Beleidsterrein 3A Ruimte om te ondernemen

3A1.1 Regionale en lokale beleidsontwikkeling, beleidsuitvoering en advisering

1. Ruimte voor werken in de stad

In 2024 is de Ontwikkelagenda Ruimte voor Werk vastgesteld. De Ontwikkelagenda bevat vijf concrete acties die tot en met 2026 worden uitgevoerd om meer regie te nemen op het creëren van voldoende fysieke en betaalbare ruimte voor werken in de stad. Op deze manier proberen we te komen tot vitale en toekomstbestendige bedrijventerreinen. Dit sluit aan bij de ambities uit het beleidsakkoord ‘Samen leven in Leiden.’ Een belangrijk thema van de Ontwikkelagenda is het versterken van functiemenging in de stad waar dit kan; werken in woongebieden en wonen in werkgebieden. Deze functies kunnen elkaar versterken.

Met Ruimte voor Werk gaan we met de volgende acties aan de slag in 2025 en 2026:

1. We ontwikkelen een Leids instrumentarium om steviger te kunnen sturen op ruimte voor werk. Dit bevat onder andere een digitale matchmaking tool die voorziet in de behoefte van ondernemers om vraag en aanbod van bedrijfsruimte in de stad (en regio) inzichtelijker te maken.
2. We stellen profielen op voor alle werklocaties in Leiden en concretiseren de leefmilieus uit de Omgevingsvisie Leiden 2040. Dit zijn onder andere profielen van bedrijventerreinen en van wijkwinkelcentra waarmee we inzicht krijgen in welke economische functies van belang zijn voor het functioneren van onze stad.
3. We versterken de regionale samenwerking. In 2025 doen we dat met de verkenning van een Regionale Herontwikkelingmaatschappij (RHOM) voor de bedrijventerreinenstrategie van Economie071.
4. We zoeken actief naar in- en uitbreidingslocaties. Zo gaan we met Ondernemend Leiden in 2025 een quickscan doen naar mogelijke in- en uitbreidingslocaties binnen Leiden.
5. We creëren voldoende betaalbare werkruimte in Leiden. In 2025 versterken we de samenwerking met Stichting Werk en Onderneming (SWO) en PLNT en doen we onderzoek naar een fonds voor betaalbare werkruimte.

Regionaal zetten we met Ruimte voor werk in op:

Bedrijventerreinen-strategie
In 2024 is de strategie ‘Ruimte voor bedrijven in de Economie 071-gemeenten, ruimtelijke strategie bedrijventerreinen 2020-2030’ geëvalueerd en geactualiseerd. We zetten de komende jaren in op lichte regionale groei in ruimte voor bedrijventerreinen. Dit betekent dat wij ons als regio inzetten voor het uitbreiden en beter gebruiken van ons regionale aanbod van bedrijventerreinen. Met de uitvoering van deze strategie werken we ook aan toekomstbestendige bedrijventerreinen, door in te zetten op verdichting en verduurzaming. In 2025 wordt de verkenning afgerond naar de mogelijkheden van een Regionale Herontwikkelingmaatschappij (RHOM). Een RHOM heeft als belangrijkste doel om herontwikkelingen van werklocaties van de grond te krijgen die de markt niet oppakt. Op basis van de uitkomsten uit deze verkenning wordt in 2025 voorgelegd aan de raad of dit instrument in de herontwikkeling van bedrijventerreinen wordt ingezet door de gemeenten van Economie071.

Regionale kantorenvisie
De spoorzone van Leiden (het gebied Vondelkwartier, Stationsgebied en omgeving (STEO) en Schipholweg) is dé aantrekkelijkste kantoorlocatie van heel Holland Rijnland. De spoorzone is de enige locatie in Holland Rijnland waar de locatiekwaliteit hoog is en groei van het kantorenvolume mogelijk is. Juist door de ruimtelijke kwaliteit, kansen en ligging biedt de spoorzone ook uitstekende kansen voor niet- of lichte laboratorium houdende bedrijven van het Leiden Bio Science Park. Landelijk gezien richten de grote kantoorbeleggers zich met hun investeringen op de G5 gemeenten. De ontwikkelingen in de financiële markten en de bouw maken dat investeerders nog terughoudend zijn om in Leiden te investeren.

