Inleiding

De Leidse economie heeft een goede uitgangspositie met de kenniseconomie en stadseconomie als samenhangend en stevig fundament voor een toekomstbestendige economische ontwikkeling. Beleidsvoornemens uit het Beleidsakkoord ‘Samen leven in Leiden’ hebben vorm gekregen in concrete richtinggevende ambities voor de toekomst. Onze kenniseconomie geeft ons een internationale positie als stad. Onze stadseconomie is cruciaal voor het functioneren van de stad en de kenniseconomie. Om deze positie te benutten en te behouden blijft het cruciaal om te investeren in een aantrekkelijk vestigingsklimaat met voldoende ruimte voor werken en ondernemen, woningen en voorzieningen. En door in te blijven zetten op talent, kennis, innovatie en een duurzame, toekomstbestendige economie. We bouwen daarom voort op de vijf pijlers onder het economisch beleid: 

• Passende ruimte voor werken
• Toekomstbestendig ondernemerschap
• Talent en arbeidsmarkt
• Kennis en innovatie
• Een attractieve stad

Randvoorwaarde voor een succesvol economisch beleid is een sterke positionering en constructieve samenwerking met partners in de stad en de regio binnen verbanden als Key Region Leiden (dit is de opvolger van het samenwerkingsverband Economie071) en het Leiden Bio Science Park. We benutten daarbij de kracht van kennis via de partners van Leiden Kennisstad. 

We houden oog voor een brede welvaart voor iedere Leidenaar en de verhouding tussen economie, welzijn en ecologie. Zo zetten we met de vastgestelde Ontwikkelagenda Ruimte voor Werken in op een fonds voor betaalbare werkruimte voor startende en maatschappelijk betrokken ondernemers. En ontwikkelen we initiatieven om circulair werken en ondernemen te stimuleren.

Enkele onderwerpen waar we komend jaar mee aan de slag gaan:

• We werken aan een sterke lokale en regionale economie waarin voldoende ruimte is voor ondernemerschap met de Ontwikkelagenda Ruimte voor Werken en de regionale bedrijventerreinenstrategie. Dan doen we langs de actielijnen van de Ontwikkelagenda. De Ruimtelijke Ontwikkelingsmaatschappij Bedrijventerreinen (ROM-B) start en werkt in de eerste periode aan de inrichting van de organisatie en maakt een begin met de uitwerking van de eerste business cases om deze tot volwaardige projecten met investeringsbesluiten voor te kunnen leggen. Zo kunnen herontwikkeling, verduurzaming en vergroening van bedrijventerreinen in gang gezet worden.
• We zetten in op onze sterke kenniseconomie met de doorontwikkeling van het Leiden Bio Science Park.
• We werken, in samenwerking met de stad, aan het Omgevingsprogramma Binnenstad. En zetten ons in voor een vitale binnenstad die economisch sterk, duurzaam en inclusief is. Dat doen we met aandacht voor vergroening en het erfgoed (Erfgoeddeal) en in verbinding met het Leiden Bio Science Park. Initiatieven uit de stad die de binnenstad versterken, stimuleren we verder via de vernieuwde subsidieregeling Vitale Binnenstad. 
• Leiden Kennisstad vormt de onderlegger voor vele samenwerkingsinitiatieven met de kennis- en onderwijsinstellingen in de stad. De komende jaren kijken we hoe we ervoor zorgen dat bestaande succesvolle initiatieven, zoals Leren met de Stad en het Leiden Education Fieldlab blijven bestaan. 
• Extra aandacht is er voor uitvoering van het MBO-pijlerplan, mentaal welzijn onder jongeren en de Leidse Educatieve Agenda 2024-2028. 
• De groep internationale Leidenaren is divers; van vluchtelingen en statushouders tot arbeidsmigranten en kenniswerkers. We bouwen door op de goede basis die we de afgelopen jaren hebben gelegd qua dienstverlening, ondersteuning, integratie en ontmoeting.
• We intensiveren onze samenwerking met de stad, zowel met ondernemers als met inwoners. We doen dit door circulaire initiatieven in de stad met de subsidie ‘herwaarderen’ te ondersteunen.

Beleidsterrein 3A Ruimte om te ondernemen

Doelen en prestaties bij 3A Ruimte om te ondernemen

3A1.1 Regionale en lokale beleidsontwikkeling, beleidsuitvoering en advisering

1. Ruimte voor werken in de stad

We zitten volop in de uitvoering van de in 2024 vastgestelde Ontwikkelagenda Ruimte voor Werk. Met de profielen voor de bedrijventerreinen hebben we de ruimte voor de huidige bedrijventerreinen goed geborgd naar de toekomst toe. De Ontwikkelagenda bevat vijf concrete acties die tot en met 2026 worden uitgevoerd om meer regie te nemen op het creëren van voldoende fysieke en betaalbare ruimte voor werken in de stad en het realiseren van economische en maatschappelijke doelen. Op deze manier proberen we te komen tot vitale en toekomstbestendige bedrijventerreinen. Dit sluit aan bij de ambities uit het beleidsakkoord ‘Samen leven in Leiden.’ Met Ruimte voor Werk gaan we met de volgende acties aan de slag in 2026:

1. We ontwikkelen een Leids instrumentarium om steviger te kunnen sturen op ruimte voor werk. Door het inzetten van bestaande en mogelijk nieuwe sturingselementen borgen we het behoud van bestaande werkruimte in de stad. Ook stimuleren we het toevoegen en mengen van werkfuncties bij lopende en nieuwe gebiedsontwikkelingen. Een voorbeeld is de garantstelling voor Stichting Werk en Ondernemen (SWO) om in de herontwikkeling op het Kanaalpark het behoud van de werkfunctie te ondersteunen.
2. De vastgestelde profielen voor de werklocaties in Leiden (bedrijventerreinen en wijkwinkelcentra) met ondernemers op de agenda houden en verbinden met lopende en nieuwe ontwikkelingen op bedrijventerreinen.
3. We versterken vanuit de bedrijventerreinenstrategie van Key Region Leiden de regionale samenwerking op het behoud van ruimte voor bedrijvigheid in onze regio, onder andere om met de schuifruimte voor bedrijven in de regio aan de slag te gaan. In 2026 zetten we verdere stappen in de oprichting van een Ruimtelijke Ontwikkeling Maatschappij Bedrijventerreinen (ROM-B) als regionaal instrument voor het beter benutten en herontwikkelen van bestaande bedrijventerreinen.
4. We zoeken actief naar inbreidingslocaties. Zo gaan we met Ondernemend- en Bedrijvig Leiden in 2026 een quickscan doen naar mogelijke locaties binnen Leiden. Dit wordt een verkenning naar plekken in de stad waar werk toegevoegd kan worden. We kijken daarbij nadrukkelijk naar bestaande locaties waar een werkfunctie aan toegevoegd kan worden, voorbeelden zijn onder andere het optoppen en uitbreiden van bestaande gebouwen en inbreiding door het benutten van onderbenutte kavels.
5. We creëren voldoende betaalbare werkruimte in Leiden. In 2026 gaan we aan de slag met het onderzoek naar een Fonds voor betaalbare werkruimte. Ook gaan we de samenwerking met Stichting Werk en Onderneming (SWO) en PLNT versterken.

Regionaal zetten we met Ruimte voor werk in op:

Bedrijventerreinen-strategie
De basis voor de samenwerking met de regio is de evaluatie en actualisatie van de strategie ‘Ruimte voor bedrijven in de Key Region Leiden-gemeenten, ruimtelijke strategie bedrijventerreinen 2020-2030’ in 2024. Met de uitvoering van de bedrijventerreinenstrategie werken we aan toekomstbestendige bedrijventerreinen door in te zetten op verdichting, verduurzaming en vergroening. De ROM-B is na een positieve besluitvorming door de colleges in 2025, mits de raden daar regionaal geen zwaarwegende bezwaren tegen hebben geuit, en een eerste financiële bijdrage vanuit de deelnemende gemeenten in 2026 gestart. We werken regionaal samen in de ROM-B om schuifruimte op en herontwikkeling van bedrijventerreinen te realiseren. Dit betekent dat de ROM-B incourante bedrijfspanden op bedrijventerreinen en die door de markt niet als bedrijfspand worden herontwikkeld, gaat herontwikkelen (mits hiervoor een sluitende business case opgesteld kan worden). We verwachten hiermee andere pandeigenaren te bewegen om hun panden te herontwikkelen, te verduurzamen en daarmee toekomstbestendig te maken. Met de herontwikkeling ontstaat toekomstbestendig, courant vastgoed op bedrijventerreinen, waarmee werkgelegenheid wordt behouden en aantrekkelijke werklocaties ontwikkeld worden. Daarnaast realiseren we met de herontwikkeling op bedrijventerreinen ook maatschappelijke doelen rondom verduurzaming, energietransitie, klimaatadaptatie en zorgen we voor aantrekkelijke werklocaties op de bedrijventerreinen.

Regionale kantorenvisie
De spoorzone van Leiden (het gebied Vondelkwartier, Stationsgebied en omgeving (STEO) en Schipholweg) is dé aantrekkelijkste kantoorlocatie van heel Holland Rijnland. De spoorzone is de enige locatie in Holland Rijnland waar de locatiekwaliteit hoog is en groei van het kantorenvolume mogelijk is. Met de geactualiseerde regionale kantorenstrategie Holland Rijnland (2025-2030) is dat in 2025 in regionaal verband herbevestigd.

