en groene ontmoetingsplekken, een efficiënte vergunningverlening voor ondernemers, een fonds voor evenementen en plekken waar ruimere terrassen mogelijk zijn en waar niet. Daarnaast investeren we in ruimte voor werken in de stad, het versterken van het Leiden Bio Science park en human capital.

Beleidsterrein 3A Ruimte om te ondernemen

3A1.1 Regionale en lokale beleidsontwikkeling, beleidsuitvoering en advisering

1. Regionale kantorenvisie

De spoorzone van Leiden (het gebied Vondelkwartier, Stationsgebied en omgeving (STEO) en Schipholweg) is dé aantrekkelijkste kantoorlocatie van heel Holland Rijnland. Deze aantrekkelijkheid wordt mede bepaald door de directe nabijheid van Leiden Centraal Station en de ligging aan de Oudelijnlijn Rotterdam-Den Haag, Schiphol-Amsterdam en Utrecht, het Innovatie District Leiden Bio Science Park en de historische binnenstad. Met de gebiedsvisies voor de Schipholweg, STEO en Vondelkwartier wordt de spoorzone doorontwikkeld naar een hoog-stedelijke stadswijk waar wonen, werken en verblijfsvoorzieningen aanwezig zijn in een aantrekkelijke, groene, duurzame en zakelijke omgeving. Daarmee zetten we in op het verstevigen van het vestigingsklimaat, zodat bedrijven de ruimte krijgen om te ondernemen, Leidenaars kunnen werken en zo bijdragen aan de brede welvaart in de stad.

Vastgoedmakelaars en marktonderzoekers, zoals Cushman & Wakefield in het rapport ‘Commerciële haalbaarheid kantoren Spoorzone gemeente Leiden (oktober 2022)’, concluderen dat stationslocaties in de toekomst steeds belangrijker worden voor kantoorontwikkeling. De spoorzone van Leiden duiden zij daarbij als kansrijke locatie. Ook als een mix van thuiswerken en kantoorwerken in het nieuwe werken wordt ingevoerd, blijft de behoefte aan kwalitatief goede kantoren hoog. De ontwikkelingen rondom knooppunt Leiden Centraal spelen een cruciale rol in de bereikbaarheid en aantrekkelijkheid van de spoorzone als kantoorlocatie.

Jaarlijks wordt de kantorenmonitor Holland Rijnland opgesteld die zicht geeft op leegstand in de stad. De kantorenleegstand in Leiden ligt met 4% (stand 1/1/2022) onder de frictieleegstand (5-8%) die voor een goed functionerende kantorenmarkt gewenst is. De ontwikkeling van nieuwe kantoren en de herontwikkeling van het bestaande (gedateerde) kantoorareaal is nodig om een kwalitatief en duurzame kantorenvoorraad in Leiden te hebben. Het rapport van Cushman & Wakefield bevestigt de commerciële haalbaarheid van het kantorenprogramma in de spoorzone. Met vastgoedeigenaren (zoals ABC in het stationsgebied, van de Vorm/Oudendal en Citystone groep aan de Schipholweg) werken we (her)ontwikkelplannen uit die de komende jaren tot realisatie komen. Daarmee komt kwalitatief hoogwaardig kantoorareaal beschikbaar voor Leiden.

De Provincie Zuid-Holland heeft de kantorenstrategie van Holland Rijnland aanvaard, waardoor Leiden de kantoorontwikkeling kan realiseren en daarmee een opgave voor de regio kan invullen. De huidige regionale kantorenvisie Holland Rijnland kent een looptijd van 2019-2024. De regionale visie gaat in op de kwaliteit, duurzaamheid en kwantiteit van de bestaande kantorenvoorraad, inclusief een verdere aanpak van de leegstand. De spoorzone is de enige locatie in Holland Rijnland waar groei van het kantorenvolume mogelijk is. In 2023 werkt Holland Rijnland samen met de gemeenten aan de actualisatie van de kantorenstrategie Holland Rijnland. De planning is dat deze begin 2024 door het Algemeen Bestuur van Holland Rijnland wordt vastgesteld.

2. Economie 071

In 2023 zetten we de goede samenwerking tussen onderwijsinstellingen, ondernemers en gemeenten uit de Leidse regio en Katwijk voort. Met circa 15 partners vormen we een triple helix samenwerkingsverband. We pakken integraal projecten op die de economische vitaliteit van de regio bevorderen. Zo is in 2022 met steun van de provincie Zuid-Holland, gemeenten en ondernemersverenigingen een project gestart om de stap naar digitalisering voor MKB-ondernemers makkelijker te maken, bijvoorbeeld via organisatie van workshops, coachgesprekken en een voucherregeling. En is binnen het project ‘Bedrijventerreinen in energietransitie’ gewerkt aan een gereedschapskist met instrumenten die bruikbaar zijn om op bedrijventerreinen toe te passen of die helpen bedrijven te faciliteren in de transitie. Daarnaast wordt de impact van de coronapandemie op de economie in de regio onderzocht en de economische veerkracht in beeld gebracht. Jaarlijks verschijnt de Index071 als spiegel voor het functioneren van de regionale economie. De sterke scores hebben betrekking op kenniseconomie, ondernemerschap en talent. Een aandachtspunt is de arbeidsmarkt.

In 2023 werken we verder aan de prioriteiten en thema’s zoals vastgesteld in de nieuwe Uitvoeringsovereenkomst. Daarbij kijken we naar lopende thema’s en activiteiten zoals human capital, bedrijventerreinen, duurzaamheid en circulariteit en verkennen we kansrijke thema’s en projecten die aansluiten bij de Leidse ambities.

3. Bedrijventerreinenstrategie

We zetten extra in op ruimte voor werken in de stad. We willen daadwerkelijk in de stad de functiemenging tot stand brengen, met als vertrekpunt een goede balans tussen werken, wonen, bereikbaar­heid en duurzaamheid. Hierbij is de betaalbaarheid van de bedrijfsruimten belangrijk en staat de aantrekkelijkheid en leefbaarheid van de stad voorop. In 2023 wordt dit nader uitgewerkt.
Hiermee geven we ook uitvoering aan de versterking van de regiefunctie vanuit de gemeente om te komen tot vitale Leidse bedrijventerreinen waarbij we inzetten op maatwerk. Zowel voor terreinen die ruimte blijven bieden aan hinder-gevende bedrijven, als voor terreinen waar functiemenging passend kan zijn. Vanuit deze rol coördineren we de menging van verschillende werkfuncties in (de bedrijventerreinenstrategie aangewezen) gebieden en in woonwijken in de stad waar functiemenging door de aard van de bedrijfsvoering kan plaatsvinden.

Een van de elementen hierin is de uitvoering van de strategie ‘Ruimte voor bedrijven in de Economie 071-gemeenten, ruimtelijke strategie bedrijventerreinen 2020 – 2030’. Met deze strategie is tot 2030 de koers van de regio 071 voor haar bedrijventerreinen vastgesteld. De strategie is het vertrekpunt voor gemeenten en bedrijfsleven om het vestigingsklimaat in de regio te versterken en gezamenlijk te werken aan toekomstbestendige bedrijventerreinen, waarmee een bijdrage wordt geleverd aan duurzame verstedelijking.

Bij vaststelling van de strategie is afgesproken om de werking van de strategie na twee jaar te evalueren. De evaluatie is in 2022 uitgevoerd. In 2023 worden de uitkomsten van deze evaluatie betrokken bij de verdere uitvoering van de strategie, waaronder het functioneren van de regionale regisseur bedrijventerreinen. De regisseur heeft als taak ervoor te zorgen dat er voldoende ruimte blijft om te ondernemen op bedrijventerreinen in de regio.

In de strategie ligt vast dat tot 2030 geen hectare bedrijventerrein in de regio verloren gaat als gevolg van de transformaties. Dat geldt voor alle milieucategorieën, in overeenstemming met het convenant Ruimte voor bedrijven dat in 2022 is afgelopen. Hieraan wordt gevolg gegeven door het planologisch mogelijk te maken dat een bedrijventerrein kan worden ontwikkeld in de Vlietzone-Midden. Ook wordt verder gewerkt aan de uitvoering van de bestuurlijke overeenkomst tussen Katwijk en Leiden om te onderzoeken of er op Florapark West ruimte is voor bedrijven en dit zo mogelijk te ontwikkelen ter compensatie van de transformatie van voormalig bedrijventerrein Wernink.

In 2023 wordt verder opvolging gegeven aan de aanbevelingen die uit de challenge toekomstbestendige bedrijventerreinen naar voren zijn gekomen. Per aanbeveling inventariseren we in Regio071-verband hoe we hieraan in 2023 gevolg geven, waarbij wordt besloten wat in Regio071 verband wordt opgepakt en welke aanbeveling door de gemeente zelf worden opgepakt. Hierbij ligt de nadruk op de verknoping van de bedrijventerreinen aan grote opgaven als klimaatadaptatie, verduurzaming, circulaire economie, ruimtelijke verdichting en ruimtelijke kwaliteit.

