Inleiding

Als stad van internationale kennis en historische cultuur kent Leiden zijn eigen kenmerkende economische structuur. Zowel een sterke en innovatieve kenniseconomie als een brede en robuuste stadsverzorgende- en bezoekerseconomie zorgen voor levendigheid in de stad. Het Leiden Bio Science Park (LBSP) en de bruisende binnenstad zijn de unieke parels. Zij geven de stad haar identiteit op regionaal, nationaal en internationaal niveau en maken de stad aantrekkelijk voor zowel haar inwoners als voor nieuw talent en bezoekers van buiten.
Het zijn deze Leidse parels en de combinatie van economische bedrijvigheid, creativiteit en ondernemingszin, die ervoor zorgen dat er veel werkgelegenheid is op alle niveaus in de stad. De jarenlange investeringen in ondernemerschap, innovatie en talloze voorzieningen, maken dat de Leidse economie er nu goed voor staat en robuust is gebleken. Leiden is als centrumstad belangrijk voor de omliggende regiogemeenten, onder andere voor dagelijkse en maatschappelijke voorzieningen en werkgelegenheid. Tegelijkertijd is Leiden gebaat bij een sterke regio. Daarom werken we intensief samen met de stadspartners, gemeenten in de regio, de provincie Zuid-Holland en Rijkspartners om onze Leidse (regionale) doelen te realiseren.

Lokale ondernemers zijn de kurk waar de Leidse stadseconomie op drijft, in de binnenstad, op de bedrijventerreinen en in de wijken. Zij zijn belangrijk voor de voorzieningen in de stad, creëren banen en houden de stad levendig. Ondernemers hebben te maken met pittige vraagstukken. Leiden en haar inwoners hebben er baat bij als ondernemers toekomstgericht (kunnen) ondernemen. Om hierin te faciliteren wordt uitvoering gegeven aan een Actieplan Impuls Leidse Lokale economie, (mede (financieel) ondersteund door de Raad). Daarnaast werken we aan de ontwikkelagenda Ruimte voor werken in de stad om in de verstedelijkende stad voldoende ruimte om te ondernemen te waarborgen. Toekomstgericht ondernemen stimuleren we ook met een circulaire economie. Door zuiniger om te gaan met materialen zijn ondernemers beter voorbereid op mogelijke materiaal- en grondstof schaarste in de toekomst.

Het LBSP blijft voor de Leidse economie een belangrijke economische motor. Samen met kennisinstellingen en bedrijven op het LBSP wordt gewerkt aan de transformatie naar een innovatiedistrict waarin een combinatie van onderzoeken en innoveren, studeren, wonen, werken en ontspannen centraal staat. Met kennis als belangrijke grondstof voor ontwikkeling en innovatie.

In 2024 zetten we voort op de koers die door het College is ingezet. Dat doen we langs vijf economische pijlers en binnen de context van Vitale Binnenstad en Leiden Kennisstad:

1. we organiseren fysieke ruimte voor werken in de stad, op bedrijventerreinen, in de binnenstad en in de wijken;
2. we stimuleren en faciliteren ondernemerschap voor (innovatief) MKB en ontwikkelen nieuw ondernemerschap;
3. we werken aan een Human Capital aanpak en zetten in op 3 sporen: aantrekken en behouden van talent, aansluiting tussen onderwijs en arbeidsmarkt en inzet onbenut arbeidspotentieel;
4. we stimuleren en faciliteren kennis en innovatie en ontwikkelen het Leidse Bio Science Park tot een innovatiedistrict;
5. we zorgen voor een attractieve stad via een aantrekkelijk aanbod aan hotels, winkels, horeca, congressen en evenementen en brengen dit onder de aandacht via marketing en promotie.

Met stadspartners zetten we ons in voor een vitale binnenstad die economisch sterk, duurzaam en inclusief is volgens drie speerpunten: platform vitale binnenstad, verbinding LBSP-Binnenstad en vergroening van de winkelstraten. In Leiden als Kennisstad blijven we inzetten op een goede samenwerking met de kennisinstellingen aan drie aandachtsgebieden: gezondheid & welzijn, biodiversiteit & duurzaamheid en cultureel erfgoed.

We zetten de samenwerking met de ondernemers, kennisinstellingen en onze (stads)partners voort en we blijven investeren in de stad. Een goede balans tussen wonen en werken (naast voorzieningen als zorg, sport, groen, cultuur en bereikbaarheid) is het vertrekpunt en ‘een aantrekkelijk vestigingsklimaat van de stad’ het uitgangspunt. Dit geldt voor kennisinstellingen, grote bedrijven, het MKB, starters en zelfstandigen, in zowel onze kenniseconomie als stadsverzorgende- en bezoekerseconomie. Daarbij houden we aandacht voor de toenemende internationalisering van onze stad, het belang van de energietransitie en de kansen en uitdagingen die een circulaire economie biedt aan de Leidse bedrijven.

Beleidsterrein 3A Ruimte om te ondernemen

3A1.1 Regionale en lokale beleidsontwikkeling, beleidsuitvoering en advisering

1. Ruimte voor werken in de stad

We geven in 2024 vervolg aan het thema ‘ruimte voor werken in de stad’ met als vertrekpunt een goede balans tussen werken, wonen, bereikbaarheid en duurzaamheid. Dit sluit aan bij de pijler Fysieke ruimte voor werken in de stad.

De stad Leiden kan niet zonder voldoende woningen en kan ook niet zonder voldoende banen en werklocaties. In het coalitieakkoord Samen leven in Leiden is de ambitie opgenomen om meer regie op bedrijventerreinen te realiseren. In de Omgevingsvisie Leiden 2040 wordt het perspectief van functiemenging als toekomstbeeld van wonen en werken gegeven in een verstedelijkende stad; wonen bij werklocaties en werken bij woonlocaties. Bedrijvigheid (en het daarmee verbonden aspect banen) is namelijk een van de facetten die bijdraagt aan brede welvaart en sociale cohesie in de wijk en in de stad. Mengen van functies vraagt om een goede afstemming waar functies wel en niet gemengd kunnen worden. We willen daarmee fysieke ruimte maken voor zowel startende bedrijven, groeiende bedrijven en gevestigde bedrijven.

In 2023 zijn we gestart met het formuleren van een ontwikkelagenda Ruimte voor werken in de stad, welke in 2024 ter besluitvorming wordt voorgelegd. Hierin worden spelregels vastgelegd over functiemening en transformatie in de stad. Daarmee geven we uitvoering aan de versterking van de regiefunctie vanuit de gemeente om te komen tot vitale Leidse werklocaties, waarbij we inzetten op maatwerk. Zowel voor gebieden die ruimte bieden aan hindergevende bedrijven, als voor gebieden waar functiemenging passend kan zijn.

2. Bedrijventerreinen-strategie

In 2024 wordt uitvoering gegeven aan de strategie ‘Ruimte voor bedrijven in de Economie 071-gemeenten, ruimtelijke strategie bedrijventerreinen 2020-2030’. Met de uitvoering van deze strategie wordt gewerkt aan toekomstbestendige bedrijventerreinen. Met deze strategie is tot 2030 de koers van de regio071 voor haar bedrijventerreinen vastgesteld. Daarmee wordt bijgedragen aan de pijler Fysieke ruimte voor werken in de stad.
In 2024 vindt besluitvorming plaats over een actualisatie van de strategie naar aanleiding van de evaluatie die in 2023 heeft plaatsgevonden. Tevens vindt besluitvorming plaats overde actualisatie van de bedrijventerreinenstrategie voor de regio Holland Rijnland.In 2023 is een verkenning gestart naar de mogelijkheden van een Regionale Herontwikkelingmaatschappij (RHOM). Op basis van de uitkomsten uit deze verkenning wordt in 2024 besloten of dit instrument in de herontwikkeling van bedrijventerreinen wordt ingezet door de gemeenten van Economie071.

Als onderdeel van de ontwikkelagenda ‘ruimte voor werken in de stad’ is in 2024 een ruimtemaker aan de slag die samen met ondernemers profielen voor de Leidse bedrijventerreinen ontwikkelt en kansen verzilvert voor Leidse bedrijventerreinen.

3. Regionale kantorenvisie

De spoorzone van Leiden (het gebied Vondelkwartier, Stationsgebied en omgeving (STEO) en Schipholweg) is dé aantrekkelijkste kantoorlocatie van heel Holland Rijnland. Deze aantrekkelijkheid wordt mede bepaald door de directe nabijheid van Leiden Centraal Station en de ligging aan de Oude lijn Rotterdam-Den Haag, Schiphol-Amsterdam en Utrecht, het Innovatie District Leiden Bio Science Park en de historische binnenstad. De spoorzone is de enige locatie in Holland Rijnland waar de locatiekwaliteit hoog is en groei van het kantorenvolume mogelijk is. Juist door de ruimtelijke kwaliteit, kansen en ligging biedt de spoorzone ook uitstekende kansen voor niet- laboratorium houdende bedrijven van het Leiden Bio Science Park.

De kantorenleegstand in Leiden ligt met 4,1% (jaarlijkse Kantorenmonitor, stand 1/1/2023) onder de frictieleegstand (5-8%) die voor een goed functionerende kantorenmarkt gewenst is. De ontwikkeling van nieuwe kantoren en de herontwikkeling van het bestaande (gedateerde) kantoorareaal is nodig om een kwalitatief en duurzame kantorenaanbod in Leiden te hebben. Met vastgoedeigenaren (zoals ABC in het stationsgebied, van de Vorm/Oudendal en Citystone groep aan de Schipholweg) werken we (her)ontwikkelplannen uit die de komende jaren tot realisatie komen. Daarmee komt kwalitatief hoogwaardig kantoorareaal beschikbaar voor Leiden.