Juist door de ruimtelijke kwaliteit, kansen en ligging biedt de spoorzone ook uitstekende kansen voor niet- of lichte laboratorium houdende bedrijven van het Leiden Bio Science Park. Landelijk gezien richten de grote kantoorbeleggers zich met hun investeringen op de G5 gemeenten. De ontwikkelingen in de financiële markten en de bouw maken dat investeerders nog terughoudend zijn om in Leiden te investeren. Tegelijkertijd blijven de Spoorzone en het LBSP aantrekkelijke locaties voor het vestigen van kantoren.

De kantorenleegstand in Leiden ligt met 4,8% (Kantorenmonitor Holland Rijnland, stand 1/1/2025) op de ondergrens van de frictieleegstand (5-8%) die voor een goed functionerende kantorenmarkt gewenst is. Deze frictie leegstand bevindt zich vooral op het Leiden Bio Science Park (LBSP), waar vooral LSH gerelateerde bedrijven zich kunnen vestigen. De frictie leegstand in de Spoorzone ligt daarmee verder onder de ondergrens van 5%. Dat levert beperkingen op voor herontwikkeling en verplaatsen van bestaande kantoorgebruikers in Leiden. Ook voor nieuwe kantoorgebruikers die zich, onder andere door de nabijheid van het LBSP en Leiden CS, in de Spoorzone willen vestigen. De ontwikkeling van nieuwe kantoren en de herontwikkeling van het bestaande (gedateerde) kantoorareaal is nodig voor een kwalitatief en duurzaam kantorenaanbod in Leiden. Daarnaast is de Spoorzone ook van belang voor bedrijven die diensten leveren aan het Leiden Bio Science Park, waarvoor nabijheid een belangrijke vestigingsfactor is.

Met vastgoedeigenaren (zoals ABC in het stationsgebied, van de Vorm/Oudendal en Citystone groep aan de Schipholweg) werken we (her)ontwikkelplannen uit die de komende jaren tot realisatie komen. Die kantorenmeters zijn nodig om een gezonde kantorenmarkt in Leiden te krijgen. Tegelijkertijd komt dan kwalitatief hoogwaardig kantoorareaal beschikbaar voor de bedrijven in Leiden.

2. Horeca, retail en warenmarkt

In 2026 lopen de beleidsvisies op horeca, retail en warenmarkten af. Dit betekent dat we deze visies gaan evalueren en actualiseren samen met diverse stadspartners. Er zal nieuw economisch beleid komen op deze drie thema’s, dat verwerkt wordt in de instrumenten die de nieuwe Omgevingswet hiervoor biedt.

Markten
In 2026 zullen we aan de slag gaan met actievere promotie van de markt en de samenwerking tussen de markt en de andere economische functies in de binnenstad. Daarnaast voorzien we een pilot voor uitbreiding van de centrummarkt naar de Kippenbrug.

3. Overnachtingen en toeristische verhuur van woonruimten

In 2026 benut de gemeente de uitkomsten van de evaluatie toeristenbelasting en de controles door de ANG (Adviesgroep Nederlandse Gemeenten) om beter zicht te krijgen op de vraag of de toeristenbelasting volledig en correct wordt geïnd. De focus ligt op registratie, naleving en transparantie. In 2025 zijn in dat kader extra controles uitgevoerd, met specifieke aandacht voor niet-geregistreerde verhuur en onderrapportage bij bestaande aanbieders.

De gemeente blijft inzetten op duidelijke regels en intensievere handhaving van toeristische verhuur, mede met het oog op leefbaarheid in buurten en een eerlijke bijdrage aan publieke voorzieningen. Nieuwe Europese wetgeving vanaf 2027, die verhuurplatforms verplicht om data te delen, zal naar verwachting extra mogelijkheden bieden voor toezicht.

4. Ligplaatsenbeleid

Het borgen en reguleren van het gebruik van het openbaar water en de walkanten door (woonboot)bewoners, recreanten van binnen en buiten Leiden en (bedrijfsvaart)ondernemers is een onderwerp dat een integrale benadering vraagt in regelgeving en aanpak. Het is ook een onderwerp wat tezijnertijd opgenomen kan worden in het omgevingswetinstrumentarium. Voor informatie over de algemene inzet op water verwijzen we u naar de waterbrief (kenmerk Z/24/3633935).

5. Leiden Internationale Stad

Met ruim 18 duizend inwoners met een buitenlands paspoort (1 op de 7) is Leiden met recht een internationale stad te noemen. Dat vraagt van ons als gemeente dat we ons inzetten om deze groep goed te ondersteunen en zich in Leiden thuis te laten voelen. Daar werken we hard aan: in 2025 hebben we de evaluatie afgerond van onze inzet van de afgelopen jaren en een doorkijk gegeven naar onze plannen voor de komende jaren. Voor 2026 betekent dit bijvoorbeeld dat we de mogelijkheden voor participatie voor onze internationale inwoners verder gaan uitbreiden en verbreden. We ontwikkelen integraal beleid voor gerichte ondersteuning van arbeidsmigranten. Ook gaan we onderzoeken hoe we sociale cohesie tussen internationale en Nederlandse Leidenaren kunnen bevorderen. Daarnaast is 2026 een bijzonder jaar voor de stedenband tussen Leiden en Oxford (Verenigd Koninkrijk); deze bestaat maar liefst 80 jaar en is daarmee een van de oudste stedenbanden van Nederland. In het kader van dit jubileumjaar zullen door de Stichting Stedenband Leiden Oxford verschillende activiteiten worden georganiseerd.

6. Key Region Leiden

Met de partners van de stichting Key Region Leiden (opvolger van het samenwerkingsverband Economie071) is in 2025 uitvoering gegeven aan de nieuwe koers in de economische samenwerking in de Leidse regio en de nieuw aangesloten partners; gemeente Noordwijk en de regionale innovatieclusters Leiden Bio Science Park, NL Space Campus en Unmanned Valley. Onder dit samenwerkingsverband bundelen zeven gemeenten, drie kennisinstellingen, drie ondernemersverenigingen en drie innovatieclusters hun krachten. Gezamenlijk hebben ze één doel voor ogen: de regionale economie duurzaam versterken en brede welvaart bevorderen. De aanwezigheid van deze drie innovatieclusters op de korte afstand van elkaar is uniek in Nederland en essentieel voor gezondheid, veiligheid en Europese strategische autonomie van Nederland en Europa. De Key Region Leiden zet in op het versterken van de kenniseconomie én de verbinding met de lokale bedrijvigheid. Daarmee realiseren we veerkracht in onze economie, waarmee investeringen in leefbaarheid mogelijk worden gemaakt. De nieuwe koers vraagt ook om een doorontwikkeling van de organisatie van Key Region Leiden. Daarmee willen we het programmabureau positioneren en de regionale samenwerking versterken, zodat de focus op de drie pijlers en de vertegenwoordiging vanuit Key Region Leiden kan bijdragen aan de versterking van het verdienvermogen van onze regio. 

We versterken de uitvoeringskracht en de positionering van Key Region Leiden binnen regionale netwerken. Leiden en de omliggende gemeenten benutten elkaars kwaliteiten en bundelen hun kracht om een sterke stedelijke agglomeratie te vormen in het belang van haar inwoners en ondernemers. Daarbij hebben de gemeenten elkaar nodig. We werken daarom met het versterken van onze regionale kennisclusters aan de strategische autonomie van Nederland en het verdienvermogen van onze regio. Via projecten als de regionale bedrijvenstrategie en de Ruimtelijke Ontwikkelmaatschappij dragen we bij aan voldoende ruimte voor werken en ondernemen in onze stedelijke agglomeratie. Succesvolle activiteiten rondom het versterken van het lokale MKB, zoals de digitalisering, worden voortgezet.

De ROM-B is na de positieve besluitvorming door de colleges en een eerste financiële bijdrage uit de deelnemende gemeenten in 2026 gestart. De ROM-B richt haar interne organisatie in en werkt aan de uitwerking van de eerste business cases om herontwikkeling op onze bedrijventerreinen in de regio op gang te brengen. Belangrijk is dat naast de economische doelen ook het bereiken van onze maatschappelijke doelen door de ROM-B worden gerealiseerd.

In de Regionale Investeringsagenda Holland Rijnland is de ROM-B als pilot project opgenomen. Op Holland Rijnland schaal wordt bezien hoe de ROM-B van de Key Region Leiden opgeschaald kan worden met gemeenten uit Holland Rijnland. Na de evaluatie van de aanloopperiode van de ROM-B wordt bij een positieve beoordeling aan de raden gevraagd aanvullende kapitaalstortingen te doen. Dan kan de ROM-B de volgende fase van ontwikkeling in en wordt het kapitaal voor de ROM-B op een niveau gebracht waarmee meerdere business cases gerealiseerd kunnen worden.