4. Retailvisie 071

In 2016 is de regionale Retailvisie vastgesteld. In de Retailvisie Leidse regio 2025 zijn afspraken vastgelegd over de regionale detailhandelstructuur, gebaseerd op de verwachte behoeftes van de consument in 2025. De uitvoering van de regionale Retailvisie is met name een lokale aangelegenheid. De regionale retailvisie dient als toetsingskader voor retail-initiatieven buiten het centrum van Leiden. Vanuit Economie071 wordt sinds 2020 jaarlijks een Retailmonitor gemaakt om de ontwikkelingen rondom retail te volgen. Ook in 2023 vindt een Retailmonitor op regionale schaal plaats.

5. Leiden Winkelstad

Leiden heeft ook op winkelgebied een centrumfunctie voor de regio voor niet dagelijkse boodschappen. Beleidskader voor het winkelgebied van Leiden is de nota warenmarkt- en retailbeleid Leiden 2021. Deze nota is in 2022 vastgesteld als opvolger van de Winkelnota 2018 en is afgestemd op de doelen uit het Programma Binnenstad 2020-2024. De nota wordt gehanteerd als toetsingskader voor retailontwikkelingen en -initiatieven die in 2023 plaatsvinden. In 2023 vindt de uitvoering plaats van een aantal acties die in de nota zijn opgenomen. Zo wordt ingezet op een actieplan ‘stegen en bronpunten in de binnenstad’. Het doel hiervan is een beter functioneren van het winkelgebied, doordat de stegen en bronpunten de winkelstraten op een natuurlijke manier met elkaar verbinden. Bij de uitvoering van de nota wordt intensief samengewerkt met het aanjaagteam en Centrummanagement Leiden.

6. Markten

Beleidskader voor de warenmarkten, waaronder de woensdag- en zaterdagmarkt in het ‘Nieuwe Rijngebied’ is de nota Warenmarkt- en retailbeleid Leiden 2022. Vanaf 2023 vindt de uitvoering van deze nota plaats. De woensdag- en zaterdagmarkt zijn onderdeel van het ‘Nieuwe Rijngebied’, een gezellig verblijfsgebied in de binnenstad waar ook andere functies hun plek hebben. In 2023 wordt ingezet op het bevorderen van de samenwerking tussen deze functies in het Nieuwe Rijngebied, zoals de markt, horeca, retail en bewoners. Doelstelling is een optimaal functionerend gebied, waarbij alle functies op elkaar zijn ingespeeld. In 2022 worden mogelijkheden verkend voor de inzet en werving van een gebiedsmanager voor een pilotperiode van twee jaar. Dit wordt verder uitgewerkt in 2023. Ook wordt in 2023 verder uitvoering gegeven aan de actualisatie en de uitvoering van de regelgeving voor de markten.

De ambulante handel krijgt vanuit de Europese dienstenrichtlijn te maken met een verplichting tot het invoeren van een vorm van tijdelijke vergunningen. Onderzocht wordt op welke manier de tijdelijke vergunningen voor de markten kunnen worden geïmplementeerd. Hierbij wordt onderzoek gedaan naar de juiste duur van de vergunningen in relatie tot de investering die de marktondernemers voor hun kramen moeten doen om op de markt te staan.

7. Overnachtingen, toeristische verhuur van woonruimten

• Horecavisie, ruimtelijk economische visie Leiden 2020-2026

Tussentijdse evaluatie Horecavisie
Tijdens de vaststelling van de Horecavisie is besloten om de visie in 2023 en 2026 tussentijds te evalueren. Hierbij wordt gekeken naar de meest recente ontwikkelingen op het gebied van horeca en hotels. Mocht blijken dat de horecavisie op onderdelen moet worden bijgesteld, of dat behoefte is aan aanvullend beleid, dan zal dit in gang worden gezet. Daarbij wordt de samenhang gezocht met het proces en het instrumentarium dat wordt ontwikkeld vanuit de Omgevingsvisie.

Shortstay verblijf in combinatie met hotelfunctie
Sinds de vaststelling van de Horecavisie is er vanuit de marktpartijen veel vraag naar mogelijkheden van ontwikkeling van Shortstay verblijfsvoorzieningen in combinatie met een hotelfunctie, voor tijdelijke huisvesting van onder meer internationals op het LBSP, universiteit, internationale studenten. Ook in andere steden, zoals Amsterdam en Utrecht doet zich dat voor. Er is nog geen beleid ontwikkeld voor deze vorm van verblijfsvoorzieningen, terwijl het belangrijk is voor stimulering van de kennisbedrijvigheid. Bovendien is er behoefte aan inzicht in de gewenste capaciteit voor deze verblijfsvoorziening. We verkennen of het mogelijk is om tijdelijke beleidsregels te ontwikkelen voor Shortstay verblijf in combinatie met hotelfunctie. In dit verband loopt er een pilot voor twee plannen voor Shortstay in combinatie met hotel, waarvan de ervaringen worden benut bij de beleidsontwikkeling.

• Beleid Toeristische verhuur van woonruimte

Oktober 2022 is het beleid voor toeristische verhuur van woonruimte, na een overgangsperiode van een half jaar, definitief ingegaan. Voorwaarden zijn onder meer verplichte inschrijving bij het landelijke registratiesysteem en gebruik van het registratienummer op advertenties van de verhuurplatforms, periode van verhuur van maximaal 30 nachten per kalenderjaar en afdracht van toeristenbelasting. In het begrotingsjaar wordt tussentijds naar de effecten van het beleid gekeken. Daarbij geven we invulling aan de motie Airbnb over de verrekening van de opbrengsten toeristenbelasting uit de toeristische verhuur van woningen naar Cultuur, conform de brief aan de raad hierover.

8. Ligplaatsenbeleid

Het borgen en reguleren van het gebruik van het openbaar water en de walkanten door (woonboot)bewoners, recreanten van binnen en buiten leiden en (bedrijfsvaart)ondernemers is een onderwerp dat een integrale benadering vraagt in regelgeving en aanpak. Daarmee lijkt het een onderwerp dat bij uitstek geschikt is om op te nemen in het omgevingsplan. In de loop van 2023, na inwerkingtreding van de Omgevingswet, kan dit nader verkend worden. Daarbij is de planning van wijzingen in het omgevingsplan leidend.

9. Internationalisering

Meer dan een op de tien Leidenaars heeft een andere nationaliteit dan de Nederlandse. Door de sterke positie als internationale kennisstad gaan zich de komende jaren meer internationals in Leiden, voor even of voor een langere periode, vestigen. Met de visie Internationalisering en het bijbehorende uitvoeringsplan richt Leiden zich op de toekomst én borduurt de stad voort op de eeuwenlange traditie als ‘stad voor iedereen’. Internationalisering kent zowel kansen op het sociale vlak, waarin iedereen meetelt, als op het economische vlak, waarbij het creëren van een gunstig vestigingsklimaat bijdraagt aan toenemende welvaart voor alle Leidenaars.

In het plan van aanpak (2021-2024) en meerjarenplan voor internationalisering kiezen we voor een brede, integrale benadering van internationalisering op alle beleidsterreinen, met de volgende speerpunten; integratie & ontmoeting, onderwijs, kennis & economie, stedelijke ontwikkeling & wonen en dienstverlening. Met deze speerpunten spelen we in op de diversiteit onder de groep internationale Leidenaars, van vluchtelingen en statushouders tot kenniswerkers en expats.

Samen met onze partners uit de stad en de regio zetten we in op een kansgerichte benadering op Internationalisering. Zo hangt de ontwikkeling van het Expat Centre en aantrekken van internationaal talent nauw samen met de campusontwikkeling van het Leiden Bio Science Park. Belangrijke ontwikkelingen in 2023 zijn onder andere de inzet op een structurele borging van het Expat Centre, de inzet op het aantrekken en behouden van internationaal talent, de ontwikkeling van de internationale basisschool (International School Leiden start per september 2022) en het vervolg van Leiden als internationale kennisstad en European City of Science.

3A1.2 Doorontwikkeling Leiden Bio Science Park
Het Leiden Bio Science Park (LBSP) behoort tot de top van de Life Science & Health (LSH) in Europa en is de grootste van Nederland. Daarbij is het park cruciaal in het functioneren van Leiden als internationale kennisstad en maakt het onderdeel uit van de Verstedelijkingsalliantie die zich inzet voor de spoorlijn tussen Leiden en Dordrecht, de zogenaamde ‘Oude Lijn’. De Verstedelijkingsalliantie is een samenwerking tussen de gemeenten Leiden, Zoetermeer, Den Haag, Rijswijk, Delft, Schiedam, Rotterdam en Dordrecht, de MRDH, Provincie én het Rijk. Het doel is om een bijdrage te leveren aan de oplossing van het woningtekort en versterking van de economie vanwege een verbeterde bereikbaarheid tussen de campussen, medische centra, bedrijven en personeel. Concreet houdt dat in dat alle sterke punten van de regio - wonen, werken, leren & innoveren - benut en nóg beter met elkaar verbonden worden.

