Beleidsterrein 3A Ruimte om te ondernemen

3A1.1 Regionale en lokale beleidsontwikkeling, beleidsuitvoering en advisering

1. Ruimte voor werken in de stad

We geven in 2024 vervolg aan het thema ‘ruimte voor werken in de stad’ met als vertrekpunt een goede balans tussen werken, wonen, bereikbaarheid en duurzaamheid. Dit sluit aan bij de pijler Fysieke ruimte voor werken in de stad.

De stad Leiden kan niet zonder voldoende woningen en kan ook niet zonder voldoende banen en werklocaties. In het coalitieakkoord Samen leven in Leiden is de ambitie opgenomen om meer regie op bedrijventerreinen te realiseren. In de Omgevingsvisie Leiden 2040 wordt het perspectief van functiemenging als toekomstbeeld van wonen en werken gegeven in een verstedelijkende stad; wonen bij werklocaties en werken bij woonlocaties. Bedrijvigheid (en het daarmee verbonden aspect banen) is namelijk een van de facetten die bijdraagt aan brede welvaart en sociale cohesie in de wijk en in de stad. Mengen van functies vraagt om een goede afstemming waar functies wel en niet gemengd kunnen worden. We willen daarmee fysieke ruimte maken voor zowel startende bedrijven, groeiende bedrijven en gevestigde bedrijven.

In 2023 zijn we gestart met het formuleren van een ontwikkelagenda Ruimte voor werken in de stad, welke in 2024 ter besluitvorming wordt voorgelegd. Hierin worden spelregels vastgelegd over functiemening en transformatie in de stad. Daarmee geven we uitvoering aan de versterking van de regiefunctie vanuit de gemeente om te komen tot vitale Leidse werklocaties, waarbij we inzetten op maatwerk. Zowel voor gebieden die ruimte bieden aan hindergevende bedrijven, als voor gebieden waar functiemenging passend kan zijn.

2. Bedrijventerreinen-strategie

In 2024 wordt uitvoering gegeven aan de strategie ‘Ruimte voor bedrijven in de Economie 071-gemeenten, ruimtelijke strategie bedrijventerreinen 2020-2030’. Met de uitvoering van deze strategie wordt gewerkt aan toekomstbestendige bedrijventerreinen. Met deze strategie is tot 2030 de koers van de regio071 voor haar bedrijventerreinen vastgesteld. Daarmee wordt bijgedragen aan de pijler Fysieke ruimte voor werken in de stad.
In 2024 vindt besluitvorming plaats over een actualisatie van de strategie naar aanleiding van de evaluatie die in 2023 heeft plaatsgevonden. Tevens vindt besluitvorming plaats overde actualisatie van de bedrijventerreinenstrategie voor de regio Holland Rijnland.In 2023 is een verkenning gestart naar de mogelijkheden van een Regionale Herontwikkelingmaatschappij (RHOM). Op basis van de uitkomsten uit deze verkenning wordt in 2024 besloten of dit instrument in de herontwikkeling van bedrijventerreinen wordt ingezet door de gemeenten van Economie071.

Als onderdeel van de ontwikkelagenda ‘ruimte voor werken in de stad’ is in 2024 een ruimtemaker aan de slag die samen met ondernemers profielen voor de Leidse bedrijventerreinen ontwikkelt en kansen verzilvert voor Leidse bedrijventerreinen.

3. Regionale kantorenvisie

De spoorzone van Leiden (het gebied Vondelkwartier, Stationsgebied en omgeving (STEO) en Schipholweg) is dé aantrekkelijkste kantoorlocatie van heel Holland Rijnland. Deze aantrekkelijkheid wordt mede bepaald door de directe nabijheid van Leiden Centraal Station en de ligging aan de Oude lijn Rotterdam-Den Haag, Schiphol-Amsterdam en Utrecht, het Innovatie District Leiden Bio Science Park en de historische binnenstad. De spoorzone is de enige locatie in Holland Rijnland waar de locatiekwaliteit hoog is en groei van het kantorenvolume mogelijk is. Juist door de ruimtelijke kwaliteit, kansen en ligging biedt de spoorzone ook uitstekende kansen voor niet- laboratorium houdende bedrijven van het Leiden Bio Science Park.