3A1.2 Doorontwikkeling Leiden Bio Science Park

Het Leiden Bio Science Park (LBSP) is het grootste innovatiedistrict van Nederland op het gebied van Life Sciences & Health (LSH) en staat in de top vijf van Europa. In de afgelopen 41 jaar heeft het park een sterke, wereldwijde positie verworven. Er zijn circa 519 organisaties gevestigd op het park, waaronder 240 LSH bedrijven, Naturalis, het LUMC en vijf faculteiten van de Universiteit Leiden. Naast onderzoek en bedrijvigheid wonen er circa 3.400 mensen. De investeringen in wonen, maar ook biodiversiteit, sport, horeca en leisure maken het LBSP een prettig werk- en leefgebied. De verbinding van het LBSP met de binnenstad is daarin een speerpunt. Omdat de werkgelegenheid met ongeveer 1.000 banen per jaar groeit, is het noodzakelijk dat ook het gebied constant meegroeit (nieuwe (bedrijfs-)panden, ruimere openbare ruime, een fijner netwerk voor langzaam verkeer etc.).

Het LBSP is van groot strategisch en maatschappelijk belang voor Nederland. Het Leiden Bio Science Park draagt bij aan de strategische autonomie van Europa op het gebied van gezondheid. Ontwikkeling en toepassing voor maar liefst vijf sleuteltechnologieën die bijdragen aan een beter, gezonder en veiliger leven van Leidenaars, Nederlanders en de samenleving wereldwijd vinden plaats op het LBSP. Denk hierbij aan de ontwikkeling van vaccins en medicijnen, innovaties in preventie- en leefstijlgeneeskunde, en onmisbare samenwerkingen met AI- en quantumtechnologie.

In 2024 is gestart met de positionering van het LBSP. In 2025 is de vernieuwde positionering voor doorontwikkeling naar 2035 afgerond. Ambities zijn om als Leiden het Hart van de nationale én internationale Life Sciences te zijn. Innovaties, medicijnen en therapieën meer en sneller bij patiënten krijgen staat daarin centraal.

In 2026 wordt gewerkt aan de ruimtelijke ontwikkelstrategie (inclusief de samenhang met knooppunt Leiden Centraal, Endegeest, Katwijk, en de transformatie(s) binnen LBSP), rekening houdend met de inwerkingtreding van de Omgevingswet en duidelijke benoeming van de rollen van de verschillende partijen. Daarnaast is er een lobbystrategie opgesteld rond het belang van LBSP bij bestuurders en beleidsmakers op lokaal, regionaal, nationaal en Europees niveau. Ambitie is om een leiderschapsrol te gaan vervullen in regionale en nationale netwerken.

Buck Consultants Internationals (BCI) heeft voor Leiden, Katwijk, Oegstgeest en de Provincie Zuid-Holland het ruimtevraagstuk van de groeiende bedrijvigheid rondom het LBSP onderzocht. Op het park is momenteel nog voldoende ruimte voor nieuwe bedrijven. Maar om te zorgen dat het LBSP in de toekomst kan blijven floreren, is in ieder geval ruimte nodig in Katwijk. In 2026 zullen we de samenwerking met Katwijk, Oegstgeest en de provincie op dit gebied voortzetten.Verder is van belang dat het LBSP onderwerp is in onder andere Key Region Leiden en in de Verstedelijkingsas.

Gebiedsontwikkeling Leiden Bio Science Park

Ruimtelijke en economische ontwikkelingen gaan hand in hand in een innovatiedistrict. Voor innovatie is openheid en toegankelijkheid van gebouwen en faciliteiten belangrijk. De ontmoeting (bedoeld en onbedoeld) moet zo maximaal bediend worden. Belangrijke randvoorwaarden zijn een goede bereikbaarheid, hoogwaardige kwaliteit en veel aandacht voor duurzaamheid en biodiversiteit.

Op het LBSP vindt de ontwikkeling en bouw van diverse nieuwe projecten plaats, in samenwerking met partners (de verantwoordelijke partij is tussen haakjes toegevoegd):

• Nieuwbouw Sport- en tentamencentrum ingebruikname (project UL-vastgoed);
• Herinrichting sportvelden, inclusief nieuwe aansluiting op de Wassenaarseweg gereed (project UL-vastgoed);
• Herinrichting binnengebied deelgebied Sylvius, waaronder een gebouwde parkeervoorziening gestart (gezamenlijk project UL-vastgoed/gemeente Leiden);
• Nieuwbouw multitenant kantoor- en labgebouw in het Sylviusgebied gestart (project derden);
• Vernieuwen fietsenstalling Hogeschool leiden gestart (project Hogeschool Leiden);
• Planontwikkeling Pesthuislaan 8, afronden ruimtelijk plan, afronden grondovereenkomst(en) (project derden);
• Herontwikkeling Pesthuiscomplex, aanvraag omgevingsvergunning + start bouw (project derden);
• Duurzame Reconstructie Openbare Ruimte en Infrastructuur (DRORI) fase 3A gereed, fase 4 mogelijk starten (project gemeente Leiden i.s.m Universiteit);
• Aanleg Biodiversiteitstuin gestart (project Naturalis);
• Zernikedreef 10, start demontage en vervolgens start nieuwbouw (project derden);
• Archimedesweg 15, nieuwbouw gestart (project derden);
• Archimedesweg 2, start demontage en start nieuwbouw (project derden);
• Entreegebied, gebouw 3 gestart (project derden);
• Entreegebied, gebouw 8 (o.a. woningbouw en voorzieningen) gestart (project derden);
• Oegstgeesterdeel, Nieuwbouw Eurofins, bouw gereed (project derden);
• Oegstgeesterdeel, Nexus, multitenant lab- en kantoorgebouw, bouw gereed (project derden);
• Diverse ingrepen op gebied van het versterken van de biodiversiteit gereed (deelprojecten gemeente Leiden + deelprojecten UL-vastgoed + onderdeel diverse hiervoor genoemde projecten);
• Ontwikkelstrategie biodiversiteit gezamenlijk vaststellen met gebiedspartners;
• Ontwikkelstrategie sport in de openbare ruimte gezamenlijk vaststellen met gebiedspartners + uitvoering gemeentelijk locatie(s) gestart (project Gemeente + Universiteit + derden);
• Openbare kunstwerk onderdoorgang Robert Boyleweg A44, gereed (project Gemeente).

NB Een deel van de bouwprojecten betreft woningbouw (Entreegebied). In de afgelopen jaren zijn er circa 1.000 (studenten)woningen en circa 200 stafwoningen voor de universiteit bijgekomen in het LBSP. De komende jaren zullen er nog ruim 500 in verschillende categorieën bijkomen. Het LBSP draagt dus ook significant bij aan de woningbouwopgaaf van Leiden.

De herstructurering van het oudere deel van het LBSP, deelgebied Leeuwenhoek, is nog steeds volop gaande. Een aantal van de hiervoor gemelde projecten liggen in dit deelgebied. Dit sluit goed aan bij het groeitempo dat het LBSP momenteel heeft, waarbij er een grote vraag blijft naar gebouwen met laboratoria en kantoren. Het deelgebied zal meer de uitstraling en functionaliteit van een innovatiedistrict krijgen. Ook kunnen we daarmee invulling geven aan de functiemix en het inrichten van de ruimtes -zowel inpandig als de buitenruimte- om ontmoeting te stimuleren. Deze herstructurering zal de komende jaren nog in beslag nemen.

Effectindicatoren bij 3A Ruimte om te ondernemen

* Deze BBV-indicator is landelijk verplicht. De realisatiewaarden staan op waarstaatjegemeente.nl. Vanwege deze wettelijk opgelegde werkwijze zien we af van het opnemen van streefwaarden. **Vanaf juli gaat Economie071 verder onder de naam Key Region Leiden.

Beleidsterrein 3B Faciliteren en stimuleren van ondernemen

Doelen en prestaties bij 3B Faciliteren en stimuleren van ondernemen

3B1.1 Faciliteren van bedrijvigheid, starters en ondernemerschap in Leiden

1. Startende ondernemers

Leiden kent inmiddels een rijk palet aan succesvolle startende ondernemers die succesvol doorgroeien naar de scale-up fase. Dit begint bij het stimuleren van wedstrijden voor startende ondernemers, zoals bijvoorbeeld Gulliver, en de ontmoetingen tussen bedrijven en studenten, zoals bijvoorbeeld ‘Nucleate’. Daarnaast levert het incubatorprogramma Unlock_ voor startende biotechondernemers een wezenlijke bijdrage. Gezien de groeiambitie naar 25.000 banen is een ondersteuningsprogramma nodig voor innovatieve startende ondernemers in de voor Leiden Bio Science Park (LBSP) relevante richtingen. Goed nieuws voor het LBSP is bovendien de toezegging van de tweede tranchefinanciering uit het Groeifonds voor het landelijke programma BioTech Booster.

Verder is er een nieuw initiatief voor start- en scale-ups waar de Gemeente Leiden een van de ondertekenaars van is. Samen met de Provincie Zuid-Holland, Delft, Den Haag en Rotterdam wordt gewerkt aan een gezamenlijke agenda en programma. Het doel is om de aanbevelingen uit het EU “Draghi” rapport uit te voeren om het start- en scale-up klimaat te verbeteren. De kennisinstellingen en bestaande programma’s zoals PLNT zijn aangesloten bij het initiatief.

PLNT
De afgelopen jaren is aan de Langegracht in Leiden een dynamische broedplaats ontstaan waar innovatieve oplossingen voor nieuwe uitdagingen worden gecreëerd. Ook in 2026 krijgen startups professionele begeleiding, faciliteiten en toegang tot middelen om deze oplossingen te realiseren. Hierdoor zijn vele ideeën ontwikkeld tot startup, waarmee ook een grote sociaal-maatschappelijke impact is gecreëerd. Elke inwoner van Leiden is welkom om zijn of haar ondernemende idee te pitchen en toegang te krijgen tot diverse events en programma’s die PLNT aanbiedt. De gemeente ondersteunt daarnaast samen met de Universiteit Leiden en de ondernemersvereniging Leiden Bio Science Park ook in 2026 het unlock_ programma, een specifiek op life-science & health gericht incubatieprogramma, zodat startende bedrijven hun bedrijfsvoering beter op orde krijgen en hun productontwikkeling versterken.