Het LBSP is voor de Leidse economie van belang. Het in 2020 gehouden Rekenkameronderzoek 'Bio Science Park een waardevol onderdeel van de stad', geeft aan dat er circa 20.800 banen waren op het park. Daarnaast creëren de bedrijven en instellingen op het LBSP banen bij toeleveranciers en bedrijven elders in de gemeente Leiden of daarbuiten: in totaal 8.000 banen (2020). Dit is ongeveer 1/3 van de banen in Leiden. Van de werkgelegenheid op het park profiteren niet alleen hoogopgeleiden en mensen van elders. Zeker de helft van de werkgelegenheid op en voor het LBSP is voor laag- en middelbaaropgeleiden. En zo’n 30 procent van de banen op/dankzij het LBSP wordt ingevuld door Leidenaars. Een op de acht werkzame Leidenaars heeft dus zijn of haar baan te danken aan het LBSP. Daarbij heeft het rapport laten zien dat voor elke euro die wij in het LBSP investeren, wij meer dan twee euro terug ontvangen.

Het Rekenkamerrapport bevestigt de economische kracht van het LBSP. Daarnaast is er ook een maatschappelijke kant aan de ontwikkeling van het park. Het LBSP draagt namelijk bij aan het verbeteren van de gezondheid van Leidenaars, Nederlanders en de samenleving wereldwijd. Denk hierbij aan de ontwikkeling van vaccins, preventie en leefstijlgeneeskunde, diagnostiek en technologische innovaties voor medicijnontwikkeling, regeneratieve geneeskunde & geavanceerde gentherapieën.

Gezamenlijke inspanningen en gezamenlijke resultaten

Onze doelen zijn om het LBSP te laten groeien en bloeien en te transformeren naar een Innovatiedistrict. De gemeente Leiden werkt hierin nauw samen met de Universiteit Leiden, het LUMC, Janssen Biologics (Janssen als geheel, inclusief Vaccines), de gemeente Oegstgeest en de Ondernemersvereniging Bio Science Park aan de economische en ruimtelijke ontwikkeling van het LBSP via deelname aan de Stichting Leiden Bio Science Park en de Ruimtelijke Regiegroep. Verschillende acties worden opgezet met als doel een aantrekkelijk klimaat voor uitstekend onderzoek, onderwijs en ondernemen te realiseren. Alle partijen werken hard aan deze transformatie waarbij ook wonen, ontmoeten, duurzaamheid, biodiversiteit en ontspannen belangrijk is. Ook andere partijen zoals TNO, Naturalis en de Hogeschool Leiden werken hieraan mee. Er zijn vier programmalijnen:

1. Profilering en branding van het LBSP

De grootste prioriteit wordt gesteld voor een sterkere profilering van het LBSP zodat zichtbaarder gemaakt wordt wat het LBSP te bieden heeft. Het profiel hiervoor is bepaald.

2. Programmering van het LBSP

Het ecosysteem op en rond het LBSP dient verder te worden versterkt om het vestigings- en innovatieklimaat te verbeteren. De belangrijkste thema’s die hiervoor naar voren komen zijn: acquisitie, talent & aansluiting onderwijs-arbeidsmarkt, support voor starters, R&D-samenwerking tussen instellingen/bedrijven en toegang tot faciliteiten/labruimte. Door de jaren heen is dit een zich verder ontwikkelende agenda, zodat het LBSP altijd een state-of-the-art campus is. Het incubatorprogramma Unlock vervult hierin een belangrijke rol. Tegelijk gaat het hier ook om het verbinden en verlevendigen van het LBSP tot een Innovatie District door het organiseren van events en programma’s op LSH specifieke thema’s. Samen met stadspartners van het LBSP en de binnenstad wordt ingezet op meer economische en culturele verbinding tussen beide gebieden voor het toekomstbestendig maken en houden van de Leidse economie en cultuursector.

3. Positionering van het LBSP

Het is nodig de positionering van het LBSP strategischer ter hand te nemen. Hiermee wordt bedoeld dat de vertegenwoordiging van het LBSP als veruit de grootste Nederlandse LSH-campus in beleid van lokale, provinciale, nationale en Europese overheden versterkt dient te worden.

4. Gebiedsontwikkeling LBSP

Ruimtelijke en economische ontwikkelingen gaan hand in hand en stimuleren het gebied naar een innovatiedistrict. Een innovatiedistrict is een levendige gemeenschap waar innovatieve bedrijven, kennisinstellingen en talent samenkomen, vaak rond een bepaald thema maar ook steeds sterk verbonden met andere domeinen en sectoren. Een universiteit of academisch medisch centrum is altijd het ankerpunt van het gebied. Ook is er een organisatie die partijen verbindt en de ontwikkeling van het district bevordert. Innovatie is gebaat bij openheid en toegankelijkheid van gebouwen en faciliteiten. Belangrijke randvoorwaarden zijn een goede bereikbaarheid, hoogwaardige kwaliteit en veel aandacht voor duurzaamheid.

In de nieuwere en oudere delen van het LBSP vindt de ontwikkeling en bouw van diverse nieuwe projecten plaats. Hierbij zijn de lijnen waarlangs het innovatiedistrict zich moet ontwikkelingen belangrijke (ruimtelijke) handvatten.

Onderstaande projecten zijn erg belangrijk voor functievermenging van wonen, werken, onderwijs, verblijven, ontmoeten en recreëren en zorgen voor een levendig onderdeel van de stad. Samen met onze partners zijn de volgende ruimtelijke inspanningen beoogd, waarbij de verantwoordelijke partij tussen haakjes is toegevoegd:

• Nieuwbouw Bètafaculteit gereed (project UL-vastgoed);
• Aanleg Campusplein gestart en gereed (project UL-vastgoed);
• Renovatie Schotelgebouw gereed (project UL-vastgoed);
• Herinrichting binnengebied deelgebied Sylvius, waaronder een gebouwde parkeervoorziening gestart (gezamenlijk project UL-vastgoed / gemeente Leiden);
• Nieuwbouw Batavia gestart (project derden);
• Nieuwbouw Hogeschool Leiden gereed (project Hogeschool);
• Eerste fase vernieuwen openbare ruimte rondom Hogeschool leiden gereed, tweede fase gestart (gezamenlijk project Hogeschool Leiden en gemeente Leiden);
• Nieuwbouw DuWo gereed (project DuWo);
• Herontwikkeling Pesthuiscomplex, nieuw bestemmingsplan vastgesteld, aanvraag omgevingsvergunning (project derden);
• Duurzame Reconstructie Openbare Ruimte en Infrastructuur (DRORI) fase 2 gereed, fase 3 gestart (project gemeente Leiden);
• Bouw Mendelweggarage gestart (project Naturalis);
• Archimedesweg 15, nieuwbouw gestart (project derden);
• Entreegebied, gebouw 1 en 2 gereed, gebouw 3 en 5 gestart (project derden);
• Infrastructuur en openbare ruimte Entreegebied, fase 1 gereed (project derden i.s.m UL-vastgoed en gemeente Leiden);
• Nieuwbouw Sport- en Tentamencentrum UL gestart (project UL-vastgoed);
• Nieuwbouw Red Company gereed (project derden);
• Infrastructuur en openbare ruimte Kop van Leeuwenhoek, fase 2 gereed (project UL-vastgoed);
• Diverse ingrepen op gebied van het versterken van de biodiversiteit gereed (deelprojecten gemeente Leiden + deelprojecten UL-vastgoed + onderdeel diverse hiervoor genoemde projecten).

De afgelopen periode is veel eigendom in het oudere deel van eigenaar gewisseld en (nieuwe) eigenaren willen hun kavel/gebouw herontwikkelen. Enerzijds sluit dit goed aan bij het groeitempo dat het LBSP momenteel heeft, waarbij er een grote vraag blijft naar gebouwen met laboratoria en kantoren. Anderzijds kunnen we daarmee ook invulling geven aan de functiemix en het inrichten van de ruimtes -zowel inpandig als de buitenruimte- om de ontmoeting te stimuleren. Dit draagt bij aan de transformatie van het LBSP naar een innovatiedistrict.

Naast de gebruikelijke acties op het gebied van profilering, verbindingen op het park via hoogwaardige programmering, organiseren van belangrijke bezoeken en events worden in 2023 op de vier profileringsthema’s, ambities en een meerjarenstrategie geformuleerd voor onder andere human capital (zie 3B1.2), acquisitie, partnerships en huisvesting.

* Deze BBV-indicator is landelijk verplicht. De realisatiewaarden staan op waarstaatjegemeente.nl. Vanwege deze wettelijk opgelegde werkwijze zien we af van het opnemen van streefwaarden.

Een overzicht van realisatie- en streefwaarden van de indicatoren (ook uit vorige begrotingen) staat op LeideninCijfers.

Beleidsterrein 3B Faciliteren en stimuleren van ondernemen

3B1.1 Faciliteren van bedrijvigheid, starters en ondernemerschap in Leiden

1. Starters

Regelmatig organiseert Economie071 succesvolle regionale avonden voor startende ondernemers. Ook de gemeente Leiden is hierbij betrokken. Verder stimuleren we wedstrijden voor startende ondernemers zoals bijvoorbeeld Lef, Gulliver en ontmoetingen tussen bedrijven en studenten zoals bijvoorbeeld Science meets Business. In 2022 is het incubatorprogramma Unlock_ voor startende biotechondernemers gestart. In 2023 zal dit, na een in 2022 gehouden verkenningsfase, waarschijnlijk onderdeel gaan uitmaken van PLNT. Gezien de groeiambitie naar 25.000 banen blijft een ondersteuningsprogramma voor startende ondernemers in de voor Leiden Bio Science Park relevante richtingen noodzakelijk.