De kantorenleegstand in Leiden ligt met 4,1% (jaarlijkse Kantorenmonitor, stand 1/1/2023) onder de frictieleegstand (5-8%) die voor een goed functionerende kantorenmarkt gewenst is. De ontwikkeling van nieuwe kantoren en de herontwikkeling van het bestaande (gedateerde) kantoorareaal is nodig om een kwalitatief en duurzame kantorenaanbod in Leiden te hebben. Met vastgoedeigenaren (zoals ABC in het stationsgebied, van de Vorm/Oudendal en Citystone groep aan de Schipholweg) werken we (her)ontwikkelplannen uit die de komende jaren tot realisatie komen. Daarmee komt kwalitatief hoogwaardig kantoorareaal beschikbaar voor Leiden.

De huidige regionale kantorenvisie Holland Rijnland kent een looptijd van 2019-2024. In 2024 wordt de actualisatie van de regionale kantorenstrategie vastgesteld.

4. Horeca, retail en warenmarkt

Leiden heeft een centrumfunctie voor de regio voor de niet-dagelijkse boodschappen. Daarnaast zijn de wijkwinkelcentra met haar (buurt)winkels belangrijk, niet alleen als belangrijke economische functie voor de dagelijkse boodschappen, maar ook als ‘hart van de wijk’. Het beleidskader voor retail(ontwikkelingen) in de binnenstad is de nota en het uitvoeringsplan warenmarkt- en retailbeleid Leiden 2021. In 2024 vindt de uitvoering plaats van acties die in dit uitvoeringsplan zijn opgenomen. Daarnaast worden acties uitgevoerd die in het actieplan impuls Leidse lokale economie zijn opgenomen. Dit actieplan is mede ondertekend door Centrummanagement Leiden.

Horeca

Tijdens de vaststelling van de Horecavisie is besloten om de visie in 2023 tussentijds te monitoren. Hierbij wordt gekeken naar de meest recente ontwikkelingen op het gebied van horeca en hotels. Deze monitoring is gestart in het najaar van 2023. De oplevering van de resultaten vindt plaats in 2024.

5. Actieplan impuls Leidse lokale economie

Onze lokale ondernemers zijn belangrijk voor de voorzieningen in de stad en houden de stad levendig en leefbaar. De nasleep van corona, inflatie, de energieprijzen en ontwikkelingen rondom duurzaamheid, digitalisering en personeel, zorgen voor pittige vraagstukken voor ondernemers. Leiden en haar inwoners hebben er baat bij als de gemeente de ondernemers ondersteunt om toekomstgericht te (kunnen) ondernemen. Daarom is, samen met Centrum Management Leiden, een Actieplan impuls Leidse Lokale economie opgesteld. Dit is een concreet 20-puntenplan voor de periode tot en met 2024 en geeft een impuls aan de lokale economie van de hele stad. Naast gebiedsgerichte acties in het centrum zijn er ook acties opgenomen voor de wijken. In 2024 wordt het actieplan verder uitgevoerd. Voorbeelden hiervan zijn het versterken van het belevingsgebied langs de Nieuwe Rijn, het voortzetten van de werkgroep Keurmerk Veilig Ondernemen tot en met 2026 en het verbeteren van effectieve en efficiënte informatievoorziening voor ondernemers. Voor de laatste stand van zaken is een overzicht beschikbaar via: https://www.centrumvanleiden.nl/wp-content/uploads/Leiden-Actieplan-6.pdf.