De huidige regionale kantorenvisie Holland Rijnland kent een looptijd van 2019-2024. In 2024 wordt de actualisatie van de regionale kantorenstrategie vastgesteld.

4. Horeca, retail en warenmarkt

Leiden heeft een centrumfunctie voor de regio voor de niet-dagelijkse boodschappen. Daarnaast zijn de wijkwinkelcentra met haar (buurt)winkels belangrijk, niet alleen als belangrijke economische functie voor de dagelijkse boodschappen, maar ook als ‘hart van de wijk’. Het beleidskader voor retail(ontwikkelingen) in de binnenstad is de nota en het uitvoeringsplan warenmarkt- en retailbeleid Leiden 2021. In 2024 vindt de uitvoering plaats van acties die in dit uitvoeringsplan zijn opgenomen. Daarnaast worden acties uitgevoerd die in het actieplan impuls Leidse lokale economie zijn opgenomen. Dit actieplan is mede ondertekend door Centrummanagement Leiden.

Horeca

Tijdens de vaststelling van de Horecavisie is besloten om de visie in 2023 tussentijds te monitoren. Hierbij wordt gekeken naar de meest recente ontwikkelingen op het gebied van horeca en hotels. Deze monitoring is gestart in het najaar van 2023. De oplevering van de resultaten vindt plaats in 2024.

5. Actieplan impuls Leidse lokale economie

Onze lokale ondernemers zijn belangrijk voor de voorzieningen in de stad en houden de stad levendig en leefbaar. De nasleep van corona, inflatie, de energieprijzen en ontwikkelingen rondom duurzaamheid, digitalisering en personeel, zorgen voor pittige vraagstukken voor ondernemers. Leiden en haar inwoners hebben er baat bij als de gemeente de ondernemers ondersteunt om toekomstgericht te (kunnen) ondernemen. Daarom is, samen met Centrum Management Leiden, een Actieplan impuls Leidse Lokale economie opgesteld. Dit is een concreet 20-puntenplan voor de periode tot en met 2024 en geeft een impuls aan de lokale economie van de hele stad. Naast gebiedsgerichte acties in het centrum zijn er ook acties opgenomen voor de wijken. In 2024 wordt het actieplan verder uitgevoerd. Voorbeelden hiervan zijn het versterken van het belevingsgebied langs de Nieuwe Rijn, het voortzetten van de werkgroep Keurmerk Veilig Ondernemen tot en met 2026 en het verbeteren van effectieve en efficiënte informatievoorziening voor ondernemers. Voor de laatste stand van zaken is een overzicht beschikbaar via: https://www.centrumvanleiden.nl/wp-content/uploads/Leiden-Actieplan-6.pdf.

6. Markten

Op woensdag en zaterdag vindt de markt plaats in het ‘Nieuwe Rijngebied’. Samen met onder andere de horeca en de retail, is de woensdag- en zaterdagmarkt belangrijk voor het Nieuwe Rijngebied als belangrijk verblijfs- en belevingsgebied in het centrum van Leiden. In 2024 is de pilot gebiedsmanager gestart. Deze heeft als belangrijkste taak het bevorderen van de samenwerking tussen alle functies in het gebied. Ook wordt verder gewerkt aan de inrichting van de markt, zodat alle functies op een veilige en prettige manier samen kunnen functioneren. Zo vindt er een verkenning plaats naar de praktische mogelijkheden voor de uitbreiding van de weekmarkt richting de Kippenbrug. Op dit moment vinden er al regelmatig themamarkten plaats in dit gebied, die tevens dienen als ‘test’ voor de uitbreiding van de weekmarkt richting de Kippenbrug.

7. Overnachtingen en toeristische verhuur van woonruimten

Short stay verblijf in combinatie met hotelfunctie

Voldoende aanbod aan short stay voorzieningen is belangrijk voor de verdere ontwikkeling van onder andere het Leiden Bio Science Park. Om inzicht te krijgen in de marktruimte voor short stay wordt in 2023 een onderzoek verricht. Op basis van de uitkomsten zullen komend begrotingsjaar beleidsvoorstellen worden opgesteld.

Beleid Toeristische verhuur van woonruimte

Volgens het beleid voor toeristische verhuur van woonruimte is het voor eigenaren toegestaan om hun woonruimte tijdelijk voor toeristisch of zakelijk verblijf te verhuren. Om te zorgen voor een gelijk speelveld met de hotels en overige logiesvoorzieningen en om de effecten van het beleid te meten, vindt tussentijds een evaluatie plaats. Zo is er onder andere contact met vertegenwoordigers van platforms als Airbnb en Booking.com op de naleving van het beleid. Verder is de provincie Zuid-Holland van plan een Airbnb-monitor te ontwikkelen in samenwerking met de betrokken steden en dorpen. De gemeente Leiden werkt mee aan de uitwerking hiervan.

8. Ligplaatsenbeleid

Het borgen en reguleren van het gebruik van het openbaar water en de walkanten door (woonboot)bewoners, recreanten van binnen en buiten Leiden en (bedrijfsvaart)ondernemers is een onderwerp dat een integrale benadering vraagt in regelgeving en aanpak. Het is ook een onderwerp wat tezijnertijd opgenomen kan worden in het omgevingswetinstrumentarium.

9. Internationalisering

Meer dan een op de acht Leidenaars heeft een andere nationaliteit dan de Nederlandse. We zien ieder jaar het aantal internationale bewoners stijgen in Leiden. Met de visie Internationalisering (2020) en het bijbehorende uitvoeringsplan richt Leiden zich op de toekomst én borduurt de stad voort op de eeuwenlange traditie als ‘stad voor iedereen’. In het plan van aanpak (2021-2024) en het meerjarenplan voor internationalisering kiezen we voor een brede, integrale benadering van internationalisering op alle beleidsterreinen. Hierbij hanteren we de volgende speerpunten; integratie & ontmoeting; onderwijs, kennis & economie; stedelijke ontwikkeling & wonen en dienstverlening. Met deze speerpunten spelen we in op de diversiteit onder de gehele groep internationale Leidenaars, van statushouders tot kenniswerkers. Samen met onze partners uit de stad en de regio zetten we in op een kansgerichte benadering op Internationalisering. Zo hangt de ontwikkeling van het Leiden International Centre en het aantrekken van internationaal talent nauw samen met de campusontwikkeling van het Leiden Bio Science Park. Belangrijke ontwikkelingen in 2024 zijn onder andere de borging van het Leiden International Centre, de inzet op het aantrekken en behouden van internationaal talent, de ontwikkeling monitoren van de internationale basisschool (International School Leiden en TISA) en een verbetering van communicatie- en dienstverlening aan internationale bewoners, met speciale aandacht voor internationale studenten.

10. Retailvisie071

De regionale Retailvisie Leidse regio 2025 dient als toetsingskader voor retail initiatieven buiten het centrum van Leiden. In 2024 vindt op het niveau van de Regio071 afstemming en kennisdeling plaats, mede op basis van de Retailmonitor die eind 2023 is gemaakt om de retailontwikkelingen te volgen en hierop, indien nodig, te anticiperen.

11. Economie071

Er is een start gemaakt met het concreet maken van de ambities uit het uitvoeringsprogramma 2023-2026. Zo wordt de komende 3 jaar (met cofinanciering vanuit de provincie Zuid-Holland) een vervolg gegeven aan de MKB deal digitalisering. Ook werken de partners binnen het samenwerkingsverband Economie071 het komende jaar samen aan de vaststelling van de regionale bedrijventerreinenstrategie.

In mei 2023 is de nieuwe, jaarlijkse editie van de Index071 gepubliceerd. De Index071 laat zien dat de regio-economie van Leiden zich in een stijgende lijn bevindt en dat er nog volop kansen zijn voor verdere groei en ontwikkeling. Onder andere op het gebied van het aantrekken en behouden van voldoende opgeleid personeel, de opmars van zelfstandigen en kleine bedrijven in wijken en de samenwerking met andere kennisregio’s. De Index071 vormt de basis voor (nieuwe) speerpunten en projecten. De partners gaan de komende periode de onderlinge samenwerking tussentijds evalueren om de uitvoeringskracht en positionering van Economie071 binnen regionale netwerken te versterken.

3A1.2 Doorontwikkeling Leiden Bio Science Park
Het Leiden Bio Science Park (LBSP) behoort tot de top van de Life Science & Health (LSH) in Europa en is de grootste van Nederland. Daarbij is het park cruciaal in het functioneren van Leiden als internationale kennisstad en maakt het onderdeel uit van de Verstedelijkingsalliantie die zich inzet voor stedelijke ontwikkeling langs
de spoorlijn tussen Leiden en Dordrecht, de zogenaamde ‘Oude Lijn’. Het doel is om een bijdrage te leveren aan de oplossing van het woningtekort en versterking van de economie vanwege een verbeterde bereikbaarheid tussen de campussen, medische centra, bedrijven en personeel.