PLNT organiseert diverse programma’s voor startende ondernemers om zo een actieve community en een divers netwerk te realiseren zodat een vliegende start kan worden gemaakt. Ook koppelt PLNT talent aan maatschappelijke partners en het bedrijfsleven, met als doel om (nieuwe) oplossingen te vinden voor bestaande maatschappelijke uitdagingen. Vanwege de herinrichting van het project Energiepark is het noodzakelijk dat PLNT op termijn naar een andere locatie zoals Nieuwe Energie verhuist. De verwachting is dat de verhuizing in deze collegeperiode zal plaatsvinden. PLNT heeft afgelopen jaren met concrete resultaten laten zien erg belangrijk te zijn voor het begeleiden van startende ondernemers en ondernemende werknemers.

In 2016 was de gemeente, naast de Universiteit Leiden en de Hogeschool Leiden een van de oprichters van PLNT. In 2020 heeft mboRijnland zich hierbij aangesloten. Voor 2023 hebben de Universiteit Leiden en de Hogeschool Leiden voorgenomen hun financiële bijdrage aan PLNT met zeven jaar te verlengen. mboRijnland is in gesprek met PLNT voor een verlenging van hun bijdrage. PLNT moet verhuizen vanwege de gebiedsontwikkeling Energiepark. In de Gebiedsvisie staat dat PLNT naar Nieuwe Energie verhuist. Dat maakt dat nu een besluit moet worden genomen over de huisvesting. PLNT heeft daarbij ook om een bijdrage gevraagd voor de doorontwikkeling van hun programma's. In 2016 heeft de gemeenteraad besloten een eenmalige investering van € 1,5 miljoen voor de opstartkosten beschikbaar te stellen. De Universiteit Leiden draagt jaarlijks € 300.000,-- bij, de Hogeschool Leiden en mboRijnland ieder € 150.000,--.

Voor 2023 heeft PLNT het voornemen hun programma’s te verbeteren zodat er meer deelnemers in de verschillende ondernemersfases hoogwaardig worden ondersteund. Daarnaast bestaat de ambitie om hun rol als 'het podium van de stad' verder te ontwikkelen door de faciliteiten te verbeteren en hierop in te richten, het ondersteunende team te versterken en (meer) marketing activiteiten te ontplooien om PLNT op de kaart te zetten. Een onderliggend doel is om een betere synergie te realiseren tussen reeds bestaande organisatoren en het huidige aanbod beter op elkaar aan te laten sluiten. Daarnaast wordt verkend of het programma-aanbod kan worden uitgebreid met een research entrepreneurship track ter ondersteuning van wetenschappelijke ideeën in de verschillende ondernemersfases. Ook gaan zij diverse samenwerkingen aan, onder andere op het gebied van ruimtevaarttechnologie (en de aardse toepassingen daarvan) in een landelijke samenwerking binnen een OneSingleHub aanvraag. Tot slot is PLNT via een triple helix constructie bezig met het opzetten van de fieldlab ‘huis van de toekomst’. Studenten uit het MBO en HBO ontwikkelen op de locatie The Field een ‘huis van de toekomst’ op de gebieden van duurzaamheid, klimaatadaptatie, smart devices, en modulair bouwen.

Ook de Stichting Werk en Onderneming is volop bezig met het bieden van werkruimte waar micro-ondernemers nieuwe mensen kunnen ontmoeten, activiteiten kunnen bijwonen en samenwerkingen aangaan. In het Beleidsplan 2022-2030 richt SWO zich in het bijzonder op de startende micro-ondernemers die (nog) niet in staat zijn om tegen commerciële prijzen en voorwaarden een bedrijfsruimte te huren. Deze ondernemers hebben vaak een beroepsopleiding in de sectoren creatieve industrie (ateliers en kantoren), kleine ambachtelijke bedrijven (werkplaatsen) en diensten (kantoren). Stichting Werk en Onderneming zoekt naar nieuwe en innovatieve manieren om ondernemerschap te stimuleren, waarbij het vinden van nieuwe samenwerkingen een grotere rol gaat spelen. Om de bedrijvigheid te blijven stimuleren, opent de SWO een nieuw Co-work space in de omgeving. Deze is te gebruiken voor de huurders en nieuwe omwonenden.

Hybride onderwijs en stageplekken
Om het bedrijfsleven en onderwijs dichterbij te laten komen, is de SWO actief bezig om samenwerkingen aan te gaan met Hogeschool Leiden en mboRijnland. Veel studenten zijn geïnteresseerd om later een onderneming te starten. In 2021/22 faciliteerde de SWO een jaar lang hybride onderwijs en is van plan dit te continueren. SWO bekijkt de mogelijkheden om een project te starten waarin hbo-ers samen gaan werken met mbo-ers. Ook bekijkt SWO of het mogelijk is het aantal stageplaatsen uit te breiden voor de receptie en de eerder genoemde co-workspace.

Samen met Qredits biedt SWO tegen een gereduceerd tarief de ‘Ondernemersschool’ aan waar startende ondernemers die praktisch zijn opgeleid in 10 lessen alle bagage meekrijgen om goed voorbereid aan hun onderneming te beginnen. De programma’s voor startende ondernemers van PLNT en SWO vullen elkaar hierop aan zodat er voor diverse doelgroepen programma’s kunnen worden gevolgd.

Ruimte voor werken
Zowel PLNT als SWO vragen om ruimte voor werken. SWO richt zich daarbij in eerste instantie op Leiden Noord, waar behoefte is aan beschutte bedrijfsruimte voor starters, onder andere migranten, om mogelijkheden te bieden voor succesvolle ontwikkeling van het aanwezige talent. En om de leefbaarheid van de wijk te vergroten. SWO zoekt verbinding met de wijk- en buurtorganisaties en in de locatie wordt ruimte gemaakt voor ontmoeting en verbinding. Ook de Binnenstad biedt kansen voor een wijkgebonden broedplaats. Mogelijkheden voor een vestiging in het oude V&D gebouw worden verkend.

PLNT is vanwege de noodzakelijke verhuizing naast hun eigen huisvesting op zoek naar een locatie waar hun startups kunnen doorgroeien. In diverse gemeentelijke planvorming is uitgesproken dat het pand Nieuwe Energie voor de gemeente de voorkeur heeft om PLNT te vestigen. Dit pand zou aan de wensen van PLNT tegemoet komen.

2. Bevorderen kennisclusters

Leiden is een echte kennisstad met de vele kennisinstellingen en kennisintensieve bedrijven die ze rijk is. De stad kent daardoor veel verschillende expertises en hoogwaardige kennisclusters van waaruit bijgedragen wordt aan tal van maatschappelijke uitdagingen door hoogwaardige kennis en kunde om te zetten in innovatieve oplossingen. In Leiden is veel van deze hoogwaardige kennis en kunde geconcentreerd op het Leiden Bio Science Park, waar niet alleen kennis op life sciences gebied zich bundelt, maar ook een grote kennisconcentratie zit op het gebied van ruimtevaart, quantum en Artificiële Intelligentie (AI) -technologie. In de binnenstad zien we ook kennisclusters, maar dan op het gebied van rechten, zorg, talen en culturen (Humanities). Vanuit de gemeente werken we nauw samen met de kennisinstellingen en kennisintensieve bedrijven in de stad om innovatie aan te jagen en deze kennisclusters te laten floreren, vanuit de wetenschap dat we daar als stad ook van profiteren in maatschappelijke en economische zin. Dit doen we in te zetten op campusontwikkeling, onze netwerkkracht, (indirect) financiering te verstrekken of bij te dragen aan grotere financiële proposities richting het Rijk en de EU en het scheppen van de juiste randvoorwaarden in termen van beleid, regelgeving en benodigde fysieke infrastructuren en faciliteiten.

3. Digitale economie

Ondernemerschap en digitalisering versnellen de transitie richting de nieuwe economie (‘Next Economy’). De coronacrisis heeft de digitaliseringsgolf versneld en daarmee is de urgentie gegroeid voor ondernemers en de stad om de digitale economie verder vorm te geven binnen de kaders van de leefbare stad die we willen zijn. Daarbij zien we dat ondernemers en stadspartners vaak dezelfde vragen en behoeftes hebben. Het gaat dan om een goede digitale infrastructuur (glasvezel, 5G), digitale veiligheid (cyber security) en aandacht voor de menselijke maat (ethiek, privacy en digitale vaardigheden voor de arbeidsmarkt van de toekomst). Maar ook om (experimenteer-)ruimte voor grensverleggend onderzoek en innovatie, bijvoorbeeld op het gebied van kunstmatige intelligentie en quantumtechnologie en nieuwe datatoepassingen. In 2023 werken we aan het laten aansluiten van de behoeften van onze lokale ondernemers op de digitaliseringagenda van Zuid-Holland op het gebied van onderzoek, innovatie en cybersecurity. Daarin verkennen we tevens de kansen om initiateven vanuit het Leiden Law Park hieraan te verbinden. Verder evalueren we de MKB-deal Economie071 en de datatoepassingen die de bezoekerseconomie in kaart brengen en kijken we of en zo ja, hoe we dat een vervolg willen geven.