De gemeente heeft tot en met 2028 budget gereserveerd voor de uitvoering van ondernemerschaps- en startup-activiteiten van PLNT. Hierdoor is de broedplaats PLNT in staat om nieuwe veelbelovende Leidse initiatieven en startups via diverse programma's en netwerkbijeenkomsten te ondersteunen, die de (nieuwe) economie van de stad helpen vormen. Door deze jaarlijkse bijdrage van de gemeente blijven schaarse betaalbare werkplekken voor innovatieve bedrijven beschikbaar (zie ook 3A1.1 actielijn 5 – Ontwikkelagenda Ruimte voor werken). Ook zijn de kosten lager voor startups en maatschappelijke initiatieven, die de laatste jaren hun weg naar PLNT hebben weten te vinden. Naast de gemeente zijn de Universiteit Leiden, Hogeschool Leiden en mboRijnland medefinanciers van PLNT.

PLNT zal in verband met de gebiedsontwikkeling van het Energiepark over enkele jaren plaats moeten maken voor woningen en sociale opvang. De gemeente en PLNT zijn ook in 2026 in nauw overleg over een nieuwe locatie en de kosten die dit met zich meebrengt.

SWO (Stichting Werk en Onderneming)
De SWO heeft als doelstelling het stimuleren van het ondernemerschap in de Leidse regio door vooral startende ondernemers te ondersteunen met onder andere ingroeihuren zodat ze een basis kunnen leggen voor een stabiel bedrijf. SWO houdt zich al sinds de jaren ‘80 bezig met het bieden van betaalbare werkruimte. De SWO richt zich vooral op startende micro-ondernemers die vaak een langere aanlooptijd nodig hebben, zoals ondernemers uit de creatieve industrie, kleine ambachtelijk bedrijven en Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen. Ook verhuurt SWO locaties voor makers met ateliers, werkplaatsen en kantoren. Locaties van de SWO zijn: De Framboos, Tieleman en Dros, Haagweg 4, Olga en het Ir. Driessen Complex.

Door maandelijkse netwerkborrels en evenementen te organiseren en nauw contact met de ondernemers te onderhouden, speelt SWO een proactieve rol bij het verbinden van ondernemers en stimuleert hen bij het opbouwen van een netwerk. De SWO is actief bezig om samenwerkingen aan te gaan met de Hogeschool Leiden en met het MBO-Rijnland om zo het ondernemerschap van jonge en startende ondernemers aan te moedigen. De programma’s voor startende ondernemers van PLNT en SWO vullen elkaar hierop aan zodat er voor diverse doelgroepen programma’s kunnen worden gevolgd.

Concreet ziet SWO in de komende tien jaar, in combinatie met de verstedelijkingsopgave, ruimte voor het creëren van nieuwe werkplekken in de wijken. Het gaat om een mix van co-workspaces, ateliers en ambachtelijke werkplaatsen voor minder kapitaalkrachtige zelfstandigen en creatieven, dit als een essentiële invulling van onze inclusieve stad. SWO is dan ook een belangrijke speler in de Ontwikkelagenda Ruimte voor Werk om betaalbare ruimte voor werk te creëren. Met de door de gemeente verstrekte garantstelling in 2025 kan de SWO een lening aangaan om betaalbare bedrijfsruimte voor startende op project Kanaalpark 140 mogelijk te maken.

Ruimte voor bedrijvigheid
Bij de uitvoering van de Ontwikkelagenda Ruimte voor Werk zetten we ook in 2026 in op het versterken van de samenwerking tussen de gemeente en SWO, PLNT, Biopartner en andere sociaal-maatschappelijke bedrijfsverzamelgebouwen. Gezamenlijk stellen we een lijst op van locaties, projecten en gebouwen (zowel publiek als privaat) die geschikt zijn voor herontwikkeling naar betaalbare werkruimte.

2. Bevorderen kennisclusters

De stad Leiden kent veel verschillende expertises en hoogwaardige kennisclusters die bijgedragen aan tal van maatschappelijke uitdagingen en innovatieve oplossingen. Deze hoogwaardige kennis en kunde is vooral geconcentreerd op het Leiden Bio Science Park (LBSP) en in de regio. Dit beperkt zich niet tot Life Sciences, maar ook op het gebied van medische-, ruimtevaart- en quantumtechnologie. Vaak gaat het ook om een combinatie tussen deze sectoren op basis van artificiële intelligentie (AI), zogenaamde “cross-over technologie”. Voorts zien we in de binnenstad kennisclusters op het gebied van rechten, zorg, talen en culturen (Humanities).

We doen onderzoek en experimenteren naar de potentie en doorontwikkeling van DeepTech (AI, Data en Quantum) en MedTech1 (Medische Technologie) ecosystemen. Deeptech zijn sleutel-technologieën die fundamenteel en voorwaardelijk zijn voor toekomstige ontwikkelingen in, onder andere, life sciences. Medtech is een belangrijk middel in de transformatie van de gezondheidszorg. Dit doen we gezamenlijk met andere partners in de regio, zoals Innovation Quarter, Luris (Universiteit Leiden) en het LUMC. 

Een voorbeeld is de verwezenlijking van het Philips Innovation Centre. Dit is een samenwerking tussen het LUMC en Philips waar de gemeente inhoudelijk en financieel aan bijgedragen heeft. Dit is de start voor verdere ontwikkeling voor de MedTech op het LBSP.

Vanuit de gemeente werken we nauw samen met de kennisinstellingen en kennisintensieve bedrijven in de stad om innovatie aan te jagen en deze kennisclusters te laten floreren, vanuit de wetenschap dat we daar als stad ook van profiteren in economische én maatschappelijke zin.

Quantumtechnologie heeft een grote potentiële toekomstige impact op bijvoorbeeld het gebied van ontwikkeling van medicijnen. Door de sterke rekenkracht en software is het op termijn in potentie mogelijk om betere medicatie voor Alzheimer te ontwikkelen. Leiden heeft een sterke positionering als een van de 5 quantumhubs in Nederland dankzij de ontwikkelingen van quantum-algoritmes. Een belangrijke stap is de ontwikkeling van BioPartner 4 naar een fysieke locatie voor quantum- start ups. Daarmee creëren we een volwaardig fysiek Quantum-hub Leiden.

De combinatie van Humanities, (life) science en sleuteltechnologie geeft Leiden bovendien een unieke propositie om de ethische en juridische effecten op de samenleving te onderzoeken. 

De gemeente Leiden draagt met haar partners bij door ook in 2026 in te zetten op campusontwikkeling, onze netwerkkracht, (indirect) financiering te verstrekken of bij te dragen aan grotere financiële proposities richting het Rijk en de EU en het scheppen van de juiste randvoorwaarden in termen van beleid, regelgeving en benodigde fysieke infrastructuren en faciliteiten. In het verband “Medical Delta” wordt samengewerkt in de regio om de kansen te benutten.

3. Digitale economie

Ondernemerschap en digitalisering versnellen de transitie richting de nieuwe economie (‘Next Economy’). We zien dat ondernemers moeite hebben om alle ontwikkelingen bij te houden en deze in hun bedrijf te implementeren. De afgelopen jaren lag de nadruk op digitalisering en Search Engine Optimalisation (SEO). Dit zijn ontwikkelingen die al een tijd gangbaar zijn, maar waar een ondernemer niet altijd tijd of financiën beschikbaar voor heeft om dit goed te begrijpen en toe te passen. Dit is de reden waarom in samenwerking met de Provincie Zuid-Holland en de Key Region een MKB deal “Laat digitalisering voor je werken” is opgetuigd. Inmiddels is de AI-revolutie ook al een tijd losgebarsten, waarvan de complexiteit alleen nog maar extra relevantie geeft aan dit ondersteuningsprogramma voor het brede MKB. Daarbij heeft in het bijzonder Cybersecurity onze aandacht. Onderzoeken laten zien dat ook ondernemers in het brede MKB in toenemende mate geraakt worden door cyberaanvallen, waarvan de implicaties vaak zeer ingrijpend zijn. Daar wordt uit schaamte en angst niet altijd ruchtbaarheid aangegeven. Het programma “Laat digitalisering voor je werken” probeert door intervisietrajecten met ervaringsdeskundigen en coach-sessies ondernemers bewuster en weerbaarder te krijgen.