Het LBSP is niet alleen van belang voor de lokale Leidse economie, maar ook op regionaal/nationaal en internationaal niveau. Zo is voor ook nationaal beleid het belang van innovatiedistricten een speerpunt (zie ook: Strategische agenda voor het ondernemingsklimaat in Nederland | Tweede Kamer der Staten-Generaal). Het in 2020 gehouden Rekenkameronderzoek ‘Bio Science Park een waardevol onderdeel van de stad’, geeft aan dat er circa 20.800 banen waren op het park. Daarnaast creëren de bedrijven en instellingen op het LBSP banen bij toeleveranciers en bedrijven elders in de gemeente Leiden of daarbuiten: in totaal 8.000 banen (2020). Dit is ongeveer 1/3 van de banen in Leiden. Van de werkgelegenheid op het park profiteren niet alleen mensen met een theoretische opleiding en mensen van elders. Zeker de helft van de werkgelegenheid op en voor het LBSP is voor mensen met een praktische opleiding. Zo’n 30 procent van de banen op/dankzij het LBSP wordt ingevuld door Leidenaars. Een op de acht werkzame Leidenaars heeft dus zijn of haar baan te danken aan het LBSP. Daarbij heeft het rapport laten zien dat voor elke euro die wij in het LBSP investeren, wij meer dan twee euro ontvangen. Het Rekenkamerrapport uit 2020 bevestigde de economische kracht van het LBSP. In 2024 zijn de geactualiseerde cijfers van de door de raad vastgestelde indicatoren beschikbaar (RV. 21.0041).

Naast de economische kant kent het LBSP ook een maatschappelijk aspect. Het LBSP draagt namelijk bij aan het verbeteren van de gezondheid van Leidenaars, Nederlanders en de samenleving wereldwijd. Denk hierbij aan de ontwikkeling van vaccins, preventie en leefstijlgeneeskunde, diagnostiek en technologische innovaties voor medicijnontwikkeling, regeneratieve geneeskunde & geavanceerde gentherapieën.

Gezamenlijke inspanningen en gezamenlijke resultaten

Onze doelen zijn om het LBSP te laten groeien en bloeien en te transformeren naar een Innovatiedistrict. De gemeente Leiden werkt nauw samen met de Universiteit Leiden, het LUMC, Janssen Biologics, de gemeente Oegstgeest en de Ondernemersvereniging Bio Science Park aan de economische en ruimtelijke ontwikkeling van het LBSP via deelname aan de Stichting Leiden Bio Science Park en de Ruimtelijke Regiegroep. Verschillende acties worden opgezet met als doel een aantrekkelijk klimaat te realiseren voor uitstekend onderzoek, onderwijs en ondernemen, waarbij ruimte voor wonen, ontmoeten, duurzaamheid, biodiversiteit en ontspannen belangrijk is. Ook TNO, Naturalis en de Hogeschool Leiden werken hieraan mee.

De ambities uit het Meerjaren-visie en Ambitietraject (2023-2030) van de stichting Leiden Bio Science Park zijn:

• voltooien van de transitie naar een volwassen innovatiedistrict;
• Innemen leiderschapsrol van bio science clusters in Nederland;
• Realiseren voortgezette groei in schaal en diversiteit;
• Bestendigen en versterken internationale concurrentiepositie.

Onze ambitie is om het LBSP als een wereldwijde broedplaats te laten floreren voor innovatie en als een ontmoetingsplek voor Life Sciences & Health-actoren uit de regio Zuid Holland, Nederland, Europa en de rest van de wereld.

Gebiedsontwikkeling Leiden Bio Science Park

Ruimtelijke en economische ontwikkelingen gaan hand in hand in de ontwikkeling naar een innovatiedistrict.¹ Innovatie is gebaat bij openheid en toegankelijkheid van gebouwen en faciliteiten. Belangrijke randvoorwaarden zijn een goede bereikbaarheid, hoogwaardige kwaliteit en veel aandacht voor duurzaamheid.

Op het LBSP vindt de ontwikkeling en bouw van diverse nieuwe projecten plaats, in samenwerking met partners (de verantwoordelijke partij is tussen haakjes toegevoegd):

• Renovatie Schotel gereed (project UL-vastgoed);
• Aanleg Campusplein gereed (project UL-vastgoed);
• Herinrichting binnengebied deelgebied Sylvius, waaronder een gebouwde parkeervoorziening gestart (gezamenlijk project UL-vastgoed/gemeente Leiden);
• Nieuwbouw Batavia gestart (project derden);
• Tweede fase vernieuwen openbare ruimte rondom Hogeschool leiden gereed, derde fase gestart (gezamenlijk project Hogeschool Leiden en gemeente Leiden);
• Aanleg openbare ruimte rondom DuWo gereed (project DuWo);
• Herontwikkeling Pesthuiscomplex, aanvraag omgevingsvergunning + start bouw (project derden);
• Duurzame Reconstructie Openbare Ruimte en Infrastructuur (DRORI) fase 2 gereed, fase 3 gestart (project gemeente Leiden);
• Bouw Mendelweggarage gestart (project Naturalis);
• Archimedesweg 15, nieuwbouw gestart (project derden);
• Entreegebied, gebouw 3 en 5 gestart (project derden);
• Nieuwbouw Sport- en Tentamencentrum UL gestart (project UL-vastgoed);
• Diverse ingrepen op gebied van het versterken van de biodiversiteit gereed (deelprojecten gemeente Leiden + deelprojecten UL-vastgoed + onderdeel diverse hiervoor genoemde projecten).

De afgelopen periode is veel eigendom in het oudere deel van eigenaar gewisseld en (nieuwe) eigenaren willen hun kavel/gebouw herontwikkelen. Dit sluit goed aan bij het groeitempo dat het LBSP momenteel heeft, waarbij er een grote vraag blijft naar gebouwen met laboratoria en kantoren. Op de Provada is met vastgoedeigenaren uit het LBSP de intentie uitgesproken om gezamenlijk de ontwikkeling van LBSP naar een innovatiedistrict op te pakken. Hier zal de komende jaren uitvoering aan worden gegeven. Ook kunnen we daarmee invulling geven aan de functiemix en het inrichten van de ruimtes -zowel inpandig als de buitenruimte- om ontmoeting te stimuleren. Ook heeft de bereikbaarheid van het LBSP onze aandacht. In 2024 willen we een vervolg geven aan de mobiliteitsmiddag die we in 2023 hebben georganiseerd.

Onderzoek ruimtevraagstuk groeiende bedrijvigheid Leiden Bio Science Park

Buck Consultants Internationals (BCI) heeft voor Leiden, Katwijk, Oegstgeest en de Provincie Zuid-Holland het ruimtevraagstuk van de groeiende bedrijvigheid rondom het LBSP onderzocht. Op het park is momenteel nog voldoende ruimte voor nieuwe bedrijven. Om te zorgen dat het LBSP kan blijven floreren, is het van belang om te kijken waar uitbreiding in de toekomst mogelijk is.

Het onderzoek van BCI richtte zich op de bestaande gebieden LBSP, De Geesten in Oegstgeest en de Spoorzone in Leiden en op twee mogelijke uitbreidingslocaties: Westerpoort in Leiden en Zijlhoek/De Woerd in Katwijk. Dit biedt inzichten in de voorwaarden voor ontwikkeling in 2024 en verder. Zo kan de ontwikkeling van Zijlhoek en De Woerd een lange adem vergen en vraagt dit om een intensieve samenwerking zoals we die al met Oegstgeest kennen. In 2024 zullen we de samenwerking met Katwijk, Oegstgeest en de provincie op dit gebied voortzetten.

* Deze BBV-indicator is landelijk verplicht. De realisatiewaarden staan op waarstaatjegemeente.nl. Vanwege deze wettelijk opgelegde werkwijze zien we af van het opnemen van streefwaarden.

Een overzicht van realisatie- en streefwaarden van de indicatoren (ook uit vorige begrotingen) staat op LeideninCijfers.

Beleidsterrein 3B Faciliteren en stimuleren van ondernemen

3B1.1 Faciliteren van bedrijvigheid, starters en ondernemerschap in Leiden

1. Startende ondernemers

Regelmatig organiseert Economie071 regionale avonden voor startende ondernemers. Ook de gemeente Leiden is hierbij betrokken. Verder stimuleren we wedstrijden voor startende ondernemers, zoals bijvoorbeeld Gulliver, en ontmoetingen tussen bedrijven en studenten, zoals bijvoorbeeld ‘Science meets Business’. In 2022 is het incubatorprogramma Unlock_ voor startende biotechondernemers gestart. In 2024 zal dit, na twee succesvolle edities, onderdeel gaan uitmaken van de ondernemerschap- en startupprogramma's van PLNT. Gezien de groeiambitie naar 25.000 banen is een ondersteuningsprogramma voor innovatieve startende ondernemers in de voor Leiden Bio Science Park (LBSP) relevante richtingen noodzakelijk.
PLNT, het Leidse Centrum voor innovatie en Ondernemerschap organiseert een divers aanbod aan ondernemerschapsprogramma’s voor studenten, young professionals en innovatieve kennisintensieve startups. PLNT heeft afgelopen jaren met concrete resultaten laten zien belangrijk te zijn voor het begeleiden van startende ondernemers en ondernemende werknemers.
Voor 2024 zal PLNT het programma voor startups verder ontwikkelen waarmeedeelnemers uit verschillende fases worden ondersteund. Daarnaast zal de rol als 'innovatie podium van de stad' verder ontwikkeld worden met de extra ruimte (1800m2) die medio in 2023 met het vertrek van De Sleutels is gehuurd. Hiermee is ook extra ruimte beschikbaar voor de bedrijven om door te groeien. In verband met de gebiedsontwikkeling Energiepark is in de Gebiedsvisie opgenomen dat PLNT op termijn naar Nieuwe Energie verhuist. Hiervoor is een reservering opgenomen in de meerjarenbegroting. De verwachting is dat de verhuizing aan het einde van de collegeperiode zal plaatsvinden. Tot slot zal in 2024 op The Field in triple helix verband een programma worden uitgevoerd in het ‘Smart Building' op de thema's energietransitie, klimaatadaptatie, smart technology en circulair bouwen.