3B1.2 Verbeteren aansluiting onderwijs-arbeidsmarkt en stimuleren ondernemerschap
Om een veerkrachtige arbeidsmarkt te zijn en het arbeidspotentieel goed te benutten zetten we in op menselijk kapitaal en zorgen we voor een goede aansluiting tussen onderwijs en de arbeidsmarkt. Binnen de huidige arbeidskrapte, die volgens voorspellingen de komende decennia zal toenemen, is het noodzakelijk in te zetten op het optimaal voorbereiden van de Leidse jongeren en studenten op de arbeidsmarkt en vervolgens het behouden van dit talent in de Leidse regio. Echter, niet alleen de jongeren, maar iedereen is nodig in de huidige arbeidsmarkt. Het gaat om talent op alle niveaus. Daarbij vragen maatschappelijke uitdagingen als digitalisering, energietransitie en de toenemende druk op de zorg om andere vaardigheden en wendbaarheid. Werk biedt perspectief op ontplooiing en bestaanszekerheid. De situatie op de arbeidsmarkt biedt kansen voor werkzoekenden. We werken daarom samen met Werk en Inkomen om, waar mogelijk, mensen met een grotere afstand tot de arbeidsmarkt te kunnen inzetten. Met partners in de stad en regio investeren we in een leven lang leren.

In de uitvoering zoeken we aansluiting bij verschillende partners en initiatieven, zoals: het Human Capital Akkoord van de Economic Board Zuid-Holland, het Human Capital Actieplan van Economie 071 en het Marktbewerkingsplan van Holland Rijnland. We zien de volgende focuspunten die passen bij het karakter en de opgave van de stad.

1. Duurzame samenwerkingsstructuren onderwijs en bedrijfsleven, onder meervia Economie071en de Centra voor Innovatief Vakmanschap (CIV), waar mboRijnland penvoerder van is. We verkennen de voortzetting van het Stagepact om er ook in 2023 weer samen met de partners voor te kunnen zorgen dat alle studenten in de Leidse regio de gelegenheid krijgen om relevante werkervaring op te doen. We willen hierbij in 2023 onder andere inzetten op het voorkomen van stagediscriminatie. Werkgevers dragen via de inzet van stagiaires bij aan goed gekwalificeerd personeel van de toekomst. Binnen het mbo wordt het vormgeven van hybride werken en leren samen met het bedrijfsleven steeds actueler. Het netwerk van het Stagepact kan de mogelijkheid bieden om de samenwerking met mboRijnland ook op dit front te verdiepen. Bovendien onderzoekt de gemeente Leiden momenteel vanuit haar positie als werkgever hoe we dit samen met mboRijnland invulling kunnen geven. Verder zal het CIV BioSciences worden uitgevoerd als de aangevraagde RIF subsidie wordt toegekend. Dit is een brede samenwerking tussen overheid, onderwijs en bedrijven op het LBSP met een focus op het opleiden van goed gekwalificeerde laboranten en analisten. Binnen dit initiatief zal worden ingezet op de cocreatie van hybride en flexibel onderwijs, meer onderzoek in practoraat en het versterken van het imago van de laboranten en analisten. Ook binnen het HBO en de universiteit is het met overheden, instellingen en bedrijven onderzoeken, (levenlang) leren en innoveren aan de hand van maatschappelijke vraagstukken een belangrijk thema, waarop verder de samenwerking wordt gezocht.

2. Het aantrekken, opleiden en vasthouden van breed geschoold (internationaal) talent is belangrijk voor de regionale economie en werkgelegenheid. Dit is bijvoorbeeld onderdeel van de Human Capital Agenda LBSP, Human Capital Akkoord EBZ en het uitvoeringsprogramma internationalisering. Het Expat Centre Leiden speelt een belangrijke rol in het aantrekken en behouden van internationaal talent. Daarnaast investeren we, in samenwerking met Leiden & Partners en het onderwijs, in de positionering van Leiden als aantrekkelijke stad voor leraren. In 2022 hebben we daarom via het platform Onderwijs in de Leidse regio (Carrièrekansen (onderwijsindeleidseregio.nl)) een serie filmpjes ontwikkeld om te laten zien welke ontwikkelmogelijkheden je als leerkracht in Leiden hebt. In 2023 geven we hier vervolg aan met een communicatiecampagne om zo Leiden nog beter te positioneren als aantrekkelijke stad voor leerkrachten. Naast deze campagne ondersteunen we initiatieven die bijdragen aan een grotere instroom (expeditie leerkracht), maar ook aan het anders organiseren, vergroten van de diversiteit en het vak voor de lange termijn aantrekkelijk houden in het onderwijs (Agoriaans professionaliseren, samenwerken in opvang en onderwijs, brede inzetbaarheid van de academische leerkracht). Een belangrijke partner hierin is het Leids Educatie Fonds (LEF), die helpt in het sterker neerzetten en vergroten van de kennisdeling rondom deze initiatieven evenals het bieden van een inspirerende broedplaats waar de Leidse onderwijsprofessional zich kan blijven ontwikkelen.

3. We houden aandacht voor leven lang ontwikkelen en de doorlopende leerlijn, voornamelijk in de tekortsectoren (techniek, onderwijs en zorg). We blijven daarom de samenwerking tussen bedrijven en onderwijsinstellingen stimuleren. Daarnaast zijn er diverse initiatieven, gericht op mbo studenten, die inzetten op alternatieve en/of hybride vormen van leren die de aansluiting op de arbeidsmarkt verbeteren en schooluitval beperken dan wel voorkomen. Voorbeelden hiervan zijn de programma’s van het CIV Smart Technology en Studio Moio, in samenwerking met mboRijnland.

De subsidieronde onderwijsinnovatie in 2022 heeft geleid tot een aantal nieuwe initiatieven die de aansluiting tussen het onderwijs en de arbeidsmarkt verbeteren en in 2023 uitgevoerd zullen worden. De projecten richten zich op een nadere kennismaking met het bedrijfsleven (DubbelLOB) en een doorlopend ontwikkeltraject op loopbaanvaardigheden (LOB-ster). Daarnaast wordt met name in het voortgezet en vervolgonderwijs steeds meer de verbinding gezocht tussen leren en het werken vanuit maatschappelijke opgaven. Doel is om zo maatschappelijk relevant onderwijs te maken en studenten de kans te geven op meerdere manieren en andere vaardigheden te leren. Bovendien biedt deze benadering kans om op meerdere manieren te leren (niet ieder talent wordt tenslotte zichtbaar in de huidige inrichting van het onderwijssysteem). Ook versterken we op deze manier de verbinding met het bedrijfsleven. De gemeente ondersteunt deze projecten en helpt deze aanjagen. Voorbeelden zijn Leren met de Stad en MDT UniverCity voor Changemakers.

3B2.1 Stimuleren en acquisitie van kennisintensieve bedrijvigheid en netwerken

1. InnovationQuarter

Het kennisintensieve bedrijfsleven is een van de motoren van de Leidse economie. Om kennisintensieve bedrijvigheid en innovatie te stimuleren is Leiden aandeelhouder van InnovationQuarter (IQ), de regionale ontwikkelingsmaatschappij van Zuid-Holland. IQ heeft drie kerntaken, te weten: Innoveren, Internationaliseren en Investeren. Langs deze drie lijnen werkt IQ aan het versterken van de economische structuur in de provincie. Het stimuleren en aanjagen van innovatie en ondernemerschap door samenwerking te bevorderen in het ecosysteem en het vinden of zelf financieren van ondernemingen die willen (door)groeien zijn daarin belangrijke werkzaamheden. Net als internationale acquisitie van nieuwe bedrijven richting de provincie of het behoud van de reeds aanwezige internationale ondernemingen zoals Bristol Myers Squibb en Nikon.

IQ is zelf ook een actieve investeerder in de regio en beheert meerdere fondsen. Leiden participeert in twee van deze fondsen, het hoofdfonds IQCapital en het proof-of-concept fonds UNIIQ. Een deel van deze middelen komt, aangevuld met private investeringen, uiteindelijk bij innovatieve en kennisintensieve bedrijven in Leiden en onze regio terecht.

2. Medical Delta

Medical Delta is een samenwerkingsverband in Zuid-Holland dat voortbouwt op de kracht van de foundingpartners: Erasmus MC, Erasmus Universiteit Rotterdam, TU Delft, Universiteit Leiden en LUMC. Gedurende de jaren zijn vele partners aangesloten bij Medical Delta waaronder regionale en lokale overheden: provincie Zuid-Holland, Rotterdam, Delft, Leiden en in 2016 de hogescholen van Rotterdam, Den Haag en Leiden. Medical Delta heeft samen met andere partijen zoals InnovationQuarter een Zorginnovatieprogramma gelanceerd. Hierdoor kunnen startende bedrijven hun producten laten testen. Een voorbeeld van een Leids livinglab is Phenomix. Bedrijven, zorginstellingen en wetenschappers werken samen aan praktische toepassingen van ‘metabolomics’-onderzoek: onderzoek naar stofwisselingsproducten. Hierdoor kunnen artsen bijvoorbeeld eerder diagnoses stellen of een persoonlijk behandelplan maken. Er lopen 15 wetenschappelijke programma's. Belangrijke programma’s voor Leiden zijn: regeneratieve geneeskunde, metabolomics (Phenomix), Healthy Society, AI for Life Sciences en e-health.