3B1.2 Verbeteren aansluiting onderwijs-arbeidsmarkt en stimuleren ondernemerschap

Leiden versterkt het vestigingsklimaat door samen met kennisinstellingen, bedrijven, de regio en provincie in te zetten op de kennis, ervaring en competenties van mensen in de stad, deze waar mogelijk verder te ontwikkelen en benutten voor de stad. Voor de opgave human capital zijn financiën beschikbaar tot en met 2026. Binnen Leiden richten we ons op drie pijlers, met de overkoepelende ambitie om met een veerkrachtige arbeidsmarkt bij te dragen aan de brede welvaart van alle inwoners van Leiden:

1. Aantrekken en behouden van (internationaal) talent

De Stichting Leiden Bio Science Park werkt op verschillende manieren samen met onderwijs, bedrijfsleven en gemeente om genoeg talent aan te trekken. In 2026 wordt er gewerkt aan acties vanuit het Human Capital deelakkoord van de Economic Board Zuid-Holland, dit deelakkoord loopt tot en met 2027. Hierbij gaat het om het aantrekken en behouden van diverse soorten talent, waaronder ook veel mbo-geschoold talent. Naar aanleiding van het onderzoek naar de toekomst van het Leiden International Centre, zal 2026 in het teken staan van een nadere verkenning hoe we de dienstverlening aan onze internationale inwoners verder vorm kunnen geven, zoals beschreven in 3B2.1.3. Daarnaast werken we ook samen met gemeenten in Zuid-Holland en de Economic Board Zuid-Holland via een human capital deelakkoord gericht op internationaal talent. Onder andere voor een betere informatievoorziening, het behouden van internationale studenten en begeleiden van partners van internationals naar werk..

2. Verbeteren aansluiting onderwijs & arbeidsmarkt

Op verschillende manieren werken we als gemeente met onderwijsinstellingen om de aansluiting met de arbeidsmarkt te verbeteren. Zo wordt er samengewerkt met de Centra voor Innovatief Vakmanschap (CIV's) van mboRijnland om de aansluiting onderwijs en arbeidsmarkt te versterken. In deze CIV's werken onderwijs, bedrijfsleven en overheid samen om het talent voor de toekomst op te leiden bijvoorbeeld door onderwijs te innoveren. Vanuit Leren met de Stad krijgen studenten mbo, hbo en wo de kans om bij te dragen aan maatschappelijke vraagstukken in de stad. Zo leren studenten hun kennis en vaardigheden in te zetten en te ontwikkelen.   

Zoals afgesproken in het convenant Huisvesting werkende jongeren, wat door de Leidse schoolbesturen is ondertekend, stelt de stichting Huisvesting Werkende Jongeren jaarlijks 10 woningen beschikbaar voor leraren onder de 28 jaar.

Met het mbo pijlerplan laten we als gemeente zien op welke manier er met en voor het mbo wordt samengewerkt. Ook op het thema human capital. Het plan wordt dit jaar ook geëvalueerd om te kijken naar het vervolg hierop. Concrete voorbeelden van de acties die terugkomen in het pijlerplan zijn het stimuleren van hybride onderwijs met onder andere een klas sociaal werk op het stadhuis en de overstapcoach voor meer mbo-studenten in richting van biomedische en technische beroepen.

Om stagediscriminatie tegen te gaan werken we als regio samen met diverse regio's in het land. We wisselen materialen en tips uit. We werken hierin samen met mboRijnland. Dit doen we om docenten te ondersteunen in het herkennen van stagediscriminatie en begeleiden van studenten die hiermee te maken hebben. Het doel is om studenten een betere start op de arbeidsmarkt te geven.

3. Beter matchen van onbenut arbeidspotentieel

We blijven ons inzetten om inwoners die graag willen werken te helpen aan een baan of (om)scholing. DZB biedt als werk ontwikkelbedrijf van Leiden ondersteuning bij het zetten van stappen richting werk en scholing. Daarnaast zijn er initiatieven die inzetten op alternatieve en/of hybride vormen van leren voor groepen die met extra aandacht wel een mbo-diploma kunnen halen (veelal mbo-1). Voorbeelden hiervan zijn School@work en Op je Plek in de zorg voor Statushouders. Ook lopen er scholingsprojecten voor zij-instromers in de biosciences en de jeugdzorg.

Veel gebeurt ook op de schaal van de arbeidsmarktregio Holland Rijnland, waar Leiden de rol van centrumgemeente vervult. In 2026 gaat de meerjarenagenda van de Arbeidsmarktregio in. Ook zal er in 2026 gewerkt worden aan de doorontwikkeling van het Werkcentrum. In het Werkcentrum kunnen alle inwoners met vragen over werk en (om) scholing terecht. Ze ontvangen direct advies en worden zo nodig doorverwezen naar de ondersteuning die ze nodig hebben.

We blijven de verbinding zoeken tussen economische en sociale doelen om meer mensen te begeleiden naar werk. Niet alleen binnen Leiden, maar ook samen met de regio Holland Rijnland en de Arbeidsmarktregio Holland Rijnland.

3B2.1 Stimuleren en acquisitie van kennisintensieve bedrijvigheid en netwerken

1. InnovationQuarter

Om kennisintensieve bedrijvigheid en innovatie te stimuleren is Leiden aandeelhouder van InnovationQuarter (IQ), de Regionale OntwikkelingsMaatschappij (ROM) van Zuid-Holland. Langs de drie lijnen van Innoveren, Internationaliseren en Investeren werkt IQ aan het versterken van de economische structuur in de provincie. Belangrijke werkzaamheden zijn hierbij het stimuleren en aanjagen van innovatie en ondernemerschap door het bevorderen van samenwerking in het ecosysteem. Hetzelfde geldt voor het vinden of zelf financieren van ondernemingen die willen (door)groeien, internationale acquisitie van nieuwe bedrijven richting de provincie of het behoud van de reeds aanwezige internationale ondernemingen. IQ is een actieve investeerder in de regio en beheert meerdere fondsen. Leiden participeert in twee van deze fondsen, het hoofdfonds IQCapital en het proof-of-concept fonds UNIIQ. Leiden heeft veel baat bij deze participatie omdat het overgrote deel van de bijdragen uit dit fonds, aangevuld met private investeringen, bij Leidse Life Sciences & Health (LSH) bedrijven terecht komt. Tegelijkertijd zien we ook dat in Key Region Leiden innovatieve bedrijvigheid profiteert van de rol en aanwezigheid van Innovation Quarter. Onder andere in de Space sector op de NL Space Campus in Noordwijk, Umanned Valley in Katwijk.

Naast de duurzame transities zijn strategische autonomie, vestigingsklimaat en concurrentievermogen in toenemende mate belangrijke onderwerpen voor Innovation Quarter. Met het lanceren van het SecFund in samenwerking met het ministerie van Defensie en de opening van Mindbase worden nieuwe programma’s gelanceerd.

Al in dit begrotingsjaar plukken de startende ondernemers de vruchten van de bijdrage die de gemeente Leiden doet in het vroege fase fonds UNIIQ. Inmiddels zijn er enkele investeringen vanuit het fonds gedaan in Leidse startende ondernemers. De verwachting is dat dit continueert.

2. Medical Delta

Medical Delta is een samenwerkingsverband in Zuid-Holland dat voortbouwt op de kracht van de foundingpartners: Erasmus MC, Erasmus Universiteit Rotterdam, TU Delft, Universiteit Leiden en LUMC. Gedurende de jaren zijn vele partners aangesloten bij Medical Delta waaronder regionale en lokale overheden zoals de provincie Zuid-Holland, Rotterdam, Delft, Leiden en in 2016 de hogescholen van Rotterdam, Den Haag en Leiden. De rol van de gemeente is voornamelijk strategisch van aard, waarbij we onderwerpen aandragen die aansluiten bij het gemeentelijk beleid.

Medical Delta heeft samen met andere partijen zoals InnovationQuarter een Zorginnovatieprogramma gelanceerd. Hierdoor kunnen startende bedrijven hun producten laten testen. Een voorbeeld van een Leids livinglab is Phenomix. Bedrijven, zorginstellingen en wetenschappers werken samen aan praktische toepassingen van ‘metabolomics’-onderzoek: onderzoek naar stofwisselingsproducten. Hierdoor kunnen artsen bijvoorbeeld eerder diagnoses stellen of een persoonlijk behandelplan maken. Er lopen 16 wetenschappelijke programma's. Belangrijke programma’s en fieldlabs voor Leiden zijn: regeneratieve geneeskunde, metabolomics (Phenomix), Healthy Society, AI for Life Sciences en e-health (NeLL).

3. Leiden International Centre

In 2024/2025 is een extern onderzoek uitgevoerd naar de mogelijkheden voor een stabiele toekomst voor het Leiden International Centre (LIC). 2026 zal in het teken staan van een nadere verkenning hoe we de dienstverlening aan onze internationale inwoners verder vorm kunnen geven.

4. Economic Board Zuid Holland

De Economic Board Zuid-Holland (EBZ) bestaat uit de 30 belangrijkste spelers uit de Zuid-Hollandse economie. Het is een zogenaamd triple helix netwerk: Zowel uit het bedrijfsleven, kennisinstellingen als uit de overheid. De EBZ zet zich in voor het vernieuwen, verduurzamen en versterken van de economie en het vestigingsklimaat in Zuid-Holland.

Leiden neemt deel aan deze samenwerking waarbij netwerk, denkkracht en lobby centraal staan. Momenteel is vestigingsklimaat een belangrijk onderwerp bij de EBZ. Onder de paraplu van de EBZ is de Groeiagenda tot stand gekomen. In het komend jaar ontwikkelt de EBZ in samenwerking met haar leden dit door naar de versnellingsagenda. Hierin staan onze ambities voor de transformatie van het Leiden Bio Science Park naar een innovatiedistrict, de verstedelijkingsopgave en Leiden Verbindt (station en omgeving). Via de regionale Human Capital Agenda werken we samen verder aan ontwikkeling van initiatieven en projecten, met name voor Life Science en IT/Techniek. 