De kantorenmarkt van Leiden is ongezond door een te lage frictieleegstand. De kantorenleegstand in Leiden ligt met 5,1% (jaarlijkse Kantorenmonitor, stand 1/1/2024) op de ondergrens van de frictieleegstand (5-8%) die voor een goed functionerende kantorenmarkt gewenst is. Deze frictie leegstand bevindt zich vooral op het Leiden Bio Science Park (LBSP), waar alleen LSH gerelateerde bedrijven zich kunnen vestigen. De frictie leegstand in de Spoorzone is nog steeds onder de ondergrens van 5%. Dat levert beperkingen op voor herontwikkeling en verplaatsen van bestaande kantoorgebruikers in Leiden, maar ook voor nieuwe kantoorgebruikers die zich in de Spoorzone willen vestigen, onder andere door de nabijheid van het LBSP en Leiden CS. De ontwikkeling van nieuwe kantoren en de herontwikkeling van het bestaande (gedateerde) kantoorareaal is nodig voor een kwalitatief en duurzaam kantorenaanbod in Leiden. Daarnaast is de Spoorzone ook van belang voor bedrijven die diensten leveren aan het Leiden Bio Science Park, waarvoor nabijheid een belangrijke vestigingsfactor is.

Met vastgoedeigenaren (zoals ABC in het stationsgebied, van de Vorm/Oudendal en Citystone groep aan de Schipholweg) werken we (her)ontwikkelplannen uit die de komende jaren tot realisatie komen. Die kantorenmeters zijn nodig om een gezonde kantorenmarkt in Leiden te krijgen. Tegelijkertijd komt dan kwalitatief hoogwaardig kantoorareaal beschikbaar voor de bedrijven in Leiden.

De huidige regionale kantorenstrategie Holland Rijnland kent een looptijd van 2019-2024. In 2024 is gewerkt aan de actualisatie van de regionale kantorenstrategie. Besluitvorming is in het eerste kwartaal van 2025.

2. Horeca, retail en warenmarkt

Leiden heeft een centrumfunctie voor de regio voor de niet-dagelijkse boodschappen. Daarnaast zijn de wijkwinkelcentra met haar (buurt)winkels belangrijk, als economische functie voor de dagelijkse boodschappen en ‘hart van de wijk’.

In 2025 zetten wij ons met de Ontwikkelagenda Ruimte voor Werken en het Actieplan Impuls lokale economie in om de lokale economie te versterken. Wij stellen profielen op voor de wijkwinkelcentra, die een wervend toekomstperspectief moeten bieden voor deze werklocaties. Het beleidskader voor retail(ontwikkelingen) is de Nota en het Uitvoeringsplan warenmarkt- en retailbeleid Leiden 2021. Voor de horeca is het geldende beleidskader de Horecavisie 2020-2026.

Specifiek werken we aan:

Actieplan impuls Leidse lokale economie
Onze lokale ondernemers zijn belangrijk voor de voorzieningen in de stad en houden de stad levendig en leefbaar. In 2023 is daarom een Actieplan impuls Leidse Lokale economie opgesteld. Dit is een concreet 20-puntenplan dat een impuls geeft aan de lokale economie van de hele stad. In 2025 zetten we een aantal acties uit het Actieplan voort, zoals het versterken en faciliteren van de wijkeconomie, het vergroten van het belevingsgebied Nieuwe Rijn en de dienstverlening aan het Leidse MKB. Ook gaan wij verder met een omgevingsprogramma voor de Binnenstad.

Horecavisie 2020-2026
We verkennen in 2025 hoe we een vervolg aan geven aan de visie. Daarin nemen we de uitkomsten van de monitor 2024 mee.