3. Expat Centre Leiden

Het aantal internationals in de Leidse regio is in de afgelopen 10 jaar met gemiddeld 15% per jaar gegroeid en de verwachting van de grote werkgevers uit de regio is dat er in de komende jaren nog veel meer internationals nodig zijn om de innovatie en economische kracht van de Leidse regio op peil te houden. Dit vraagt om extra inzet op het werven en behouden van (internationaal) talent. Het Expat Centre Leiden werkt hierin nauw samen met Innovation Quarter, Rotterdam en Den Haag.

Om internationals beter te faciliteren is vanaf 2016 Expat Centre Leiden (ECL) in de huidige constructie met alle partners in de regio gestart met dienstverlening aan kenniswerkers. Inhoudelijk is de basis van het ECL goed op orde, maar met de COVID-19-crisis,de Brexit en de globale krapte op de arbeidsmarkt zijn er nieuwe maatschappelijke uitdagingen om (een bredere groep) internationals aan te trekken, te verwelkomen en te behouden.

Indien uit het besluitvormingsproces in 2022 blijkt dat voldoende partners aan boord zijn, wordt op basis van eerder gedaan onderzoek (2021), in 2023 gestart met de doorontwikkeling van het Expat Centre naar een International Centre. Speerpunten van de visie internationalisering (2020) zoals dienstverlening en integratie & ontmoeting worden hierbij opgepakt. Ook wordt er ingezet op een International Centre als portal voor internationaal talent.

4. Economic Board Zuid Holland

De Economic Board Zuid-Holland (EBZ) bestaat uit de 30 belangrijkste spelers uit de Zuid-Hollandse economie. Zowel uit bedrijfsleven, kennisinstellingen als overheid. Doel is om het Zuid-Hollandse bedrijfsleven toekomstbestendig en concurrerend in de Next Economy te maken. Deze strategie loopt langs twee paden:

1. Het vernieuwen van de economie: EBZ creëert draagvlak en mobiliseert capaciteit op de grote transities waar onze economie voor staat: digitalisering, energietransitie, circulaire economie, voeding en gezondheid.
2. Het creëren van een excellent vestigingsklimaat. Zuid-Holland is een aantrekkelijke plek om te wonen, werken, ondernemen en onderzoek te doen. Mobiliteit, een wendbare arbeidsmarkt (Human Capital), aantrekkelijke en bereikbare steden en een goed ondernemersklimaat zijn randvoorwaardelijk.

Leiden neemt deel aan deze samenwerking waarbij netwerk, denkkracht en lobby centraal staan. Onder de paraplu van de EBZ is de Groeiagenda tot stand gekomen. Hierin staan onze ambities voor de transformatie van het Leiden Bio Science Park naar een innovatiedistrict, de verstedelijkingsopgave en Leiden Verbindt (station en omgeving). Dit vraagt continue lobby en aandacht.

Een overzicht van realisatie- en streefwaarden van de indicatoren (ook uit vorige begrotingen) staat op LeideninCijfers.

Beleidsterrein 3C Marketing en promotie

3C1.1 Citymarketing en stimulering toeristische aantrekkelijkheid

Visie op de Bezoekerseconomie

Januari 2022 is de visie op de Bezoekerseconomie van Leiden vastgesteld. In de visie wordt ervoor gekozen om in te zetten op die bezoekers, die passen binnen het DNA van Leiden als stad van internationale kennis en historische cultuur en de meeste positieve impact brengen. Dit zijn bezoekers voor de sectoren cultuur & erfgoed en zakelijke congressen, en regiobezoekers. Waar expliciet níét op wordt ingezet zijn grootschalig watertoerisme en grootschalige bezoeken. Deze koers zorgt voor een toekomstbesten­dige bezoekerseconomie, zeker ook ná Corona.

Een belangrijk aspect van de visie op de Bezoekerseconomie is de balans tussen leven en beleven van de voorzieningen in de stad voor omwonenden en bezoekers. Hiervoor wordt ingezet op spreiding van activiteiten in locatie en tijd. Voor inzicht in de balans is een monitor en dashboard in ontwikkeling, waarvoor de uitgangspunten worden besproken met de Handelshuispartners. Bij de ontwikkeling van de monitor en dashboard wordt rekening gehouden met de uitgangspunten van de AVG.

Congressen

Via het Leiden Convention Bureau van Leiden & Partners wordt, in samenwerking met stadspartners als universiteit, hotels en culturele instellingen, actief ingezet op de verenigingsmarkt voor congressen. Juist de combinatie en geschakeld gebruik van de ruimten van universiteit, culturele voorzieningen zoals de Stadsgehoorzaal en Pieterskerk, kerken en hotels, biedt een interessant aanbod voor deze congressen.

Met de sluiting van het ECC van voormalig hotel Holiday Inn ontbreekt het aan grote ruimten voor de organisatie van congressen. Vraag is of vervangende ruimten hiervoor moeten worden gevonden, zeker nu de verwachting is dat, door ervaringen tijdens de coronapandemie, de congresmarkt naar verwachting blijvend in hybride vorm zal bestaan.

Citymarketing

Leiden & Partners is de citymarketingorganisatie voor Leiden, gericht op het aantrekken van conform de visie Bezoekerseconomie passende doelgroepen voor toeristisch en zakelijk bezoek aan de stad, aantrekken van studenten, uitbreiding van het aantal congressen en toename van bestedingen en waardering voor de historische binnenstad van Leiden door bewoners en bezoekers. De focus zal de komende tijd vooral gericht zijn op het aantrekken van bewoners van de stad en omliggende regio voor bezoek en verblijf in de binnenstad.

Leiden & Partners en de overige gebruikers van het Handelshuis (Centrummanagement Leiden en Cultuurfonds Leiden) werken hierbij samen. Daarnaast wordt er ingezet op meer verbinding tussen de binnenstad en het LBSP voor het spreiden van bezoekers en bevordering van de leefbaarheid in de binnenstad en levendigheid op het LBSP. Door meer verbinding tussen de binnenstad en het LBSP kunnen beide gebieden elkaar economisch versterken.

Regeling overdracht toeristenbelasting aan het Ondernemersfonds Leiden (OFL)

De gemeenteraad heeft in 2016 besloten om, na een proefperiode, de overdracht van de toeristen­be­lasting aan het OFL voor de medefinanciering van de citymarketing van Leiden definitief te maken. Bij de evaluatie van deze regeling in 2021 heeft de gemeenteraad besloten om in 2023 een compacte tussentijdse evaluatie te laten verrichten van de effecten van de regeling.

Watertoerisme

Havengebied en gemeentelijke passantenhaven

In de visie op de Bezoekerseconomie is ervoor gekozen om niet in te zetten op grootschalige stimulering van het watertoerisme. Bezoekers met sloepen weten de stad immers al voldoende te vinden. Via communicatie voor goed vaargedrag en handhaving wordt ingezet om dit vaarverkeer in goede banen te leiden.

Leiden beschikt ook over een gemeentelijke passantenhaven voor tijdelijk verblijf van bezoekers met pleziervaartuigen. Hiervoor is goede kwaliteit van de verblijfsvoorzieningen en gastvrije ontvangst gewenst. In de afgelopen periode is al ingezet op verbetering van de voorzieningen in en rondom de passantenhaven voor de bezoekers per boot. In 2023 vindt de afronding hiervan plaats, alsmede monitoring gericht op het behoud van de in 2022 behaalde kwaliteitsnorm ‘Blauwe vlag’. In samenwerking met Leiden & Partners wordt een wervingscampagne georganiseerd voor toename van het aantal in de passantenhaven af te meren binnenvaart charterschepen.

3C1.2 Faciliteren Centrummanagement Leiden en marketing- en activiteitencampagne binnenstad
De gemeente Leiden en het Centrummanagement Leiden (CML) werken ook in 2023 samen verder aan een solide economische vitaliteit van de binnenstad, van groot belang na de coronacrisis van de afgelopen jaren en de impact van de economische ontwikkelingen veroorzaakt door onder andere de Oekraïne-oorlog, inflatie en personeelstekorten. Blijven inzetten op het centrale doel van meer bezoekers (Leidenaars en inwoners regio), die om meerdere redenen naar onze binnenstad komen, daar vaker komen, langer verblijven en meer besteden is meer dan ooit noodzakelijk. CML en de gemeente werken daarvoor intensief samen vanuit het uitvoeringsprogramma van Programma Binnenstad 2020-2024.

Vanuit de samenwerking met de overige handelshuispartners heeft CML een belangrijke rol om het herstel van de bezoekerseconomie, de culturele infrastructuur, de retail en de horeca aan te jagen. Dit doen zij door ook in 2023 onder andere in te zetten op de campagnes:

• Liever in Leiden (Koop Lokaal campagne);
• Trakteer jezelf op Leiden (Regionale campagne gericht op een dagje Leiden).

En door vorm te geven aan de volgende activiteiten:

• Leegstandsbestrijding (Parel zoekt ondernemer, pilot lege etalages, de juiste ondernemer op de juiste plaats);
• Landelijke retailacquisitie (bidbook) gericht op aantrekken nieuwe winkels onder regie van de vestigingsadviseur van CML;
• Organisatie van bezoeker aantrekkende activiteiten (bijvoorbeeld WinterWonderWeken);
• Verbeteren informatievoorziening in de binnenstad gericht op meer kruisbestuiving tussen de verschillende economische functies.