De inzet van de gemeente Leiden is om te komen tot een LSH tafel, waar structureel overleg plaatsvindt over hoe deze sector regionaal zo sterk mogelijk te maken in samenwerking met bijvoorbeeld Delft, Rotterdam en Den Haag.

Effectindicatoren bij 3B Faciliteren en stimuleren van ondernemen

Beleidsterrein 3C Marketing en promotie

Doelen en prestaties bij 3C Marketing en promotie

3C1.1 Citymarketing en stimulering toeristische aantrekkelijkheid

Visie op de Bezoekerseconomie en monitor bezoekerseconomie

De uitvoering van de visie op de bezoekerseconomie wordt in 2026 verder gebracht, met aandacht voor balans tussen levendigheid, leefbaarheid en economische meerwaarde. In samenwerking met partners wordt gewerkt aan monitoring en dataverzameling om ontwikkelingen beter te volgen. De resultaten worden benut in het toeristisch en ruimtelijk beleid. Spreiding van bezoekers en het benutten van de bestaande capaciteit blijven belangrijke doelstellingen.

Congressen

Leiden zet ook in 2026 in op het aantrekken van congressen en kennisbijeenkomsten die passen bij het academisch profiel van de stad. In samenwerking met het Leiden Convention Bureau en kennisinstellingen wordt gewerkt aan versterking van het netwerk, ondersteuning van organisatoren en profilering op (inter)nationaal niveau. Doel is het vergroten van het aantal meerdaagse congressen en het spreiden van bezoekers door het jaar heen.

Citymarketing

In 2026 wordt de uitvoering van het strategisch kader citymarketing voortgezet. De inzet blijft gericht op het vergroten van de zichtbaarheid van Leiden als kennisstad, het versterken van het profiel ‘Stad van Ontdekkingen’ en het stimuleren van spreiding van bezoekers. Samen met Leiden & Partners wordt gewerkt aan een vernieuwde positionering op internationale markten. Daarnaast wil het college zelf in 2026 concrete stappen zetten om de samenwerking met lokale partners en ondernemers te intensiveren, zodat citymarketingactiviteiten beter aansluiten bij de behoeften van de stad. Voorbeelden zijn het faciliteren van gezamenlijke promotionele campagnes, het versterken van online zichtbaarheid en het benutten van data om bezoekersstromen beter te spreiden. De uitkomsten van het Rekenkameronderzoek worden betrokken bij eventuele bijstellingen van de aanpak, zodat beleid en uitvoering goed op elkaar aansluiten.

Regeling overdracht toeristenbelasting

Op basis van de evaluatie toeristenbelasting wordt in 2025 bezien of en hoe de bestedingsstructuur wordt aangepast. De huidige 70/30-verdeling blijft vooralsnog van kracht. De resultaten van het Rekenkameronderzoek naar citymarketing worden betrokken bij verdere afwegingen. De gemeente streeft naar een transparante inzet van middelen die ten goede komt aan zowel de bezoekerservaring als de stad.

Watertoerisme

De gemeente blijft zich inzetten voor het versterken van het watertoerisme, als onderdeel van het bredere toeristisch aanbod. In 2026 ligt de nadruk op het behoud van de Blauwe Vlag-certificering, verbetering van voorzieningen voor passanten, het stimuleren van duurzaam varen (bijvoorbeeld elektrisch varen) en het vergroten van de zichtbaarheid van de Leidse waterrecreatie. Samenwerking met regiogemeenten en ondernemers blijft hierbij een belangrijk uitgangspunt.

3C1.2 Faciliteren Centrummanagement Leiden en marketing- en activiteitencampagne binnenstad

In 2026 werken gemeente Leiden en CML samen aan een economisch vitale binnenstad. We werken onder andere samen aan het vergroenen van de stegen in de binnenstad, het verbeteren van het belevingsgebied rondom de Nieuwe Rijn en het tegengaan van leegstand door het aantrekken van nieuwe winkelformules.

Effectindicatoren bij 3C Marketing en promotie

Beleidsterrein 3D Circulaire Economie

Doelen en prestaties bij 3D Circulaire Economie

3D1.1 Circulaire bouw

De bouw- en sloopsector is verantwoordelijk voor 50% van het totale Nederlandse grondstoffengebruik, 40% van het totale energieverbruik en 40% van al het afval. Daarmee is de keten verantwoordelijk voor 35% van alle CO2-emissies. In Leiden gaat de komende jaren veel gebouwd worden. We maken een groot verschil door een circulaire werkwijze in gebiedsontwikkeling (Burgerlijke- en utiliteitsbouw en grond-, weg- en waterbouw) te stimuleren. Door circulaire woningbouw kunnen we tot 2030 net zoveel CO₂ (eq.)-uitstoot besparen als de jaarlijkse uitstoot van de hele Leidse gebouwde omgeving.

We maken onze eigen bouwprojecten steeds circulairder. Dit doen we in de openbare ruimte én in ons gemeentelijk vastgoed. Als opdrachtgever en eigenaar hebben we daar directe invloed op. We hebben al mooie stappen gezet en zetten die in 2026 voort. Circulariteit is steeds meer onderdeel van onze projecten, vanaf het eerste idee tot en met het ontwerp en de aanbesteding. We zorgen dat iedereen hetzelfde beeld heeft bij wat circulair werken inhoudt.

Circulariteit is standaard onderdeel van onze werkprocessen- en documenten. Denk aan werken met de Leidse Ladder met een steeds hogere minimale score, het Circulair Sloopbeleid en de Milieu Kosten Indicator (MKI). We stimuleren en vergemakkelijken hergebruik van materialen. We evalueren regelmatig onze aanpak, zodat we inhoud en toepassing verbeteren en beter kunnen meten wat circulariteit oplevert. Lessen die we leren, delen we binnen en buiten de organisatie.

Ook bij bouwprojecten van andere partijen in de stad willen we meer circulariteit. Denk aan ontwikkelaars en woningcorporaties. We passen beleidskaders waar kan aan om circulaire bouw te stimuleren en geven proactief advies. We benutten de mogelijkheden die we als gemeente hebben, bijvoorbeeld via grondverkoop en tenders.  Daarbij stellen we circulaire en andere duurzame criteria als voorwaarde. Zo bevorderen we hergebruik en beperken we de milieuschade en CO₂-uitstoot die samenhangen met het gebruik van materialen.

Op het Leiden Bio Science Park zetten we in op circulair bouwen bij de gebiedsontwikkeling. Dit doen we door een samenwerking tot stand te brengen met de grootste ontwikkelaars in het gebied. In 2026 versterken we ook de samenwerking met andere overheden en belangenorganisaties. Samen werken we aan landelijke regels die circulair bouwen makkelijker en sneller maken.

3D1.2 Circulair Herwaarderen

De overgang naar een circulaire economie vraagt om verandering. Van bewoners én van bedrijven.  Wat we kopen, hoeveel we kopen, wat we doen met oude spullen en hoe we afval scheiden of hergebruiken: het telt allemaal mee. Ook ondernemers staan voor een omslag. Denk aan anders inkopen, ontwerpen, produceren en verkopen. En aan beter omgaan met reststromen en afval. Alle inspanningen samen zorgen ervoor dat materialen hun waarde behouden en opnieuw gebruikt kunnen worden.

We willen Leidenaren bereiken en motiveren door middel van een grote communicatiecampagne. Deze campagne focust zich op gedragsverandering bij bewoners en ondernemers, waarbij we circulariteit tastbaar en heel toegankelijk maken. Veel mensen maken al circulaire keuzes zonder het te weten en dat gaan we aanmoedigen en uitbreiden. Verder maken we circulair onderdeel van het onderwijs en organiseren we fysieke acties. Denk hierbij aan de Textielrace en de Afvalvrije Week. Met interactieve lessen en challenges stimuleren we praktische vaardigheden én een circulaire denkwijze.

We stimuleren ondernemers en bedrijven in Leiden om circulair te werken. Dat doen we door te motiveren, activeren en actief te faciliteren. Zo bereiden we de komst van een Circulair Ambachtscentrum voor. Dit centrum, samen met een tweede Leidse milieustraat en educatiecentrum, vormt straks het nieuwe Duurzaamheidsplein. Tevens stimuleren we het gebruik van herbruikbare bekers. Dit doen we bij Leidse kantoren, horeca, sport- en studentenverenigingen. Op evenementen is dit al de standaard.

Daarnaast verkennen we de sectoren die in Leiden de meeste impact hebben op het milieu. Daarbij kijken we welke rol de gemeente kan spelen. We ontwikkelen stimuleringsbeleid en voeren dit ook uit. In 2026 organiseren we opnieuw de Leidse Zorgtafel. Hier brengen we de medische sector samen om concrete stappen te zetten richting duurzaamheid en circulariteit. Zo benutten we de economische kansen van een circulaire economie.

In 2026 stellen we een Ruimtelijke Circulaire Economie Strategie (RCES) op.  Hiermee brengen we de opgedane kennis over de eigen en regionale circulaire kansen en opgaven bij elkaar en verwerken dit tot een plan over de inrichting van de Leidse circulaire economie. Met deze uitgangspunten kunnen we samen met kennisinstellingen, andere overheden en maatschappelijke partners Leiden voorbereiden op een duurzame toekomst.

