Beleidsterrein 8B Cultureel erfgoed

Inleiding

Het erfgoedbeleid is vastgelegd in de Leidse Erfgoednota (verlengd begin 2021). Het erfgoedbeleid draagt bij aan de toekomstvisie Leiden, Stad van Ontdekkingen (internationale kennis en historische cultuur). Leiden heeft met erfgoed een onderscheidende kracht in huis; zo heeft Leiden én de (internationale) kennis én collecties, én de aantrekkelijke historische stad én de grote mate van betrokkenheid van bewoners. Zowel de gemeente als vele stadspartners dragen bij aan de ambities uit de Erfgoednota. Erfgoed heeft ook een link met programma kennisstad, waarin erfgoed de komende jaren één van de drie thema’s is. Met de ambitie om Leiden de plek in Nederland te laten zijn die volop kansen biedt voor verbindingen tussen cultuur, erfgoed, wetenschap en samenleving (zie programma 3E Vitale binnenstad en kennisstad).

8B1.1 Exploitatie en beheer Erfgoed Leiden en Omstreken 
Als speler in de Stad van Ontdekkingen bouwt Erfgoed Leiden en Omstreken verder aan historische kennis en collecties, samen met en voor Leiden, de regio, internationale partners en het erfgoedveld.

Erfgoed Leiden wil erfgoed veiligstellen door aangesloten overheidsorganisaties in staat stellen hun erfgoedtaken goed uit te voeren vanuit de Archiefwet, de Erfgoedwet en de Omgevingswet. Onder meer wordt sinds de invoering van de Omgevingswet in 2024 een bijdrage geleverd aan het Omgevingsplan. Daarnaast ook aan bv. de uitvoering van de nota Leids religieus erfgoed en het behoud van de Jonge Bouwkunst. Het e-depot wordt verder uitgerold in de regio en er wordt een bijdrage geleverd aan het beheer van fysieke en digitale archiefbeheervoorzieningen en het toezicht daarop. Vanuit advisering duurzaam erfgoed levert Erfgoed Leiden een bijdrage aan de verduurzaming van de stad.

In 2025 start de uitvoering van de renovatie en verduurzaming van de huisvesting van Erfgoed Leiden en Omstreken aan de Boisotkade. Oplevering volgt in de eerste helft van 2026. Tijdens de verbouwing zal de studiezaal tijdelijk gehuisvest zijn in de studiezaal van het Hoogheemraadschap Rijnland.

De collecties die Erfgoed Leiden beheert voor Leiden en de regio zijn optimaal vindbaar, bruikbaar en doorzoekbaar voor het publiek door middel van verschillende digitale collectiebeheerssystemen die toegankelijk worden gemaakt via een nieuwe website.

Erfgoed Leiden wil het publiek verleiden en betrekken door mensen nieuwsgierig te maken naar de collecties en daar zelf mee aan de slag kunnen. Dat gebeurt door het openstellen van de studiezaal (in 2025 op locatie van het Hoogheemraadschap) en door het aanbieden van verschillende vormen van educatie. Ook is Erfgoed Leiden een partner bij het organiseren van of deelnemen aan evenementen en tentoonstellingen en exposities, inclusief Molenmuseum De Valk. In 2025 worden hiervoor zoveel mogelijk locaties buiten de Boisotkade gezocht.

Waar mogelijk wordt met gemeenten en andere publieke of private organisatie de samenwerking gezocht om het maatschappelijk rendement van de collectie zo groot mogelijk te maken.

De raad heeft met een motie (M24.0056.65) aandacht gevraagd voor maximaal gebruik van (rijks)subsidies voor instandhouding en onderhoud van rijksmonumenten. Erfgoed Leiden adviseert - waar mogelijk en gewenst - eigenaren hierbij.

8B1.2 Exploitatie molenmuseum De Valk
Molenmuseum de Valk verwacht ook in 2025 weer een succesvol jaar te draaien met zo’n 30.000 bezoekers.
De molen is, naast een museum, ook een monument dat behoorlijk onder druk staat. Stedelijke ontwikkelingen en klimaat hebben een merkbaar negatieve invloed op (de werking van) het gebouw. Dat vraagt om proactief, planmatig en zorgvuldig beheer en onderhoud. In 2025 worden de wieken vervangen en wordt een oplossing gezocht voor de negatieve invloed van het vocht op het gebouw.