Tenslotte zal CML als samenwerkingspartner betrokken worden bij het opstellen van de voorstellen die een nieuwe impuls moeten geven aan de Leidse lokale economie. CML ontvangt jaarlijks een basissubsidie vanuit de UVOK voor de inrichting van de organisatie en de activiteiten die voortvloeien uit het partnerschap met de gemeente. Daarnaast ontvangt CML projectsubsidie vanuit programma Binnenstad voor het organiseren van activiteiten zoals campagnes, het organiseren van evenementen en de vestigingsadviseur. De subsidie vanuit programma Binnenstad loopt tot 2024. De opbrengst van de evaluatie over de doeltreffendheid en doelmatigheid van de meerjarige subsidies uit programma Binnenstad (najaar 2022), wordt in 2023 meegenomen in de beslissing of (co)financiering vanuit de gemeente voor bovengenoemde projecten van CML noodzakelijk en gewenst blijft.

3C1.3 Inspanningen en programmasturing Binnenstad
De afgelopen jaren hebben de activiteiten uit programma Binnenstad 2020-2024 bijgedragen aan de economische groei van de binnenstad, een duidelijke identiteit en een aantrekkelijke uitstraling. Door gebiedsontwikkeling is de historische waarde van de binnenstad zichtbaarder geworden door onder meer gerenoveerde gevels, klinkerbestrating, klassieke lantaarnpalen, opvallende bewegwijzering en fleurige bloembakken. Er is succesvol ingezet op een meer samenhangende culturele- en economische programmering die elkaar versterkt en aansluit bij Leiden als stad van kennis en cultuur. De samenwerking met Centrummanagement Leiden, Leiden & Partners en het Cultuurfonds heeft geleid tot een breed netwerk aan stadspartners en samenwerking in de binnenstad.

Het huidige programmaplan Binnenstad loopt tot 2024. Om die reden is in 2022 gestart met de inrichting van structureel binnenstadmanagement. Dit wordt in 2023 voortgezet. Structureel binnenstadmanagement richt zich op het versterken en behouden van een vitale binnenstad door integrale samenwerking en inhoudelijke programmering binnen de gemeente en met stadspartners aan te jagen, te stimuleren en door partijen te verbinden. Hiermee wordt ingezet op een toekomstbestendige binnenstad die inspeelt op maatschappelijke ontwikkelingen, een aantrekkelijk vestigingsklimaat heeft en waar er een balans is tussen levendigheid en leefbaarheid. Het inspelen op de schaalgrootte van Leiden speelt hierin een belangrijke rol. Er wordt ingezet op meer aansluiting en versterking met ontwikkellocaties, zoals het LBSP, en met de thema’s cultuur en kennis in Leiden. Onder het hoofdstuk Bijzonder programma Binnenstad worden de activiteiten van programma Binnenstad in 2023 toegelicht.

Een overzicht van realisatie- en streefwaarden van de indicatoren (ook uit vorige begrotingen) staat op LeideninCijfers.

Beleidsterrein 3D Circulaire Economie

3D1.1 Circulaire bouw

De bouw- en sloopsector is verantwoordelijk voor 50% van het totale Nederlandse grondstoffengebruik, 40% van het totale energieverbruik en 40% van al het afval. Daarmee is de keten verantwoordelijk voor 35% van alle CO2-emissies. Aangezien juist in Leiden komende jaren veel gebouwd gaat worden, bereiken we een groot effect door een circulaire werkwijze in gebiedsontwikkeling (bouw, GWW en infra) te stimuleren. Door circulaire woningbouw kunnen we tot 2030 net zoveel CO2 besparen als de jaarlijkse uitstoot van de gehele Leidse gebouwde omgeving.

De doelstelling is om vanaf 2023 gemeentelijke bouwprojecten 100% circulair uit te vragen en daarna ook sturende instrumenten voor derden te ontwikkelen. Daartoe onderzoeken en stimuleren we de mogelijkheden en instrumenten voor circulaire bouw in de gemeentelijke bouwketen en stimuleren we partners in de stad zoals woningcorporaties om circulair te bouwen. Met kennisinstellingen, commerciële partijen, regionale partners, landelijk met andere gemeenten en grote uitvragers van bouwprojecten werken we samen om kennis, handelingsperspectieven en successen te delen zodat we elkaar kunnen versterken in deze grote opgave.

3D1.2 Verwaarden van materiaalstromen
De transitie naar een circulaire economie vraagt om andere werkwijzen bij de duizenden bedrijven die Leiden rijk is. Anders inkopen, anders ontwerpen en produceren, anders verkopen en anders omgaan met afval. Dit is nodig om te zorgen dat materiaalstromen hun waarde behouden en hergebruikt kunnen worden. Daarom richten we ons in het thema ‘verwaarden van materiaalstromen’ op bedrijven in Leiden en stimuleren we hen circulair te gaan werken. Dat doen we door inspiratie vanuit goede voorbeelden te delen, bijeenkomsten te organiseren en verder te onderzoeken en duiden wat de transitie gaat betekenen. We ontwikkelen stimuleringsbeleid en voeren dit uit. Zo spelen we in op de economische kansen van circulaire economie voor Leiden en bereiden we, samen met kennisinstellingen, andere overheden en maatschappelijke partners, de stad voor op de toekomst.

3D1.3 Circulair inkopen
De gemeente koopt jaarlijks voor honderden miljoenen in aan werken, diensten en producten. In 2022 is het nieuwe Actieplan 2.0 Maatschappelijk Verantwoord Inkopen vastgesteld, en daarmee is dit thema ondergebracht bij bedrijfsvoering. Vanuit beleidsterrein Circulaire Economie wordt bijgedragen aan circulaire kansen van inkooptrajecten, binnen de doelen die daarvoor vanuit bedrijfsvoering worden gesteld. Om deze reden wordt voor dit onderdeel hier geen indicator opgenomen.

Effectindicatoren bij 3D Circulaire economie
Een circulaire economie is een economie waarin materialen zo hoogwaardig mogelijk worden hergebruikt. Dat betekent meer aandacht voor gebruik in plaats van bezit, voor reparatie en voor recycling. Dat levert dus ook meer banen op in deze sectoren, vandaar dat dit één van de effectindicatoren is. Tegelijkertijd verwachten we dat bedrijven en consumenten minder materialen als restafval weggooien: via gescheiden inzameling (of nascheiding) kunnen grondstoffen immers gerecycled worden. De hoeveelheid restafval van consumenten is bekend en kan als effectindicator gebruikt worden. Ten slotte wordt het aandeel gemeentelijke uitvragen voor bouwprojecten gemeten, waarbij het thema ‘circulariteit’ is toegepast volgens de MVI-zelfevaluatietool.

Effectindicatoren bij 3D Circulaire Economie

* Streefwaarde voor 2022 is geëxtrapoleerd uit bestaand beleid; voor de periode na 2022 is nog geen aanvullend beleid aangenomen en is de streefwaarde voor afval daarom niet verder gedaald.
**Betreft Leidse banen in sectoren die te maken hebben met verhuur, verkoop van 2ehands artikelen, reparatie en recycling.
*** De beoordeling van MVI-criteria en selectie van relevante uitvragen voor deze indicator is niet volledig objectief. Daarom is deze waarde indicatief.

Kaderstellende beleidsstukken

Onderstaand overzicht omvat de afgelopen 5 jaar.

• RV 21.0147 Vaststellen nota Warenmarkt en retailbeleid Leiden 2021
• RV 21.0104 Toeristische verhuur van woonruimte en Verordening tot wijziging van de ‘Verordening fysieke leefomgeving Leiden 2020’
• RV 21.0105 Visie op de bezoekerseconomie van Leiden 2021-2024
• RV 21.0128 Wijziging Verordening voor de Fysieke Leefomgeving Leiden ten behoeve van het mogelijk maken van ligplaatsen maatschappelijke doeleinden
• RV 21.0069 Beleidskader buitenreclame Leiden
• RV 21.0099 Voorgenomen besluit Innovation Quarter; fondsuitbreiding IQ capital
• RV 20.0041 Heldere gemeentelijke (tussen) doelen voor het LBSP
• RV 20.0104 Vaststellen Horecavisie
• RV 20.0126 Aanbevelingen Rekenkamercommissie Leiden-Leiderdorp over het Leiden Bio Science Park
• RV 20.0080 Vaststelling ruimtelijke strategie Bedrijventerreinen 2020-2030
• RV 20.0051 Visie internationalisering 2020
• RV 20.0029 Uitvoeringsbesluit LBSP Duurzame Reconstructie Openbare Ruimte en Infrastructuur
• RV 20.0008 Evenementenbeleid Leiden 2020
• RV 20.0005 Kaderstellende strategie 'Op weg naar een circulair Leiden'
• RV 20.0029 Uitvoeringsbesliit LBSP Duuzame Reconstructie openbare Ruimte en infrastructuur
• RV 20.0005 Kaderstellende strategie 'Op weg naar een circulair Leiden'
• RV 19.0085 Uitvoeringsbesluit Biodivers LBSP
• RV 19.0148 Programmaplan Binnenstad 2020-2024
• RV 19.0057 Uitbreiding functies Horeca I en consumentverzorgende dienstverlening in de Haarlemmerstraat-Oost
• RV 19.0034 Kaderbesluit LBSP Duurzame Reconstructie Openbare Ruimte en lnfrastructuur
• RV 19.007 Uitvoeringsprogramma Binnenstad 2019
• RV 18.0121 Wijzigingsvoorstel Marktverordening Leiden 2015 na inspraak
• RV 18.0103 Verordening op de heffing en invordering van toeristenbelasting 2019
• RV 18.0104 Verordening op de heffing en invordering van markt- en staangeld 2019
• RV 18.0070 Beschikbaar stellen oorbereidingskrediet voor ontwikkeling Entreegebied LBSP
• RV 18.0075 Nota van Uitgangspunten herontwikkeling Pesthuiscomplex ten behoeve van de verkoop door Rijksvastgoed
• RV 18.0008 SRON; beschikbaar stellen van krediet ten behoeve van grondaankoop voor de hoofdvestiging SRON en het verstrekken van een meerjarige tegemoetkoming in de huisvestingslasten aan SRON ter compensatie van hun erfpachtcanon
• RV 18.0017 Bedrijfs- en Pleziervaartuigenverordening Leiden 2017
• RV 17.0075 Winkelnota Leidse binnenstad 2018 – 2021
• RV 17.0074 Tussentijdse partiële herziening van de ruimtelijk-economische horecavisie Nieuwe Rijngebied
• RV 17.0091 InnovationQuarter: de deelname UNIQ BV en kapitaalstortingen