De Stichting Werk en Onderneming (SWO) houdt zich al meer dan 35 jaar bezig met het bieden van werkruimte waar (startende) micro-ondernemers onder andere nieuwe mensen kunnen ontmoeten, activiteiten kunnen ontplooien en samenwerkingen kunnen aangaan. In het Beleidsplan 2022-2030 richt SWO zich in het bijzonder op de startende micro-ondernemers die (nog) niet in staat zijn om tegen commerciële prijzen en voorwaarden een bedrijfsruimte te huren. De SWO exploiteert een aantal broedplaatsen en richt zich primair op startende micro-ondernemers die vaak een langere aanlooptijd nodig hebben, zoals ondernemers uit de creatieve industrie, kleine ambachtelijk bedrijven en diensten. Ook verhuurt SWO locaties met ateliers, werkplaatsen en kantoren.

Onderwijs

De SWO stimuleert het hand in hand gaan van onderwijs en bedrijfsleven. De SWO is actief bezig om samenwerkingen aan te gaan met de Hogeschool Leiden en met het MBO-Rijnland om zo het ondernemerschap van jonge en startende ondernemers aan te moedigen. Zo heeft de SWO meerdere malen hybride onderwijs gefaciliteerd en zal dit ook in 2024 en verder in de toekomst ondersteunen. De programma’s voor startende ondernemers van PLNT en SWO vullen elkaar hierop aan zodat er voor diverse doelgroepen programma’s kunnen worden gevolgd.

Ruimte voor bedrijvigheid

Zowel PLNT als de SWO bieden ruimte voor bedrijvigheid. Concreet ziet SWO in de komende tien jaar, in combinatie met de verstedelijkingsopgave, ruimte voor het creëren van nieuwe werkplekken in de wijken. Het gaat om een mix van co-workspaces, ateliers en ambachtelijke werkplaatsen voor minder kapitaalkrachtige zelfstandigen, dit als een essentiële invulling van onze inclusieve stad. SWO zoekt daarbij verbinding met de wijk- en buurtorganisaties en in de locatie wordt ruimte gemaakt voor ontmoeting en verbinding.

2. Bevorderen kennisclusters

De stad Leiden kent veel verschillende expertises en hoogwaardige kennisclusters die bijgedragen aan tal van maatschappelijke uitdagingen en innovatieve oplossingen. Deze hoogwaardige kennis en kunde is vooral geconcentreerd op het Leiden Bio Science Park (LBSP) en in de regio. Dit beperkt zich niet tot Life Sciences, maar ook op het gebied van medische-, ruimtevaart- en quantumtechnologie. Vaak gaat het ook om een combinatie tussen deze sectoren op basis van artificiële intelligentie (AI). In de binnenstad zien we kennisclusters op het gebied van rechten, zorg, talen en culturen (Humanities).

In dit begrotingsjaar doen we onderzoek naar de potentie en doorontwikkeling van DeepTech (AI, Data en Quantum) en MedTech¹ (Medische Technologie) ecosystemen. Deeptech zijn sleutel-technologieën die fundamenteel en voorwaardelijk zijn voor toekomstige ontwikkelingen in, onder andere, life sciences. Medtech is een belangrijk middel in de transformatie van de gezondheidszorg. In beide heeft Leiden een kansrijke positie op basis van het bestaande ecosysteem op het LBSP.

Vanuit de gemeente werken we nauw samen met de kennisinstellingen en kennisintensieve bedrijven in de stad om innovatie aan te jagen en deze kennisclusters te laten floreren, vanuit de wetenschap dat we daar als stad ook van profiteren in economische én maatschappelijke zin. Een voorbeeld van een nieuwe ontwikkeling is het Pesthuis, dat een initiatief rond het FAIR gebruik van data gaat huisvesten. Zoals de naam suggereert, gaat het om maatschappelijk verantwoord gebruik van data voor AI in de zorg. Digital Twinning (digitale simulatie) van patiënten kan zorgen voor een betere persoonlijke bepaling van de juiste medicatie. Veilig gebruik van patiënten-data is daarbij cruciaal en FAIR draagt daaraan bij. Quantumtechnologie heeft een grote potentiële toekomstige impact op bijvoorbeeld het gebied van ontwikkeling van medicijnen. Door de sterke rekenkracht en software is het op termijn in potentie mogelijk om betere medicatie voor Alzheimer te ontwikkelen. Leiden heeft een sterke positionering als een van de 5 quantumhubs in Nederland dankzij de ontwikkelingen van quantum-algoritmes. In het verband “Medical Delta” wordt samengewerkt in de regio om de kansen te benutten.

De combinatie van Humanities, (life) science en sleuteltechnologie geeft Leiden bovendien een unieke propositie om de ethische en juridische effecten op de samenleving te onderzoeken. Dit culmineert in het Leiden Law Park. In 2024 maken we een start met dit initiatief.

De gemeente Leiden draagt met haar partners bij door ook in 2024 in te zetten op campusontwikkeling, onze netwerkkracht, (indirect) financiering te verstrekken of bij te dragen aan grotere financiële proposities richting het Rijk en de EU en het scheppen van de juiste randvoorwaarden in termen van beleid, regelgeving en benodigde fysieke infrastructuren en faciliteiten. In het bijzonder hebben de ontwikkeling van het Leiden Law Park, medtech en sleuteltechnologie onze aandacht.

3. Digitale economie

Ondernemerschap en digitalisering versnellen de transitie richting de nieuwe economie (‘Next Economy’). De coronacrisis heeft de digitaliseringsgolf versneld en daarmee is de urgentie gegroeid voor ondernemers en de stad om de digitale economie verder vorm te geven binnen de kaders van de leefbare stad die we willen zijn. Daarbij zien we dat kennispartners, het brede MKB en innovatieve bedrijven in Leiden vaak dezelfde vragen en behoeftes hebben. Het gaat dan om een goede digitale infrastructuur (glasvezel, 5G), digitale veiligheid (cyber security) en aandacht voor de menselijke maat (ethiek, privacy en digitale vaardigheden voor de arbeidsmarkt van de toekomst). Maar ook, zoals benoemd in punt 2, om (experimenteer-)ruimte voor grensverleggend onderzoek en innovatie, bijvoorbeeld op het gebied van kunstmatige intelligentie en quantumtechnologie en nieuwe datatoepassingen. In 2024 werken we aan het laten aansluiten van de behoeften van onze lokale ondernemers op de digitaliseringagenda van ZuidHolland op het gebied van onderzoek, innovatie en cybersecurity. Daarin verkennen we tevens de kansen om initiatieven vanuit het Leiden Law Park hieraan te verbinden. Verder continueren we de MKB-deal Economie071 en de datatoepassingen die de bezoekerseconomie in kaart brengen.

3B1.2 Verbeteren aansluiting onderwijs-arbeidsmarkt en stimuleren ondernemerschap
Met een veerkrachtige arbeidsmarkt draagt Leiden bij aan de brede welvaart van alle inwoners.

De benodigde beleidslijnen zijn geformuleerd in 3 pijlers:

1. Aantrekken & behouden van internationaal talent
2. Verbeteren aansluiting onderwijs & arbeidsmarkt
3. Beter matchen van onbenut arbeidspotentieel

Om een veerkrachtige arbeidsmarkt te zijn en het arbeidspotentieel goed te benutten zetten we in op menselijk kapitaal en zorgen we voor een goede aansluiting tussen onderwijs en de arbeidsmarkt. Binnen de huidige arbeidskrapte, die volgens voorspellingen de komende decennia zal toenemen, is het noodzakelijk in te zetten op het optimaal voorbereiden van de Leidse jongeren en studenten op de arbeidsmarkt en vervolgens het behouden van dit talent in de Leidse regio. Echter, niet alleen de jongeren, maar iedereen is nodig in de huidige arbeidsmarkt. Het gaat om talent op alle niveaus. Daarbij vragen maatschappelijke uitdagingen als digitalisering, energietransitie en de toenemende druk op de zorg om andere vaardigheden en wendbaarheid. Werk biedt perspectief op ontplooiing en bestaanszekerheid. De situatie op de arbeidsmarkt biedt kansen voor werkzoekenden. We werken daarom samen met Werk en Inkomen om, waar mogelijk, mensen met een grotere afstand tot de arbeidsmarkt te kunnen inzetten. Met partners in de stad en regio investeren we in een leven lang leren.

In de uitvoering zoeken we aansluiting bij verschillende partners en initiatieven, zoals: het Human Capital Akkoord van de Economic Board Zuid-Holland, het Human Capital Actieplan van Economie 071, de Human Capital Agenda van Leiden Bio Science park (LBSP) en het Marktbewerkingsplan van Holland Rijnland. We zien de volgende focuspunten die passen bij het karakter en de opgave van de stad.