Markten
We zijn in 2024 begonnen met het veiliger en sfeervoller maken van de zaterdagmarkt en de woensdagmarkt. Dit zetten we in 2025 voort door een uitbreiding van de zaterdagmarkt te onderzoeken richting de Kippenbrug. Ook willen we actiever marktondernemers van nieuwe branches werven. Voor de andere Leidse markten gaan we in 2025 werken aan het actualiseren en evalueren van de inrichtingsplannen en de branchering, zodat iedere markt in Leiden zo sterk mogelijk gepositioneerd is en kan floreren. Daarnaast leggen we de focus in 2025 op het optimaliseren van de samenwerking met de marktondernemers door actiever en directer contact te onderhouden.

3. Overnachtingen en toeristische verhuur van woonruimten

Short stay verblijf in combinatie met hotelfunctie
Vanwege de toenemende vraag naar short stay-voorzieningen voor tijdelijk zakelijk verblijf, die niet waren voorzien in de Horecavisie 2020-2026, is onderzoek gedaan naar de mogelijkheden. Dit heeft geleid tot een voorstel voor beleidsregels binnen het bestaande hotelbeleid. Een horeca 6 vergunning wordt dan verplicht voor short stay, waarbij nieuwe short stay kamers meetellen in de uitbreidingscapaciteit van hotelkamers. Hiermee beschermen we de woningvoorraad, creëren we een gelijk speelveld met hotels, en houden we rekening met de beperkte ruimte in de stad. De eerste evaluatie volgt in 2025.

Beleid Toeristische verhuur van woonruimte
Volgens het beleid voor toeristische verhuur van woonruimte is het voor eigenaren toegestaan om hun woonruimte tijdelijk voor toeristisch of zakelijk verblijf te verhuren. Om te zorgen voor een gelijk speelveld met de hotels en overige logiesvoorzieningen zijn de volgende voorwaarden in het beleid voor toeristische verhuur van woonruimte opgenomen: verplichte registratie van de woning (en vermelding van de registratienummers op de verhuuradvertenties bij de platforms als Airbnb); verhuur van de (gehele) woning voor maximaal 30 nachten per kalenderjaar of een volledig kalenderjaar in het geval dat eigenaar van de woning aanwezig is en maximaal 40% van het woonoppervlakte verhuurt; en afdracht van toeristenbelasting (€ 3,50 per persoon per nacht). Omdat een registratieplicht onvoldoende zicht geeft op naleving van deze voorwaarden, wordt afgewogen of een meldplicht moet worden ingevoerd. Daarbij wordt rekening gehouden met in februari 2024 aangenomen EU-wetgeving die het verhuurplatforms verplicht om gegevens (aantal overnachtingen en personen) te delen met lidstaten. Deze nieuwe wet maakt een meldplicht mogelijk overbodig. De nieuwe EU-regels zijn in 2027 van kracht.

4. Ligplaatsenbeleid

Het borgen en reguleren van het gebruik van het openbaar water en de walkanten door (woonboot)bewoners, recreanten van binnen en buiten Leiden en (bedrijfsvaart)ondernemers is een onderwerp dat een integrale benadering vraagt in regelgeving en aanpak. Het is ook een onderwerp wat tezijnertijd opgenomen kan worden in het omgevingswetinstrumentarium. Voor informatie over de algemene inzet op water verwijzen we u naar de waterbrief (kenmerk Z/24/3633935).

5. Leiden Internationale Stad

Het aantal Leidenaren met een andere nationaliteit is de afgelopen jaren gestegen van een op de elf (2020), naar een op de zeven (2024). Met de visie Internationalisering richt Leiden zich op de toekomst én borduurt de stad voort op de eeuwenlange traditie als ‘stad voor iedereen’. In 2024 is het meerjarenplan voor internationalisering ten einde gelopen waarin we kozen voor een brede, integrale benadering van internationalisering op alle beleidsterreinen. Ook in de toekomst willen we blijven inspelen op de diversiteit onder de gehele groep internationale Leidenaars, van statushouders tot kenniswerkers. We evalueren de inzet tot nu toe en we bepalen de focus voor de komende periode. We kijken samen met onze partners uit de stad hoe we met dienstverlening, ontmoeting en integratie internationale Leidenaren bij de stad blijven betrekken. Er zal daarbij ook aandacht uitgaan naar: het stimuleren van het taalaanbod voor anderstaligen, internationale bewoners meenemen in participatietrajecten, het benutten van het international panel, en de doorontwikkeling van het Leiden International Centre (zie 3B2.1.3).