Effectindicatoren bij 3D Circulaire Economie

* Door de grote brand bij onze afvalverwerker AVR is de nascheidingsinstallatie voor de PMD-fractie (plastic verpakkingen, metalen verpakkingen en drankenkartons) in 2023 een groot deel van het jaar niet gebruikt. Het restafval is noodgedwongen verwerkt door andere afvalverwerkers, hierdoor is er veel minder PMD nagescheiden dan gepland.
**Betreft Leidse banen in sectoren die te maken hebben met verhuur, verkoop van 2ehands artikelen, reparatie en recycling.
*** Deze manier van meten is nog geen volledig betrouwbare weerspiegeling van de werkelijkheid. Hier wordt nog verder aan gewerkt. Daarom is deze waarde indicatief.
**** Het meten van materiaaluitstroom is gevoelig voor individuele uitschieters. Daarom is het belangrijk om de jaarlijkse resultaten in perspectief te plaatsen van de trend.

Beleidsterrein 3E Vitale binnenstad & Kennisstad

Doelen en prestaties bij 3E Vitale binnenstad & Kennisstad

3E1.1 Vitale Binnenstad

Ook in 2026 werken we met stadspartners aan een vitale binnenstad die economisch sterk, duurzaam en inclusief is. Een historische binnenstad waar een balans is tussen levendigheid en leefbaarheid. Dit doen we door opgaven van de gemeente en initiatieven uit de stad met elkaar te verbinden. We werken aan een aantrekkelijk aanbod van voorzieningen, we zetten in op vergroening en werken aan het versterken van de belevingswaarde in de binnenstad. De subsidieregeling Vitale Binnenstad helpt initiatieven uit de stad die de vitaliteit van de binnenstad versterken.

In 2026 werken we verder onder de lijnen van de volgende speerpunten:

1. Van toekomstperspectief Binnenstad naar een omgevingsprogramma Binnenstad:

In 2026 gaan we het toekomstperspectief Binnenstad, dat in 2025 in nauwe samenwerking met de binnenstadspartners en belangrijke stakeholders is opgesteld, vertalen naar een concreet omgevingsprogramma Binnenstad met actie en maatregelen.

2. Platform Vitale Binnenstad:

Een vitale binnenstad kunnen we alleen samen bereiken. Met diverse belangengroepen in de binnenstad, van jongvolwassenen tot senior en ondernemer tot student, werken we ook in 2026 samen om de balans tussen levendigheid en leefbaarheid te bewaken. Dit doen we onder andere door het organiseren van ontmoetingswandelingen rondom verschillende thema’s en het organiseren van een bijeenkomst waar alle stadspartners samenkomen. Ook hebben we het voornemen om de adviesgroep Omgevingsprogramma Binnenstad, waarin een brede groep belanghebbenden uit de binnenstad zit, te blijven betrekken bij ontwikkelingen in de binnenstad. 

3. Verbinding binnenstad-LBSP:

We stimuleren kennismaking tussen stadspartners uit de binnenstad en het LBSP door gezamenlijk activiteiten te organiseren en met elkaar mee te denken. Op basis van de wensen van de stakeholders werken we in 2026 verder aan deze verbinding. Zo sluiten we waar mogelijk aan bij initiatieven uit het Cultuurkwartier om de verbinding met het LBSP in de binnenstad terug te laten komen. Hetzelfde doen we met initiatieven uit het LBSP, zoals park MORE, de Dutch Bioscience week en het Kennisfestival.

In 2026 blijven we kijken hoe we met acties Leidenaren kunnen betrekken. Ten slotte sluiten we aan bij planontwikkelingen rondom het Stationsgebied.

4. Vergroening/versterking van de winkelstraten:

Om het kernwinkelgebied aantrekkelijk te houden, en waar mogelijk ook bestand tegen hittestress, gaan we door met vergroening en versterking van de winkelstraten. Hierbij maken we gebruik van de Rijkssubsidie Impulsaanpak Winkelgebieden. We gaan door met de ingezette acties uit de Stegenaanpak (bloembakken, voorjaarversiering, geveltuinen, schoonmaakacties, kunst), onder andere rondom het Aalmarktgebied inclusief de Catharinasteeg. En we kijken naar nieuwe gebiedsgerichte kansen in delen van het kernwinkelgebied. Hiervoor zoeken we weer de samenwerking met ondernemers, bewoners, instellingen en vastgoedeigenaren. Ook blijven we betrokken bij de coördinatie van Erfgoed Deal Leiden. De Erfgoed Deal biedt de mogelijkheid om met de expertise van de kennisinstellingen en projectervaringen de binnenstad verder te vergroenen en verblauwen met erfgoed in de gedachten. In 2026 worden hiervoor “ontwerp toolkits” gemaakt om deze opgave letterlijk vorm te geven.

3E1.2 Leiden Kennisstad

Leiden Kennisstad is een samenwerkingsverband (2023-2027) tussen de gemeente, de Universiteit Leiden, Hogeschool Leiden, Naturalis Biodiversity Center en mboRijnland. Deze samenwerking kent twee hoofddoelen:

• Kennisinstituten en kennisbedrijven floreren optimaal in Leiden;
• Leiden (de stad, de regio en haar inwoners) heeft maximaal voordeel van de kennisinstellingen.

Om deze doelstellingen te bereiken werken we op verschillende dossiers samen. Enerzijds betreft dat samenwerken aan een sterk en aantrekkelijk vestigingsklimaat. Met onder andere aandacht voor campusontwikkelingen, studentenhuisvesting en studentenwelzijn. Hierop wisselen we ook kennis uit in het Netwerk Kennissteden Nederland. Daarnaast werken we aan de profilering en zichtbaarheid van onze stad op zowel lokaal, regionaal als (inter-)nationaal niveau. Anderzijds zetten we ook gezamenlijk in op het aanjagen van innovatie, het organiseren van activiteiten en ontmoetingen en het faciliteren van samenwerkingen. Dit met als doel om nieuwe kennis te ontwikkelen en bestaande kennis en expertise te benutten voor vraagstukken uit de stad. Hierbij richten we ons op vragen op het gebied van gezondheid & welzijn, biodiversiteit & duurzaamheid, cultureel erfgoed, veiligheid en onderwijs. Door als gemeente in te zetten op kennisgedreven werken, stimuleren we sterke verbindingen tussen beleid, onderzoek en onderwijs. Met als doel om het welzijn en de welvaart van de stad en al zijn inwoners te bevorderen.

Concreet zetten we in 2026 verder in op de volgende zaken:

• We betrekken kennis en expertise uit het Leiden Healthy Society Center (LHSC) bij de vormgeving en uitvoering van het integrale beleidskader sport, gezondheid en spelen van onze gemeente en voor het oppakken van urgente thema's. Zoals op het gebied van leefstijl en preventie, fysieke en mentale gezondheid en een gezonde leef- en voedselomgeving. 
• Met het Leiden Biodiversity Netwerk werken we samen om Leiden verder op de kaart te zetten als (inter-)nationale kennishub, maar ook praktisch om de biodiversiteit in onze stad te versterken. We doen dit onder andere via de organisatie van een groot meerdaags internationaal congres (European Congress of Conservation Biology) en de benutting van het netwerk in de planvorming van het Panoramapark en de informatievoorziening over biodiversiteit richting inwoners.
• We zoeken naar gerichte en projectmatige samenwerking met de universiteit, musea en onze onderwijs- en erfgoedinstellingen om de ambities uit de erfgoednota op te pakken. Zo stimuleren we activiteiten die bijdragen aan het profiel van de stad en de erfgoedbeleving, zoals via de Days of Arts & Science. Daarnaast zoeken we de samenwerking rondom maatschappelijke ontwikkelingen die van invloed zijn op het erfgoed of de omgang daarmee. In fysiek en ruimtelijke zin gaat het dan om projecten als de Erfgoed Deal Leiden en sociaal maatschappelijk onder andere over het faciliteren van de denktank die zich zal buigen over de doorwerking van het slavernij- en koloniaal verleden in Leiden.
• We werken aan de inbedding en borging van het programma Leren met de Stad (LmdS), waarin studenten van MBO, HBO en WO samenwerken aan maatschappelijke vraagstukken uit onze stad. Dit omdat, halverwege 2026 de landelijke subsidie stopt. De samenwerkende partners hebben afgesproken om het programma daarna tussen 2026-2029 te continueren en verder te laten aansluiten op de thema’s van Leiden Kennisstad. 
• We versterken de positie en de zichtbaarheid van Leiden als onderwijsstad. De nalatenschap het nationale onderwijsjaar borgen we binnen de context van het Leiden Education Fieldlab (LEF). Dat past binnen de derde fase van het LEF, waaraan partners zich gecommitteerd hebben voor de periode 2026-2030. Zo behouden we een plek waar onderwijsprofessionals met elkaar kunnen werken aan de toekomst van het onderwijs in Leiden.

Kaderstellende beleidsstukken

Onderstaand overzicht omvat de afgelopen 5 jaar.