8B1.3 Toezicht en handhaven op monumenten
Het toezicht en handhaven op monumenten heeft binnen de VTH-keten (vergunnen, toezicht en handhaving)
absolute prioriteit. Deze prioriteitstelling is vastgelegd in het VTH beleidsplan en het jaarlijkse VTH uitvoeringsprogramma.
Naast het vergunning-gebonden toezicht wordt ook ingezet op het onderzoeken van klachten en meldingen en verzoeken tot handhaving van monumenten. Er wordt zowel een preventieve als proactieve
rol vervuld. Hierbij wordt nauw samengewerkt met Erfgoed Leiden en Omstreken.

8B1.4 Uitvoeren erfgoedbeleid met partners 
Deze prestatie is mede in vervolg op 8B1.1 (betreft ook uitvoering erfgoedbeleid met partners) waar vanuit de visie van de gemeentelijke instelling Erfgoed Leiden en Omstreken en de context van de Erfgoednota uitvoering wordt gegeven aan het erfgoedbeleid. Voor de prestaties met verbindingen tussen kennis, cultuur en erfgoed verwijzen we ook naar 8A1.2 (Ondersteunen en mogelijk maken museaal aanbod) en 8A3.1 (Versterken unieke weefsel kennis en cultuur). Daarnaast maakt erfgoed deel uit van de samenwerking Kennisstad met de pijler Erfgoed (zie programma 3E Vitale binnenstad en Kennisstad).

We continueren het gesprek (en de uitwisseling) met partners aan de Erfgoedtafel en de tafel religieus erfgoed. In 2024 is de Evaluatie maatschappelijke ontwikkelingen Erfgoednota afgerond. Van daaruit hebben we voor de komende jaren beter zicht op de actuele maatschappelijke ontwikkelingen die van invloed zijn op het erfgoed, beleid en uitvoering. Een van die ontwikkelingen betreft de meerjarenopgave van de Leidse Erfgoeddeal (vergroenen binnenstad, zie 3E) waaraan we ook in 2025 een bijdrage leveren. Mede vanuit de centrale vraag van de Erfgoednota; hoe benutten we de kansen en kwaliteiten van erfgoed?

Erfgoed en de Omgevingswet
Een andere belangrijke ontwikkeling betreft de Omgevingswet. De omgang met (en bescherming van) al het fysieke erfgoed maakt integraal deel van uit (wettelijke verplichting) van de Omgevingswet. Een essentieel onderdeel blijft dus de inbedding van erfgoed in de instrumenten van de Omgevingswet. Dit is een doorlopend proces. Bij invoering van de Omgevingswet is de huidige bescherming van erfgoed (uit de voormalige bestemmingsplannen) onder andere via de zogeheten bruidsschat omgezet naar het tijdelijke Omgevingsplan. In de jaren die volgen werkt Leiden aan het nieuwe integrale (definitieve) Omgevingsplan. We onderzoeken hierbij de (nieuwe) mogelijkheden én verplichtingen die de Omgevingswet voor erfgoed biedt, zoals maatwerk in bescherming en de bescherming van de omgeving van het monument. De planning, werkwijze en ontwikkeling van het nieuwe Omgevingsplan is daarbij leidend. Ook maakt erfgoed deel uit van ontwikkelingen ten aanzien van de Omgevingsvisie en verkenningen ten aanzien van het instrument Omgevingsprogramma.

Cultuurhistorische waardering
In het collegeprogramma is de bescherming van het naoorlogse erfgoed opgenomen. In voorgaande jaren is het thema Jonge Bouwkunst (1970-1990) opgepakt. Komende jaren wordt ook de periode van de wederopbouw verder opgepakt.

Subsidie
Tijdens de Open monumentendagen in september worden jaarlijks vele monumenten opengesteld voor een groot publiek. Hiervoor verlenen we een subsidie aan de stichting Open Monumentendagen.

We contineren de Subsidieregeling Historisch Stadsbeeld voor het herstellen van onder andere historische winkelpuien en kleuren. Het huidige subsidiegebied is het beschermd stadsgezicht binnen de singels. Naar aanleiding van een amendement van de raad (A24.0056.08) wordt als proef het subsidiegebied uitgebreid. Voor 2025 en 2026 is hiervoor € 30.000 extra beschikbaar gesteld. Het gebied wordt nader vastgesteld in een aanpassing van de regeling, met als uitgangspunt de buitenrand van de singels en een aantal historische invalswegen.

Leiden heeft geen subsidieregeling voor de restauratie van gemeentelijke monumenten. Wel worden de lopende subsidies van de oude regeling (hoofdstuk 3 monumenten van de subsidieverordening stadsvernieuwing) nog tot en met 2030 afgerond.

* In 2025 zal het gebouw aan de Boisotkade voor bezoekers gesloten zijn i.v.m. de verbouwing. Studiezaal verhuist naar tijdelijke locatie bij het Hoogheemraadschap Rijnland. Heropening Boisotkade wordt in 2026 verwacht.