6. Economie071

Met de partners van de stichting Economie071 wordt in 2025 uitvoering gegeven aan de nieuwe koers op basis van een interne tussentijdse evaluatie over de samenwerking. Uitgangspunt is het versterken van de uitvoeringskracht en het verstevigen van positionering van Economie071 binnen regionale netwerken. Daarbij werken we via projecten als de regionale bedrijvenstrategie en een verkenning van een Regionale Herontwikkelingsmaatschappij (RHOM) aan voldoende ruimte voor werken en ondernemen. In 2025 worden de resultaten van de verkenning van een RHOM verwacht, zie 3A1.2. Ook activiteiten gericht op ondernemerschap en een toekomstbestendig MKB, zoals de succesvolle MKB deal digitalisering, worden voortgezet.

3A1.2 Doorontwikkeling Leiden Bio Science Park
Het LBSP is het grootste innovatiedistrict van Nederland op het gebied van Life Sciences & Health en staat in de top vijf van Europa. In de afgelopen 40 jaar heeft het park een sterke, wereldwijde positie verworven. Er zitten onder andere ruim 130 bedrijven, Naturalis, het LUMC en vijf faculteiten van de Universiteit Leiden. Naast onderzoek en bedrijvigheid wonen er circa 3.000 mensen en is er gelegenheid om te sporten, te recreëren en zijn er horecamogelijkheden.

Het LBSP is ook maatschappelijk van belang. LBSP draagt namelijk bij aan het verbeteren van de gezondheid van Leidenaars, Nederlanders en de samenleving wereldwijd. Denk hierbij aan de ontwikkeling van vaccins, preventie en leefstijlgeneeskunde, diagnostiek en technologische innovaties voor medicijnontwikkeling, regeneratieve geneeskunde & geavanceerde gentherapieën.

In 2024 is gestart met het evalueren en aanscherpen van de positionering van het Leiden Bio Sience Park. In 2025 wordt een vernieuwde positionering en identiteit geïntroduceerd. Ambities zijn om in de top 3 van Europa te komen, de etalage van Life Sciences & Health (LSH) in Nederland te zijn en het duurzaamste innovatiedistrict van Nederland te worden. Ook willen wij de verbinding met de binnenstad verbeteren.

Verder wordt verkend in hoeverre de strategische gebiedsvisie kan worden geactualiseerd voor LBSP (inclusief de samenhang met knooppunt Leiden Centraal, Endegeest, Katwijk, transformatie binnen LBSP), rekening houdend met de inwerkingtreding van de Omgevingswet en duidelijke benoeming van de rollen van de verschillende partijen. Daarnaast wordt er een lobbystrategie opgesteld rond het belang van LBSP bij bestuurders en beleidsmakers op lokaal, regionaal, nationaal en Europees niveau. Ambitie is om een leiderschapsrol te gaan vervullen in regionale en nationale netwerken.

Buck Consultants Internationals (BCI) heeft voor Leiden, Katwijk, Oegstgeest en de Provincie Zuid-Holland het ruimtevraagstuk van de groeiende bedrijvigheid rondom het LBSP onderzocht. Op het park is momenteel nog voldoende ruimte voor nieuwe bedrijven. Maar om te zorgen dat het LBSP in de toekomst kan blijven floreren, is in ieder geval ruimte nodig in Katwijk. Ook in 2025 zullen we de samenwerking met Katwijk, Oegstgeest en de provincie op dit gebied voortzetten. Verder is van belang dat het LBSP onderwerp is in onder andere in Economie071 en in de Verstedelijkingsas.