Programmakosten

Budgettaire ontwikkelingen
De daling van de lasten en/of de stijging van de baten worden onder andere veroorzaakt door de indexering van budgetten, doorrekening van de kostenverdeelstaat en de kapitaallasten die zijn berekend vanuit het meerjareninvesteringsplan 2023-2026. Beleidswijzigingen met financiële consequenties worden hierna per beleidsterrein toegelicht.

Beleidsterrein ruimte om te ondernemen
De lasten 2023 zijn € 35.000 hoger dan in 2022. Dit is naast de algemene ontwikkelingen het gevolg van de onderstaande beleidswijzigingen.

• In 2022 zijn incidentele budgetten beschikbaar die in 2023 niet meer beschikbaar zijn. Dit betreft budget voor bedrijventerreinenstrategie (€ 60.000) en Internationalisering (€ 80.000, totaal daalt budget met € 50.000)

Nieuw beleid beleidsakkoord Samen Leven in Leiden:

• Ruimtemaker bedrijven. De regiefunctie vanuit de gemeente om te komen tot vitale Leidse bedrijventerreinen wordt tijdelijk versterkt. Vanuit deze rol coördineert de gemeente de menging van verschillende functies. Ons vertrekpunt is een goede balans tussen werken, wonen, bereikbaarheid en duurzaamheid, waarbij de leefbaarheid van de stad voorop staat. Er wordt gewerkt aan een voorstel voor de tijdelijke versterking van deze regiefunctie, waarbij ruimte voor werken in de stad het uitgangspunt is. Voor 2023-2026 betekent dit een aanvullend incidentele budget van € 150.000.

Beleidsterrein faciliteren en stimuleren van ondernemen
De lasten 2023 zijn € 280.000 lager dan in 2022. Dit is naast de algemene ontwikkelingen het gevolg van de onderstaande beleidswijzigingen.

• In 2022 zijn incidentele budgetten beschikbaar die in 2023 niet meer beschikbaar zijn. Dit betreft budget vanuit het programma social impact voor ondernemers (€ 210.000), kennisintensieve bedrijvigheid (€ 90.000), kennisstad (€ 210.000) en voor verhoging van de voorziening IQ (€ 375.000).
• Programmamanager kennisstad
  De programmamiddelen voor kennisstad zijn bij de eerste wijziging van de begroting 2022 structureel gemaakt. Hierbij zijn per abuis de kosten voor de programmamanager niet mee genomen. Jaarlijks is € 121.000 nodig om deze functie (1 Fte schaal 13) voort te zetten.
• Uitrol glasvezelbekabeling
  Digitale bereikbaarheid is erg belangrijk voor Leiden als stad van kennis en cultuur. Hierdoor zullen bewoners, ondernemers, studenten en bezoekers van Leiden in de nabije toekomst toegang hebben tot een betrouwbaar, snel en duurzaam netwerk voor internet. De aanleg is gestart in januari 2022 en betreft een grootschalige uitrol van meer dan 500 kilometer met een verwachte doorlooptijd tot 2025. Hiervoor is een aanvullende incidentele budget beschikbaar van € 325.000 voor 2023, in 2024 € 435.000 en in 2025 € 315.000. Deze kosten worden gedekt uit een extra bijdrage die staat verantwoord op programma 5 Omgevingskwaliteit.

Nieuw beleid beleidsakkoord Samen Leven in Leiden:

• Voortzetten Stagepact071. Inzet op een rijke en innovatieve leeromgeving bereidt Leidse jongeren en studenten voor op de arbeidsmarkt van de toekomst. Voor 2023-2025 wil de gemeente het Stagepact voortzetten, dit betekent een aanvullende incidentele budget van jaarlijks € 80.000.
• Tijdelijke impuls human capital. Tijdelijk extra werkbudget ten behoeve van het helpen aanjagen van projecten rondom menselijk kapitaal om tot en met 2026 de aanbodkant van de Leidse arbeidsmarkt te stimuleren. Voor 2023-2026 betekent dit een aanvullende incidentele budget van € 50.000.
• Huisvesting PLNT. Vanwege de meerwaarde voor het gebied Energiepark is het wenselijk PLNT naar Nieuwe Energie te laten verhuizen. Voorstel is om PLNT volledig tegemoet te komen in de hogere huurlasten zodat de verhuizing niet ten koste gaat van de programma’s van PLNT. Hiervoor wordt vanaf 2026 structureel € 147.000 beschikbaar gesteld.

Beleidsterrein Marketing en promotie
De baten 2023 zijn € 240.000 hoger dan in 2022. Dit heeft te maken met een verbetering in de prognose op de toeristenbelasting. De lasten 2023 zijn € 270.000 lager dan in 2022. Dit is naast de algemene ontwikkelingen het gevolg van de onderstaande beleidswijzigingen.

• In 2022 is een incidentele budget van € 520.000 beschikbaar voor programma Binnenstad voor een aantal inspanningen die door corona in 2021 niet doorgaan zijn en doorgeschoven zijn naar 2022, zoals de Hofjesconcerten, Beelden in Leiden, Nacht van Ontdekkingen, van Rijn Festival, Singelparkdiner, Leidse Rembrandtdagen en Fashion Festval. In 2023 is dit budget niet meer beschikbaar.
• De bijdrage aan het ondernemersfonds voor citymarketing is €190.000 hoger door de ontwikkeling van de toeristenbelasting.

Nieuw beleid beleidsakkoord Samen Leven in Leiden:

Realiseren openbaar toilet binnenstad. In het nieuwe collegeakkoord is opgenomen dat er openbare toiletvoorzieningen in de binnenstad worden gerealiseerd. Dit betekent vanaf 2023 een aanvullende structureel budget van van € 40.000 voor beheer en schoonmaak en vanaf 2024 aanvullend € 34.000 aan kapitaallasten.

Beleidsterrein circulaire economie
De lasten 2023 zijn ongeveer gelijk aan 2022, toch spelen hier naast de algemene ontwikkelingen de onderstaande beleidswijzigingen.

• Het beschikbare budget vanuit het FPDS voor de opgave circulaire economie heeft een afnemend karakter. Van 2022 naar 2023 neemt dit met € 205.000 af.

Nieuw beleid beleidsakkoord Samen Leven in Leiden:

• Koploper blijven op circulair. Leiden is één van de koplopers op gebied van circulaire economie en het hergebruik van grondstoffen. We zetten de gemeentelijke impuls hierop de komende jaren door. Dit doen we onder meer door het opstellen van een nieuwe strategie, met de inzet van statiegeldbekers en het stimuleren van het gebruik van herbruikbare materialen door inwoners, ontwikkelaars en de gemeente zelf. Voor 2023 betekent dit een aanvullende incidentele bijdrage van € 250.000 en voor 2024-2026 van € 150.000.

Reserves

Reserve programma Binnenstad
Structurele stortingen en onttrekkingen uit reserve zijn niet gewenst. Derhalve wordt de bijdrage aan Prg Binnenstad vanaf 2023 niet langer vanuit de reserve geraamd.

Reserve economische impulsen en kennisstad (P3)
Geen.

Reserve grondexploitaties (P3)
Voor de Provada wordt in 2023 50.000 euro onttrokken.

Reserve Duurzame Stad (P3)
Conform geactualiseerd Financieel Perspectief Duurzame Stad (FPDS). Voor het programma circulaire economie wordt in 2023 50.000 euro onttrokken.

Reserve Sociaal Domein (P3)
Geen.

Investeringen

In bovenstaand overzicht staan de investeringen zoals deze zijn opgenomen in het investeringsplan 2023-2026. In paragraaf 4.2.2 Investeringen wordt de ontwikkeling van de kapitaallasten toegelicht en staat een overzicht met te voteren kredieten.

Subsidies

Het volledige subsidie-overzicht is opgenomen in paragraaf 3.2.8 subsidies.