• RV 25.0056 Adviesrecht omgevingsvergunning Buitenplanse omgevingsplanactiviteit (BOPA) 50kV-elektriciteitsstation Vlietzone-Midden
• RV 25.0030 Wensen en bedenkingen 'Beleidsregels short stay gemeente Leiden’
• RV 25.0036 Garantstelling SWO voor een bedrijfsverzamelgebouw met betaalbare bedrijfsruimte voor starters bij project Kanaalpark
• RV 25.0025 Vaststelling van de wijziging van het omgevingsplan Leiden Tijdelijke Alternatieve Maatregel TAM - omgevingsplan Hoofdstuk 22b Pesthuislaan 8
• RV 25.0015 Adviesrecht aanvraag omgevingsvergunning voor het realiseren van een health-concept in het pand aan de Catharinasteeg 9-11 Breestraat 66
• RV 24.0120 Vaststelling Nota van Uitgangspunten Aalmarkt 22
• RV 24.0091 Gemeentelijke lening aan de Biotech Training Facility
• RV 24.0087 Vaststelling Nota van uitgangspunten voor de Zernikedreef 10
• RV 24.0071 Actualisatie en evaluatie regionale bedrijventerreinenstrategie
• RV 24.0011 Wensen en bedenkingen Ontwikkelagenda 'Ruimte voor Werk'
• RV 24.0009 Kaderbesluit Vlietzone-Midden
• RV 23.0071 Strategie Circulaire Economie (2024-2027)
• RV 23.0002 Verordening tot wijziging van de verordening fysieke leefomgeving, onderdeel markten
• RV 21_0147 Vaststellen nota Warenmarkt en retailbeleid Leiden 2021
• RV 21_0104 Toeristische verhuur van woonruimte en Verordening tot wijziging van de ‘Verordening fysieke leefomgeving Leiden 2020’
• RV 21_0105 Visie op de bezoekerseconomie van Leiden 2021-2024
• RV 21.0128 Wijziging Verordening voor de Fysieke Leefomgeving Leiden ten behoeve van het mogelijk maken van ligplaatsen maatschappelijke doeleinden
• RV 21.0069 Beleidskader buitenreclame Leiden
• RV 21.0099 Voorgenomen besluit Innovation Quarter; fondsuitbreiding IQ capital
• RV 20.0041 Heldere gemeentelijke (tussen) doelen voor het LBSP
• RV 20.0104 Vaststellen Horecavisie

Programmakosten

Budgettaire ontwikkelingen

De daling van de lasten en/of de stijging van de baten worden onder andere veroorzaakt door de indexering van budgetten, doorrekening van de kostenverdeelstaat en de kapitaallasten die zijn berekend vanuit het meerjareninvesteringsplan 2026-2029. Beleidswijzigingen met financiële consequenties worden hierna per beleidsterrein toegelicht.

Beleidsterrein ruimte om te ondernemen

De daling in de lasten in 2026 van het beleidsterrein ruimte om te ondernemen van € 497.000 ten opzichte van 2025 wordt veroorzaakt door een aantal incidentele budgetten die beschikbaar zijn gesteld in 2025.

In 2025 is er voor het actieplan versterking Leidse Economie € 263.000 aan budget beschikbaar, waar in 2026 hier nog een budget van € 78.000 is geraamd. Eind 2022 is het ‘Actieplan impuls Leidse lokale economie’ opgesteld om extra steun te bieden aan de lokale economie en haar ondernemers. Met twintig actiepunten geeft gemeente Leiden in samenwerking met Centrummanagement Leiden (CML) en ondernemers een praktische impuls aan de lokale Leidse economie om hiermee het lokale leef- en verblijfsklimaat van de hele stad te versterken.

In 2026 is een budget van € 200.000 beschikbaar gesteld in de kaderbrief voor de 'Ontwikkelagenda RvW: Fonds betaalbare werkruimte, dit budget was in 2025 niet beschikbaar. Dit fonds is een van de afgesproken acties in de Ontwikkelagenda Ruimte voor Werk. Met een fonds kunnen blijvende lage huren voor gebruikers (ondernemers) mogelijk gemaakt worden.

In 2025 is er voor Ruimte voor werken een budget van € 425.000 geraamd, in 2026 een budget van € 162.000. Ruimte voor werken is een belangrijk speerpunt in het economisch beleid. Om dit te realiseren is de Ontwikkelagenda Ruimte voor Werken op- en vastgesteld in 2024. Hieraan wordt uitvoering gegeven in 2024 en 2025, de activiteiten zullen worden voortgezet 2026.

In 2026 is een budget van € 150.000 beschikbaar gesteld in de kaderbrief voor de extra investering van partners die nodig zijn om deze doorontwikkeling samenwerking economie071 (nu Key Region Leiden) vorm te geven.

Ten slotte zijn de middelen op gebiedsmanagement voor de periode 2024 – 2027 (voor 4 jaar) met € 150.000 verhoogd. Besteding van het bedrag 2024 kon niet plaatsvinden waardoor dit bedrag is doorgeschoven/overgeheveld naar 2025, hierdoor zijn deze lasten verlaagd in 2026 met € 150.000 voor gebiedsmanagement LBSP.

Beleidsterrein faciliteren en stimuleren van ondernemen

De daling in de lasten in 2026 van het beleidsterrein faciliteren en stimuleren van ondernemen van € 2.200.000 ten opzichte van 2025 wordt veroorzaakt door budgetten van glasvezel, human capital, aandelenstorting UNIIQ en Leiden European city of science die in 2025 beschikbaar zijn.

De planningsperiode van het project glasvezelbekabeling Leiden loopt van 2022 t/m 2025. Hiervoor zijn middelen voor de plankosten beschikbaar gesteld t/m 2025. Vanaf 2026 zijn deze middelen niet meer gebudgetteerd waardoor de geraamde lasten van 2025 naar 2026 afnemen met € 826.000

Het incidentele budget van €293.000 voor human capital is beschikbaar in de begroting van 2025 (incl. Budgetoverhevelingen uit 2024). Gemeente Leiden werkt aan een arbeidsmarkt die in balans is door een Human Capital aanpak. We zetten in op drie sporen: aantrekken en behoud van talent, aansluiting onderwijs en arbeidsmarkt en onbenut arbeidspotentieel. Dit budget wordt verder ingezet in 2025 en verder voor de implementatie van projecten zoals deelname in de Human Capital agenda Leiden Bio Science Park, Techniek en Toekomst, het provinciale International Talent Program. Ook zetten we in op een brede aanpak voor stages/loopbaanmogelijkheden voor starters met oog voor de aansluiting tussen onderwijs en arbeidsmarkt.

Bij de kaderbrief 2024-2028 is er een bedrag van € 850.000 toegekend voor de verhoging van de deelneming van Uniiq. Deze aandelenstorting heeft in 2025 plaatsgevonden.

Er is in de begroting van 2025 voor Leiden European City of science € 310.000 geraamd. In de Raad van Toezicht is besloten het incidentele budget voor European City of Science (ECS) over te dragen aan Leiden Kennisstad en in te zetten in lijn met de doelen van het jaar Leiden ECS22: het verbinden van samenleving en wetenschap en het verder profileren van Leiden als City of Science/Kennisstad. Dit betreft het zichtbaar maken en profileren van Leiden op (inter)nationale schaal en het verbinden van kennis, kunde en cultuur met de maatschappij. De RvT besluit over de inzet van het budget, maar heeft het beheer en de uitvoering van deze opdracht belegd bij LeidenKennisstad. Hierin zijn ook alle kennispartners vertegenwoordigd, met gemeente Leiden als financiële penvoeder.

Beleidsterrein circulaire economie

De daling van de lasten van het beleidsterrein circulaire economie van 2025 naar 2026 is totaal € 180.000.

Beleidsterrein vitale binnenstad & kennisstad

De stijging van de lasten in 2026 van het beleidsterrein vitale binnenstad van € 867.000 ten opzichte van 2025 wordt veroorzaakt voor € 977.000 door de SPUK winkelgebieden en daling van de lasten van € 123.000 gerelateerd aan het krediet Progr Binnenstad die in 2025 geraamd zijn. Dit krediet wordt o.a. aangewend voor een verkenning naar technische, ruimtelijke en financiele mogelijkheden voor 2 openbaar toiletten (Energiepark en Plantsoen).

De gemeente Leiden heeft een subsidie van afgerond € 1,5 miljoen van het Rijk ontvangen voor het versterken van het winkelhart van de Leidse binnenstad. Met deze subsidie gaat de gemeente o.a. investeren in het versterken en aantrekkelijker maken van de verbindingsstegen tussen de Haarlemmerstraat en Breestraat, het transformeren van beeldbepalende panden (Aalmarkt 22 en Catharinasteeg 11), het versterken van het verblijfsgebied langs de Rijn (kades Aalmarkt en Stille Rijn), het verbeteren van voorzieningen in het gebied (openbaar toiletten en fietsenstallingen Waagstalling en Stille Mare) en de herinrichting van de Breestraat. Deze subsidie is bedoeld als co-financiering voor deze projecten. De lasten en baten zijn voor 2025 begroot met afgerond € 250.000 en voor 2026 met afgerond € 1.250.000.

De stijging van de baten in 2026 van het beleidsterrein vitale binnenstad van € 977.000 ten opzichte van 2025 wordt volledig veroorzaakt door de SPUK winkelgebieden.

Reserves

In 2026 zijn er geen reservemutaties begroot voor programma 3.

Investeringen

In bovenstaand overzicht staan de investeringen zoals deze zijn opgenomen in het investeringsplan 2026-2029. In paragraaf 4.2.2 Investeringen wordt de ontwikkeling van de kapitaallasten toegelicht en staat een overzicht met te voteren kredieten.

Subsidies

Het volledige subsidie-overzicht is opgenomen in paragraaf 3.2.8 subsidies.