1. Aantrekken & behouden van internationaal talent

Het aantrekken, opleiden en vasthouden van breed geschoold (internationaal) talent is belangrijk voor de regionale economie en werkgelegenheid. Dit is bijvoorbeeld onderdeel van de Human Capital Agenda LBSP, Human Capital Akkoord EBZ en het uitvoeringsprogramma internationalisering. Het Leiden International Centre (LIC) speelt hierin een belangrijke rol. Daarnaast investeren we, in samenwerking met Leiden & Partners en het onderwijs, in de positionering van Leiden als aantrekkelijke stad voor leraren. Een belangrijke partner hierin is het Leids Education Fieldlab (LEF), dat helpt in het sterker neerzetten en vergroten van de kennisdeling rondom deze initiatieven en in het bieden van een inspirerende broedplaats waar de Leidse onderwijsprofessional zich kan blijven ontwikkelen. Aantrekken en behouden van talent gaat ook over het waarderen van talent. Met het pijlerplan mbo maken we zichtbaar hoe we hierin samenwerken met het mbo.

2. Verbeteren aansluiting onderwijs & arbeidsmarkt

We zetten in op duurzame samenwerkingsstructuren met onderwijs en bedrijfsleven, onder meer via Economie071 en de Centra voor Innovatief Vakmanschap (CIV) waar mboRijnland penvoerder van is. We verkennen de doorontwikkeling van het Stagepact om voldoende stageplekken, gelijke kansen (inclusie), goede stagebegeleiding en -vergoeding te waarborgen. Daarbij sluiten we zoveel mogelijk aan op de landelijke/regionale initiatieven, zoals het landelijke stagepact mbo en de wettelijke taken van SBB. Werkgevers dragen onder andere via de inzet van stagiaires en onbenut arbeidspotentieel bij aan goed gekwalificeerd personeel van de toekomst. Binnen het mbo wordt het vormgeven van hybride werken en leren samen met het bedrijfsleven steeds actueler. Het CIV BioSciences is in 2023 van start gegaan. Dat is een brede samenwerking tussen overheid, onderwijs en bedrijven op het LBSP met een focus op het opleiden van goed gekwalificeerde laboranten en analisten. Ingezet wordt op de co-creatie van hybride en flexibel onderwijs, meer onderzoek in practoraat en het versterken van het imago van de laboranten en analisten. Ook binnen het HBO en de universiteit is onderzoeken, (leven lang) leren en innoveren in triple helix² verband verband een belangrijk thema, waarop de samenwerking verder wordt gezocht.

3. Beter matchen van onbenut arbeidspotentieel

We houden aandacht voor leven lang ontwikkelen en de doorlopende leerlijn, voornamelijk in de tekortsectoren (techniek, onderwijs en zorg). We blijven daarom de samenwerking tussen bedrijven en onderwijsinstellingen stimuleren. Daarnaast zijn er diverse initiatieven, gericht op mbo studenten, die inzetten op alternatieve en/of hybride vormen van leren die de aansluiting op de arbeidsmarkt verbeteren en schooluitval beperken dan wel voorkomen. Voorbeelden hiervan zijn de programma’s van het CIV Smart Technology en Studio Moio, in samenwerking met mboRijnland. Samenwerking met het Regionaal Mobiliteitsteam, het Uitvoeringsinstituut Werknemersverzekeringen (UWV), het WerkgeversServicepunt (WSP) en het leerwerkloket wordt versterkt om een betere match te kunnen maken voor het onbenut arbeidspotentieel.

In 2024 vindt weer een nieuwe subsidieronde onderwijsinnovatie plaats. Het onderwijs is vrij om zelf thema’s aan te dragen voor nieuwe initiatieven ter bevordering van de aansluiting onderwijs en arbeidsmarkt. Met name in het voortgezet- en vervolgonderwijs wordt steeds meer de verbinding gezocht tussen leren en het werken vanuit maatschappelijke opgaven. Het doel is om zo maatschappelijk relevant onderwijs te maken en studenten de kans te geven op meerdere manieren en andere vaardigheden te leren. De gemeente ondersteunt deze projecten, helpt deze aan te jagen en zorgt voor het tot stand brengen van deze verbindingen. Voorbeelden van projecten zijn Leren met de Stad en MDT UniverCity voor Changemakers.

3B2.1 Stimuleren en acquisitie van kennisintensieve bedrijvigheid en netwerken

1. InnovationQuarter

Om kennisintensieve bedrijvigheid en innovatie te stimuleren is Leiden aandeelhouder van InnovationQuarter (IQ), de Regionale OntwikkelingsMaatschappij (ROM) van Zuid-Holland. Langs de drie lijnen van Innoveren, Internationaliseren en Investeren werkt IQ aan het versterken van de economische structuur in de provincie. Belangrijke werkzaamheden zijn hierbij het stimuleren en aanjagen van innovatie en ondernemerschap door het bevorderen van samenwerking in het ecosysteem. Hetzelfde geldt voor het vinden of zelf financieren van ondernemingen die willen (door)groeien, internationale acquisitie van nieuwe bedrijven richting de provincie of het behoud van de reeds aanwezige internationale ondernemingen. IQ is een actieve investeerder in de regio en beheert meerdere fondsen. Leiden participeert in twee van deze fondsen, het hoofdfonds IQCapital en het proof-of-concept fonds UNIIQ. Een deel van deze middelen komt, aangevuld met private investeringen, uiteindelijk bij innovatieve en kennisintensieve bedrijven in Leiden en de regio terecht.

In 2024 wordt uitvoering gegeven aan de nieuwe meerjarenstrategie 2023-2026 die in 2023 is vastgesteld voor de komende vier jaar. Een van de belangrijkste uitgangspunten is dat na jaren van stevige groei, een consolidatiefase ingezet wordt waarin slechts activiteiten opgepakt worden die bij de kernwaarden en uitgangspunten horen. De LSH sector is en blijft een belangrijk onderdeel van het werkgebied van IQ.

2. Medical Delta

Medical Delta is een samenwerkingsverband in Zuid-Holland dat voortbouwt op de kracht van de foundingpartners: Erasmus MC, Erasmus Universiteit Rotterdam, TU Delft, Universiteit Leiden en LUMC. Gedurende de jaren zijn vele partners aangesloten bij Medical Delta waaronder regionale en lokale overheden zoals de provincie Zuid-Holland, Rotterdam, Delft, Leiden en in 2016 de hogescholen van Rotterdam, Den Haag en Leiden. Medical Delta heeft samen met andere partijen zoals InnovationQuarter een Zorginnovatieprogramma gelanceerd. Hierdoor kunnen startende bedrijven hun producten laten testen. Een voorbeeld van een Leids livinglab is Phenomix. Bedrijven, zorginstellingen en wetenschappers werken samen aan praktische toepassingen van ‘metabolomics’-onderzoek: onderzoek naar stofwisselingsproducten. Hierdoor kunnen artsen bijvoorbeeld eerder diagnoses stellen of een persoonlijk behandelplan maken. Er lopen 15 wetenschappelijke programma's. Belangrijke programma’s voor Leiden zijn: regeneratieve geneeskunde, metabolomics (Phenomix), Healthy Society, AI for Life Sciences en e-health.

3. Leiden International Centre

Het aantal internationals in de Leidse regio blijft groeien en de verwachting van de grote werkgevers uit de regio is dat er in de komende jaren nog veel meer internationale werknemers nodig zijn om de innovatie en economische kracht van de Leidse regio op peil te houden. De Index071 van Economie071 bevestigt dit beeld. Dit vraagt om extra inzet op het werven en behouden van (internationaal) talent. Het Leiden International Centre (LIC) werkt hierin nauw samen met de provincie, Rotterdam en Den Haag. Inhoudelijk is de basis van het LIC goed op orde, maar met de globale krapte op de arbeidsmarkt zijn er nieuwe maatschappelijke uitdagingen om (een bredere groep) internationals aan te trekken, te verwelkomen en te behouden. Vanuit de visie internationalisering zetten we in op de inbedding van alle internationals in de Leidse samenleving, dat ze mee kunnen doen en onderdeel zijn van de stad. De basisbijdrage aan het Leiden International Centre (LIC) loopt tot eind 2025. In de loop van 2023 en in 2024 wordt de toekomstige koers van het LIC onderzocht in samenwerking met partners in de regio.

4. Economic Board Zuid Holland

De Economic Board Zuid-Holland (EBZ) bestaat uit de 30 belangrijkste spelers uit de Zuid-Hollandse economie. Zowel uit het bedrijfsleven, kennisinstellingen als uit de overheid. De EBZ zet zich in voor het vernieuwen, verduurzamen en versterken van de economie en het vestigingsklimaat in Zuid-Holland.

Leiden neemt deel aan deze samenwerking waarbij netwerk, denkkracht en lobby centraal staan. Onder de paraplu van de EBZ is de Groeiagenda tot stand gekomen. Hierin staan onze ambities voor de transformatie van het Leiden Bio Science Park naar een innovatiedistrict, de verstedelijkingsopgave en Leiden Verbindt (station en omgeving). Via de regionale Human Capital Agenda werken we in 2024 samen verder aan ontwikkeling van initiatieven en projecten, met name voor Life Science en IT/Techniek.

Een overzicht van realisatie- en streefwaarden van de indicatoren (ook uit vorige begrotingen) staat op LeideninCijfers.

Beleidsterrein 3C Marketing en promotie

3C1.1 Citymarketing en stimulering toeristische aantrekkelijkheid

Visie op de Bezoekerseconomie en monitor bezoekerseconomie

In de visie Bezoekerseconomie (2022) is ervoor gekozen om in te zetten op bezoekers die passen binnen het DNA van Leiden als stad van internationale kennis en historische cultuur. Een belangrijk onderdeel van de visie op de Bezoekerseconomie is de aandacht voor de balans tussen leven en beleven voor omwonenden en bezoekers. Daarom wordt ingezet op spreiding van activiteiten in locatie en tijd.