Gebiedsontwikkeling Leiden Bio Science Park

Ruimtelijke en economische ontwikkelingen gaan hand in hand in een innovatiedistrict. Voor innovatie is openheid en toegankelijkheid van gebouwen en faciliteiten belangrijk. De ontmoeting (bedoeld en onbedoeld) moet zo maximaal bediend worden. Belangrijke randvoorwaarden zijn een goede bereikbaarheid, hoogwaardige kwaliteit en veel aandacht voor duurzaamheid.

Op het LBSP vindt de ontwikkeling en bouw van diverse nieuwe projecten plaats, in samenwerking met partners (de verantwoordelijke partij is tussen haakjes toegevoegd):

• Nieuwbouw Sport- en tentamencentrum gereed (project UL-vastgoed);
• Herinrichting sportvelden gestart (project UL-vastgoed);
• Herinrichting binnengebied deelgebied Sylvius, waaronder een gebouwde parkeervoorziening gestart (gezamenlijk project UL-vastgoed/gemeente Leiden);
• Nieuwbouw multitenant kantoor- en labgebouw in het Sylviusgebied gestart (project derden);
• Derde fase vernieuwen openbare ruimte rondom Hogeschool leiden gereed (gezamenlijk project Hogeschool Leiden en gemeente Leiden);
• Planontwikkeling Pesthuislaan 8 (project derden);
• Herontwikkeling Pesthuiscomplex, aanvraag omgevingsvergunning + start bouw (project derden);
• Duurzame Reconstructie Openbare Ruimte en Infrastructuur (DRORI) fase 3 gereed, fase 4 gestart (project gemeente Leiden);
• Bouw Mendelweggarage (P+_R Naturalis) gereed (project Naturalis);
• Aanleg Biodiversiteitstuin gestart (project Naturalis);
• Zernikedreef 10, demontage gereed, nieuwbouw gestart (project derden);
• Archimedesweg 15, nieuwbouw gestart (project derden);
• Entreegebied, demontage oude parkeergarage gereed (project gemeente Leiden);
• Entreegebied, gebouw 3 gestart (project derden);
• Entreegebied, gebouw 5 (o.a. woningbouw) gereed (project derden);
• Entreegebied, gebouw 8 (o.a. woningbouw) gestart (project derden);
• Oegstgeesterdeel, Nieuwbouw Eurofins, bouw gestart (project derden);
• Oegstgeesterdeel, Nexus, multitenant lab- en kantoorgebouw, bouw gestart (project derden);
• Diverse ingrepen op gebied van het versterken van de biodiversiteit gereed (deelprojecten gemeente Leiden + deelprojecten UL-vastgoed + onderdeel diverse hiervoor genoemde projecten).

Een deel van de bouwprojecten betreft woningbouw (Entreegebied). In 2023 zijn er ongeveer 1.000 (studenten)woningen bijgekomen in het LBSP. De komende jaren zal dat aantal verder toenemen. Het LBSP draagt dus ook significant bij aan de woningbouwopgaaf van Leiden.

De herstructurering van het oudere deel van het LBSP, deelgebied Leeuwenhoek, is nog steeds volop gaande. Een aantal van de hiervoor gemelde projecten liggen in dit deelgebied. Dit sluit goed aan bij het groeitempo dat het LBSP momenteel heeft, waarbij er een grote vraag blijft naar gebouwen met laboratoria en kantoren. Het gebeid zal meer de uitstraling en functionaliteit van een innovatiedistrict krijgen. Ook kunnen we daarmee invulling geven aan de functiemix en het inrichten van de ruimtes -zowel inpandig als de buitenruimte- om ontmoeting te stimuleren. Deze herstructurering zal de komende jaren nog in beslag nemen.

* Deze BBV-indicator is landelijk verplicht. De realisatiewaarden staan op waarstaatjegemeente.nl. Vanwege deze wettelijk opgelegde werkwijze zien we af van het opnemen van streefwaarden.