Voor inzicht in en het bewaken van deze balans is de monitor en dashboard van de bezoekerseconomie in ontwikkeling. Deze zal in het tweede kwartaal van 2024 operationeel zijn. Leiden en Partners en Centrummanagement Leiden coördineren de uitvoering van deze monitor samen met een begeleidings­groep met vertegenwoordigers van de relevante gemeentelijke teams/afdelingen (economie, IDA-SMC/ Data en de Privacy Officer). Leiden sluit ook aan bij de Landelijke Data Alliantie, dat zich richt op de stimulering en ontwikkeling van landelijke, regionale en lokale data en gegevens van de bezoekerseconomie.

Congressen

Het Leiden Convention Bureau van Leiden & Partners zet, in samenwerking met stadspartners als universiteit, hotels en culturele instellingen, actief in op de verenigingsmarkt voor congressen. Deze congressen richten zich op de (inter-)nationale wetenschappelijke instellingen, waaraan de wetenschappers van de diverse vakgroepen van de universiteit Leiden aan deelnemen. Juist de combinatie en geschakeld gebruik van de ruimten van universiteit, culturele voorzieningen zoals de Stadsgehoorzaal en Pieterskerk, kerken en hotels, biedt een interessant aanbod voor deze congressen. Met de sluiting van het Event & Convention Center van voormalig hotel Holiday Inn ontbreekt het aan grote ruimten voor de organisatie van congressen. Na het succes van de European City of Science 2022 wordt, in afstemming met het programma Kennisstad, universiteit, Leiden & Partners en de kennisbedrijvig­heid, in 2024 onderzocht of en op welke wijze hiervoor vervangende ruimte kan worden geboden.

Citymarketing

Leiden & Partners, de citymarketingorganisatie voor Leiden, streeft meerdere doelen na die in lijn liggen met de visie Bezoekerseconomie. Ze richten zich op het aantrekken van passende doelgroepen voor toeristisch en zakelijk bezoek aan de stad, op het aantrekken van studenten, uitbreiding van het aantal congressen en toename van bestedingen en waardering voor de historische binnenstad van Leiden door bewoners en bezoekers. De focus ligt op het aantrekken van bewoners van de stad en omliggende regio voor bezoek en verblijf in de binnenstad. Leiden & Partners en de overige gebruikers van het Handelshuis (Centrummanagement Leiden en Cultuurfonds Leiden) werken hierbij samen.

Daarnaast wordt er ingezet op meer verbinding tussen de binnenstad en het LBSP voor het spreiden van bezoekers en bevordering van de leefbaarheid in de binnenstad en levendigheid op het LBSP. Door meer verbinding tussen de binnenstad en het LBSP kunnen beide gebieden elkaar economisch versterken. We verbinden stadspartners en organiseren activiteiten voor Leidenaren, studenten, ondernemers en werknemers die de verbinding stimuleren. Een voorbeeld hiervan is de publiekswedstrijd Verbinding binnenstad-LBSP met als eindresultaat een kunstwerk in de Rijnsburgertunnel die de twee gebieden verbindt. Een ander voorbeeld is de Leiden Science route die wandelaars door beide gebieden leidt.

Regeling overdracht toeristenbelasting

Volgens de door de gemeenteraad vastgestelde regeling worden de netto opbrengsten van de toeristenbelasting overgedragen aan het Ondernemersfonds voor de medefinanciering van de citymarketing van Leiden. Het Hoteloverleg Leiden beheert hierbij de trekkingsrechten van deze middelen. Hiervoor maakt zij met de citymarketingorganisatie Leiden & Partners afspraken over de inzet van de middelen binnen het brede kader van de gezamenlijke citymarketing van onze stad.

Naar aanleiding van de evaluatie van de regeling in 2021, is besloten dat 30% van de opbrengsten terugvloeien naar de gemeente en 70% wordt overgedragen aan het Ondernemersfonds. In 2024 vindt tussentijdse afstemming plaats met het Hoteloverleg en Leiden & Partners, voor de evaluatie van de effecten sinds de wijziging.

Watertoerisme

Havengebied en gemeentelijke passantenhaven

In de visie op de Bezoekerseconomie is ervoor gekozen om niet in te zetten op grootschalige stimulering van het watertoerisme. Bezoekers met sloepen weten de stad immers al voldoende te vinden. Via communicatie voor goed vaargedrag en handhaving wordt ingezet om dit vaarverkeer in goede banen te leiden. Leiden beschikt ook over een gemeentelijke passantenhaven voor tijdelijk verblijf van bezoekers met pleziervaartuigen. Hiervoor is goede kwaliteit van de verblijfsvoorzieningen en gastvrije ontvangst gewenst. In de afgelopen periode is al ingezet op verbetering van de voorzieningen in en rondom de passantenhaven voor de bezoekers per boot. Maar ook in 2024 is de inzet gericht op het behoud van de kwaliteitsnorm ‘Blauwe vlag’.

3C1.2 Faciliteren Centrummanagement Leiden en marketing- en activiteitencampagne binnenstad
In 2024 werken gemeente Leiden en stichting Centrummanagement Leiden (CML) samen aan een economisch vitale binnenstad. Dit doen we vanuit de samenwerkingsrelatie die we met CML hebben, vastgelegd in een uitvoeringsovereenkomst. Ook werken we samen met CML in het kader van het actieplan Impuls Lokale Leidse economie aan de acties die in het actieplan voor de binnenstad zijn opgenomen. Onderdeel hiervan zijn acties om het Nieuwe Rijngebied aantrekkelijk te houden als belevingsgebied in het centrum. Daarnaast is vanuit CML een vestigingsadviseur actief, gericht op het bestrijden van leegstand en het aantrekken van nieuwe winkel(formules) in de binnenstad. In 2024 wordt tevens ingezet op de uitvoering van activiteiten en campagnes. Hiervoor ontvangt CML projectsubsidie. Tevens ontvangt CML jaarlijks een basissubsidie voor onder andere de inrichting van haar organisatie.

Een overzicht van realisatie- en streefwaarden van de indicatoren (ook uit vorige begrotingen) staat op LeideninCijfers.

Beleidsterrein 3D Circulaire Economie

3D1.1 Circulaire bouw

De bouw- en sloopsector is verantwoordelijk voor 50% van het totale Nederlandse grondstoffengebruik, 40% van het totale energieverbruik en 40% van al het afval. Daarmee is de keten verantwoordelijk voor 35% van alle CO²-emissies. Aangezien in Leiden komende jaren veel gebouwd gaat worden, bereiken we een groot effect door een circulaire werkwijze in gebiedsontwikkeling (B&U en GWW) te stimuleren. Door circulaire woningbouw kunnen we tot 2030 net zoveel CO²(eq.)-uitstoot besparen als de jaarlijkse uitstoot van de gehele Leidse gebouwde omgeving.

Allereerst streven we naar meer circulariteit in eigen bouwprojecten, namelijk in de openbare ruimte en ons eigen vastgoed. Als gemeente hebben we hier veel invloed op, omdat we opdrachtgever en eigenaar zijn. We hebben al mooie resultaten behaald en blijven ons in 2024 inzetten om nog meer impact te maken. Zo faciliteren we het toepassen van de circulaire businesscase en het hergebruik van materiaal via een materiaalwisselplaats waar eind 2023 een pilot voor start met DZB. Wat betreft circulair uitvragen bouwen we voort op wat we al hebben, streven we daarbij naar continue verbetering en we monitoren circulariteit in ons werk. We scherpen het gebruik van de Milieu Kosten Indicator (MKI) aan, net als de ambitieniveaus van de Leidse Ladder voor de gemeentelijke openbare ruimte- en vastgoedprojecten¹ en het circulair sloopbeleid. We blijven geleerde lessen delen en communiceren goede voorbeelden, om elkaar te helpen 100% circulair uitvragen te (blijven) realiseren.

Daarnaast streven we naar meer circulariteit in projecten van partners in de stad zoals ontwikkelaars en woningcorporaties. Voor deze projecten werken we aan de aanpassing van bestaande beleidskaders ter bevordering van circulaire bouw. In nauw overleg met betrokken afdelingen wordt gewerkt aan stimulering van circulaire (woning)bouw binnen de mogelijkheden die de gemeente heeft. Hierdoor stimuleren we (toekomstig) hergebruik en werken we aan een beperking van de milieu impact en de materiaal gebonden CO² productie van de bouw.

Bij het Leiden Bio Science Park zetten we, door nauwe samenwerking, nadrukkelijk in op het toepassen van circulaire bouw bij gebiedsontwikkeling. Verder werken we in 2024 intensiever samen met andere overheden en belangenbehartigers ten behoeve van het vormgeven en versnellen van landelijke regelgeving voor circulaire bouw.

3D1.2 Verwaarden van materiaalstromen

De transitie naar een circulaire economie vraagt om andere werkwijzen bij de duizenden bedrijven die Leiden rijk is. Anders inkopen, anders ontwerpen en produceren, anders verkopen en anders omgaan met afval. Dit is nodig om te zorgen dat materiaalstromen hun waarde behouden en hergebruikt kunnen worden. Daarom richten we ons in het thema ‘verwaarden van materiaalstromen’ op bedrijven in Leiden en stimuleren we hen circulair te gaan werken.

Dat doen we door inspiratie vanuit goede voorbeelden te delen, bijeenkomsten te organiseren en verder te onderzoeken hoe we de transitie naar een circulaire economie zo goed mogelijk kunnen faciliteren. Zo hebben we met het KOPloperproject herbruikbare bekers ingevoerd in de Leidse binnenstad. Verder willen we de Subsidieregeling Circulair Verwaarden opnieuw inzetten om daarmee circulaire ideeën onder ondernemers en inwoners te stimuleren. Tot slot zetten we in op het Circulair Ambachtscentrum, waarbij we acties nemen voor het realiseren van een tweede milieustraat.

We weten welke sectoren in Leiden het meeste impact hebben op het milieu, deze kennis stelt ons in staat om de focus aan te brengen. We ontwikkelen stimuleringsbeleid en voeren dit uit. Zo spelen we in op de economische kansen van circulaire economie voor Leiden en bereiden we samen met kennisinstellingen, andere overheden en maatschappelijke partners de stad voor op de toekomst.

3D1.3 Circulair inkopen

In 2022 is het MVI-Actieplan 2.0 vastgesteld en is al gericht invulling gegeven aan de opgestelde MVI-doelen. Eind 2022 is de gemeente Leiden opnieuw deelnemer van het manifest Maatschappelijk Verantwoord Opdrachtgeven en Inkopen (MVOI) 2022-2025 geworden. Naast het opbouwen van een circulaire economie, vanuit het thema Circulair, is aandacht voor Klimaat (CO2 reductie), Internationale sociale voorwaarden (Ketenverantwoordelijkheid), Diversiteit & Inclusie, Social Return en Milieu (biodiversiteit). Het thema MVOI is ondergebracht bij bedrijfsvoering. Vanuit beleidsterrein Circulaire Economie wordt bijgedragen aan circulaire kansen van inkooptrajecten. MVOI groeit hierdoor langzaam ons DNA in.

In 2024 is het streven dat alle inkopen duurzaam zijn. De inkooptrajecten voldoen aan minimaal drie van de eerder genoemde thema’s waar maximaal impact op behaald gaat worden.

Effectindicatoren bij 3D Circulaire economie
Een circulaire economie is een economie waarin materialen zo hoogwaardig mogelijk worden hergebruikt. Dat betekent meer aandacht voor gebruik in plaats van bezit, voor reparatie en voor recycling. Dat levert dus ook meer banen op in deze sectoren, vandaar dat dit één van de effectindicatoren is. Tegelijkertijd verwachten we dat bedrijven en consumenten minder materialen als restafval weggooien: via gescheiden inzameling (of nascheiding) kunnen grondstoffen immers gerecycled worden. De hoeveelheid restafval van consumenten is bekend en kan als effectindicator gebruikt worden. Ten slotte wordt het aandeel gemeentelijke uitvragen voor bouwprojecten gemeten, waarbij het thema ‘circulariteit’ is toegepast volgens de MVI-zelfevaluatietool.

Effectindicatoren bij 3D Circulaire Economie

* In de jaarstukken 2022 is een hogere waarde opgenomen voor de hoeveelheid restafval. Gebleken is dat deze waarde te hoog was, omdat de hoeveelheid restafval nog niet was verminderd met het aandeel nagescheiden plastic, metaal en drankenkartons. De streefwaarde voor 2024 en verder zal worden vastgesteld in de Grondstoffennota die begin 2024 aan uw raad wordt aangeboden.
**Betreft Leidse banen in sectoren die te maken hebben met verhuur, verkoop van 2ehands artikelen, reparatie en recycling.
*** De beoordeling van MVI-criteria en selectie van relevante uitvragen voor deze indicator is niet volledig objectief. Daarom is deze waarde indicatief.

Beleidsterrein 3E Vitale binnenstad & Kennisstad

3E1.1 Vitale Binnenstad

In 2024 zetten we ons verder met stadspartners in voor een vitale binnenstad die economisch sterk, duurzaam en inclusief is. Een historische binnenstad waar een balans is tussen levendigheid en leefbaarheid. Dit doen we door opgaven van de gemeenten en initiatieven uit de stad met elkaar te verbinden. We werken aan het voorkomen van leegstand, het stimuleren van meer groenvoorzieningen en het versterken van de belevingswaarde in de binnenstad. Initiatieven uit de stad die de vitaliteit van de binnenstad versterken, stimuleren we via de subsidieregeling Vitale Binnenstad.

In 2024 werken we verder onder de lijnen van drie speerpunten:

1. Platform Vitale Binnenstad: de binnenstad is de huiskamer van de regio. Een vitale binnenstad kunnen we dan ook alleen samen bereiken. Daarom wordt een samenwerking opgezet met vastgoedeigenaren en ondernemers in het kernwinkelgebied om leegstand te voorkomen. Met diverse belangengroepen in de binnenstad, van jongvolwassenen tot senior en ondernemer tot student, komen we samen om de balans tussen levendigheid en leefbaarheid te bewaken.
2. Verbinding binnenstad-LBSP: we stimuleren kennismaking tussen stadspartners uit de binnenstad en het LBSP door gezamenlijk activiteiten te organiseren en met elkaar mee te denken. We sluiten waar mogelijk aan bij initiatieven uit het Cultuurkwartier om de verbinding met het LBSP in de binnenstad terug te laten komen. Hetzelfde doen we met initiatieven uit het LBSP, zoals park MORE. In 2024 blijven we, net als met de publiekswedstrijd Rijnsburgertunnel, kijken hoe we met acties Leidenaren bij de verbinding kunnen betrekken.
3. Vergroening van de winkelstraten: om het kernwinkelgebied aantrekkelijk en bestand tegen hittestress te houden gaan we door met vergroening van de winkelstraten. We ronden de initiatieven uit de winkelstegenaanpak rondom het Aalmarktgebied af en kijken naar nieuwe gebiedsgerichte kansen in delen van het kernwinkelgebied. Hiervoor zoeken we wederom de samenwerking met ondernemers, bewoners, instellingen en vastgoedeigenaren en kijken we naar financieringsmogelijkheden vanuit hogere overheden, zoals bij het opstellen van een subsidieaanvraag bij de Impulsaanpak Winkelgebieden.

3E1.2 Leiden Kennisstad

Leiden Kennisstad is een samenwerkingsverband tussen de gemeente, de Universiteit Leiden, Hogeschool Leiden, Naturalis Biodiversity Center en mboRijnland. Deze samenwerking kent twee hoofddoelen:

• Kennisinstituten en kennisbedrijven floreren optimaal in Leiden;
• Leiden (de stad, de regio en haar inwoners) heeft maximaal voordeel van de kennisinstellingen.

Om de doelstellingen van Kennisstad te bereiken hebben de partijen een samenwerkingsovereenkomst 2023-2027 opgesteld (Publicaties – Leiden Kennisstad). In deze samenwerkingsovereenkomst is afgesproken om voort te bouwen op het fundament dat de afgelopen jaren is gelegd. Hiermee behouden we aandacht voor campusontwikkelingen, het versterken van onderwijs en onderzoek, externe profilering en internationalisering, en het benutten van de stad als lab en rijke leeromgeving. Daarnaast hebben we nu ook expliciet de wens uitgesproken om studenten, docenten en onderzoekers nog nadrukkelijker te betrekken bij het werken aan vraagstukken uit de stad en onze beleidsopgaven. Daarbij willen we nadrukkelijker samenwerken aan de verbetering van het studentenwelzijn, zowel in Leiden als landelijk via het Netwerk Kennissteden Nederland.

De huidige samenwerkingsovereenkomst kent ook een sterkere inhoudelijke focus op drie inhoudelijke thema’s: gezondheid & welzijn, biodiversiteit & duurzaamheid en cultureel erfgoed. De inzet op deze thema’s is daarbij als volgt:

• Gezondheid & welzijn: we hebben de gezamenlijke ambitie om in 2030 één van de gezondste gemeenten van Nederland te zijn. Om dit doel te bereiken blijven we met de kennispartners inzetten op diverse lopende activiteiten zoals ‘het preventieakkoord’, ‘Stevenshof Vitaal’ en ‘gezonde kansrijke start’. Daarnaast gebruiken we de samenwerking met onze kennispartners om in 2024 nieuw gemeentelijk gezondheids- en sportbeleid te ontwikkelen. Ook werken we aan de verdere ontwikkeling van het Leiden Healthy Society Center (LHSC). LHSC zal kennis, initiatieven en vraagstukken over gezondheid en welzijn in Leiden met elkaar verbinden. En zorgen voor nieuwe samenwerkingen met als doel om een bijdrage te leveren aan de gezondheid en het welzijn van de Leidenaren.
• Biodiversiteit & Duurzaamheid: de gezamenlijke ambitie is dat Leiden in 2040 een groene, biodiverse en klimaatneutrale stad is. We zetten daarom in op het betrekken van onze kennisinstellingen bij onze gemeentelijke duurzaamheidsopgaven waarbij we de stad inzetten als levend lab en rijke leeromgeving. Zo werken WO, HBO en MBO studenten via het initiatief Leren met de Stad aan duurzaamheidsvraagstukken van de stad en zijn er onderzoekers en bewoners actief om de biodiversiteit van het Singelpark in kaart te brengen en te versterken. Voor de opgaven vergoenen en klimaatadaptatie bouwen we de samenwerking met de kennispartners in het ‘Leiden Biodiversity Netwerk’ verder uit. Voor de energietransitie (programma 6) en circulaire economie (programma 3) wordt in 2024 verkend hoe we hierin ook samen kunnen optrekken.
• Cultureel Erfgoed: De gezamenlijk ambitie is om van Leiden de plek in Nederland te maken die volop kansen biedt voor verbindingen tussen cultuur, erfgoed, wetenschap en de samenleving. Waarbij onderwijs over, onderzoek naar en de beleving van erfgoedcollecties een belangrijke rol speelt.
  De ambitie is om samen met de musea, de universiteit en de gemeente te komen tot samenwerking waarbij we ook de ondernemers, culturele en maatschappelijke instellingen aanhaken. In 2024 dragen we daarom bij aan de programmering van evenementen die het profiel van de stad versterken. En benutten we de viering van 450 Leids Ontzet als kapstok voor diverse samenwerkingsactiviteiten (zie programma 8).

Daarnaast bouwen we in 2024 ook verder aan een aantal bestaande succesvolle initiatieven, ook wel vlaggenschepen genoemd. Deze vlaggenschepen zijn:

• Het Leiden Bio Science Park: voor meer informatie zie 3A1.2.
• Leren met de Stad: een initiatief waarin studenten van MBO, HBO en WO gekoppeld worden aan vraagstukken uit onze stad. Leren met de Stad heeft in 2023 opnieuw subsidie ontvangen vanuit de City Deal Kennis Maken. In 2024 wordt hier uitvoering aangegeven en zetten we volgende stappen om het initiatief breder in te bedden bij de kennisinstellingen en in de stad. Met extra focus op het delen van de resultaten met de stad, onder andere via ‘Presenteren met de Stad’ bijeenkomsten.
• Het Leiden Educational Fieldlab (LEF): een netwerk van én voor het Leidse onderwijs. Met een online platform (www.onderwijsindeleidseregio.nl) en een fysieke locatie waar onderwijsprofessionals met een actieve rol binnen het onderwijs samen kunnen innoveren en onderzoeken. In 2024 worden activiteiten ontwikkeld langs vijf inhoudelijke lijnen en worden bijeenkomsten als de ‘Nacht van de Leraar’ georganiseerd om het veld bij elkaar te brengen en de positie en de zichtbaarheid van Leiden als kennis- en onderwijsstad te versterken.
• De nalatenschap (legacy) van European City of Science (ECS): In het ECS-jaar is er goed samengewerkt door de partners en dat willen we vasthouden. Er wordt gekeken hoe we dit toekomstbestendig kunnen maken en dat zal in 2024 vorm krijgen.

Kaderstellende beleidsstukken

Onderstaand overzicht omvat de afgelopen 5 jaar.

• RV 23.0002 Verordening tot wijziging van de verordening fysieke leefomgeving, onderdeel markten
• RV 21.0147 Vaststellen nota Warenmarkt en retailbeleid Leiden 2021
• RV 21.0104 Toeristische verhuur van woonruimte en Verordening tot wijziging van de ‘Verordening fysieke leefomgeving Leiden 2020’
• RV 21.0105 Visie op de bezoekerseconomie van Leiden 2021-2024
• RV 21.0128 Wijziging Verordening voor de Fysieke Leefomgeving Leiden ten behoeve van het mogelijk maken van ligplaatsen maatschappelijke doeleinden
• RV 21.0069 Beleidskader buitenreclame Leiden
• RV 21.0099 Voorgenomen besluit Innovation Quarter; fondsuitbreiding IQ capital
• RV 20.0041 Heldere gemeentelijke (tussen) doelen voor het LBSP
• RV 20.0104 Vaststellen Horecavisie
• RV 20.0126 Aanbevelingen Rekenkamercommissie Leiden-Leiderdorp over het Leiden Bio Science Park
• RV 20.0080 Vaststelling ruimtelijke strategie Bedrijventerreinen 2020-2030
• RV 20.0051 Visie internationalisering 2020
• RV 20.0029 Uitvoeringsbesluit LBSP Duurzame Reconstructie Openbare Ruimte en Infrastructuur
• RV 20.0008 Evenementenbeleid Leiden 2020
• RV 20.0005 Kaderstellende strategie 'Op weg naar een circulair Leiden'
• RV 20.0029 Uitvoeringsbesliit LBSP Duuzame Reconstructie openbare Ruimte en infrastructuur
• RV 20.0005 Kaderstellende strategie 'Op weg naar een circulair Leiden'
• RV 19.0085 Uitvoeringsbesluit Biodivers LBSP
• RV 19.0148 Programmaplan Binnenstad 2020-2024
• RV 19.0057 Uitbreiding functies Horeca I en consumentverzorgende dienstverlening in de Haarlemmerstraat-Oost
• RV 19.0034 Kaderbesluit LBSP Duurzame Reconstructie Openbare Ruimte en lnfrastructuur
• RV 19.007 Uitvoeringsprogramma Binnenstad 2019
• RV 18.0121 Wijzigingsvoorstel Marktverordening Leiden 2015 na inspraak
• RV 18.0103 Verordening op de heffing en invordering van toeristenbelasting 2019
• RV 18.0104 Verordening op de heffing en invordering van markt- en staangeld 2019
• RV 18.0070 Beschikbaar stellen oorbereidingskrediet voor ontwikkeling Entreegebied LBSP
• RV 18.0075 Nota van Uitgangspunten herontwikkeling Pesthuiscomplex ten behoeve van de verkoop door Rijksvastgoed
• RV 18.0008 SRON; beschikbaar stellen van krediet ten behoeve van grondaankoop voor de hoofdvestiging SRON en het verstrekken van een meerjarige tegemoetkoming in de huisvestingslasten aan SRON ter compensatie van hun erfpachtcanon
• RV 18.0017 Bedrijfs- en Pleziervaartuigenverordening Leiden 2017

Programmakosten

Budgettaire ontwikkelingen
De daling van de lasten en/of de stijging van de baten worden onder andere veroorzaakt door de indexering van budgetten, doorrekening van de kostenverdeelstaat en de kapitaallasten die zijn berekend vanuit het meerjareninvesteringsplan 2024-2027. Beleidswijzigingen met financiële consequenties worden hierna per beleidsterrein toegelicht.

Beleidsterrein ruimte om te ondernemen
De lasten in de begroting 2023 zijn inclusief indexering afgerond € 135.000 lager dan de begroting 2024. Deze daling is exclusief indexering afgerond € 380.000 lager. Het budget voor groene winkelstraten (€ 100.000 in 2023), regisseur bedrijventerreinen (€ 75.000 in 2023), en programma internationaliseren (€ 60.000 in 2023) vervalt in 2024. Gebiedsmanagementbudget voor de ontwikkeling Leiden Bio Science Park neemt met € 125.000 af.

Beleidsterrein faciliteren en stimuleren van ondernemen
Voor het project glasvezel is er € 45.000 (€ 25.000 incl indexering) minder beschikbaar. Het budget voor kennisstad (€ 0,9 miljoen in 2023) is in 2024 naar een nieuwe beleidsterrein 3E vitale binnenstad & kennisstad, verschillen worden daar toegelicht.

Beleidsterrein marketing en promotie
De baten toeristenbelasting nemen met € 125.000 toe tot € 1,5 miljoen. Vanaf 2024 is 70% van deze inkomsten voor citymarketing beschikbaar. In 2022 en 2023 was dit 85%. Voor citymarketing is hierdoor in 2024 € 120.000 (€ 55.000 incl indexering) minder beschikbaar. Het budget voor vitale binnenstad (€ 1,4 miljoen in 2023) is in 2024 naar een nieuwe beleidsterrein 3E vitale binnenstad & kennisstad, verschillen worden daar toegelicht.

Beleidsterrein circulaire economie
De lasten in de begroting 2024 zijn inclusief indexering afgerond € 310.000 lager dan de begroting 2024. Deze daling is exclusief indexering afgerond € 385.000 lager. De beschikbare middelen vanuit het Financieel Perspectief Duurzame Stad (FPDS) voor circulaire economie liepen af. Bij de kaderbrief 2023-2027 is structureel € 150.000 aanvullend beschikbaar gekomen voor de ambitie om landelijk koploper circulaire economie te blijven en € 25.000 vanuit de middelen capaciteit decentrale overheden voor klimaat- en energiebeleid (CDOKE). Het beschikbare budget neemt echter nog af van 2023 naar 2024. Voor circulaire bouw is € 30.000 minder beschikbaar en voor circulair verwaarden (materiaalstromen) is € 355.000 minder beschikbaar.

Beleidsterrein vitale binnenstad & kennisstad
Het budget voor vitale binnenstad (€ 1,4 miljoen in 2023 - 3C) is in 2024 € 485.000 lager, € 340.000 minder voor subsidies vanwege de afbouwregeling van subsidies in 2023 en € 145.000 minder vanuit programmakosten.
Het budget voor kennisstad (€ 0,9 miljoen in 2023 - 3B) is in 2024 € 295.000 lager, door incidenteel budget 2023 (museale buitenruimte en Veilige steden) en het nog niet ramen van de bijdragen van de partners van kennisstad (€ 140.000 2023).

Reserves

In 2024 wordt € 50.000 vanuit de reserve grondexploitatie onttrokken voor deelname aan de Provada.

Investeringen

In bovenstaand overzicht staan de investeringen zoals deze zijn opgenomen in het investeringsplan 2024-2027. In paragraaf 4.2.2 Investeringen wordt de ontwikkeling van de kapitaallasten toegelicht en staat een overzicht met te voteren kredieten.

Subsidies

Het volledige subsidie-overzicht is opgenomen in paragraaf 3.2.8 subsidies.