6. Markten

Op woensdag en zaterdag vindt de markt plaats in het ‘Nieuwe Rijngebied’. Samen met onder andere de horeca en de retail, is de woensdag- en zaterdagmarkt belangrijk voor het Nieuwe Rijngebied als belangrijk verblijfs- en belevingsgebied in het centrum van Leiden. In 2024 is de pilot gebiedsmanager gestart. Deze heeft als belangrijkste taak het bevorderen van de samenwerking tussen alle functies in het gebied. Ook wordt verder gewerkt aan de inrichting van de markt, zodat alle functies op een veilige en prettige manier samen kunnen functioneren. Zo vindt er een verkenning plaats naar de praktische mogelijkheden voor de uitbreiding van de weekmarkt richting de Kippenbrug. Op dit moment vinden er al regelmatig themamarkten plaats in dit gebied, die tevens dienen als ‘test’ voor de uitbreiding van de weekmarkt richting de Kippenbrug.

7. Overnachtingen en toeristische verhuur van woonruimten

Short stay verblijf in combinatie met hotelfunctie

Voldoende aanbod aan short stay voorzieningen is belangrijk voor de verdere ontwikkeling van onder andere het Leiden Bio Science Park. Om inzicht te krijgen in de marktruimte voor short stay wordt in 2023 een onderzoek verricht. Op basis van de uitkomsten zullen komend begrotingsjaar beleidsvoorstellen worden opgesteld.

Beleid Toeristische verhuur van woonruimte

Volgens het beleid voor toeristische verhuur van woonruimte is het voor eigenaren toegestaan om hun woonruimte tijdelijk voor toeristisch of zakelijk verblijf te verhuren. Om te zorgen voor een gelijk speelveld met de hotels en overige logiesvoorzieningen en om de effecten van het beleid te meten, vindt tussentijds een evaluatie plaats. Zo is er onder andere contact met vertegenwoordigers van platforms als Airbnb en Booking.com op de naleving van het beleid. Verder is de provincie Zuid-Holland van plan een Airbnb-monitor te ontwikkelen in samenwerking met de betrokken steden en dorpen. De gemeente Leiden werkt mee aan de uitwerking hiervan.

8. Ligplaatsenbeleid

Het borgen en reguleren van het gebruik van het openbaar water en de walkanten door (woonboot)bewoners, recreanten van binnen en buiten Leiden en (bedrijfsvaart)ondernemers is een onderwerp dat een integrale benadering vraagt in regelgeving en aanpak. Het is ook een onderwerp wat tezijnertijd opgenomen kan worden in het omgevingswetinstrumentarium.

9. Internationalisering

Meer dan een op de acht Leidenaars heeft een andere nationaliteit dan de Nederlandse. We zien ieder jaar het aantal internationale bewoners stijgen in Leiden. Met de visie Internationalisering (2020) en het bijbehorende uitvoeringsplan richt Leiden zich op de toekomst én borduurt de stad voort op de eeuwenlange traditie als ‘stad voor iedereen’. In het plan van aanpak (2021-2024) en het meerjarenplan voor internationalisering kiezen we voor een brede, integrale benadering van internationalisering op alle beleidsterreinen. Hierbij hanteren we de volgende speerpunten; integratie & ontmoeting; onderwijs, kennis & economie; stedelijke ontwikkeling & wonen en dienstverlening. Met deze speerpunten spelen we in op de diversiteit onder de gehele groep internationale Leidenaars, van statushouders tot kenniswerkers. Samen met onze partners uit de stad en de regio zetten we in op een kansgerichte benadering op Internationalisering. Zo hangt de ontwikkeling van het Leiden International Centre en het aantrekken van internationaal talent nauw samen met de campusontwikkeling van het Leiden Bio Science Park. Belangrijke ontwikkelingen in 2024 zijn onder andere de borging van het Leiden International Centre, de inzet op het aantrekken en behouden van internationaal talent, de ontwikkeling monitoren van de internationale basisschool (International School Leiden en TISA) en een verbetering van communicatie- en dienstverlening aan internationale bewoners, met speciale aandacht voor internationale studenten.

10. Retailvisie071

De regionale Retailvisie Leidse regio 2025 dient als toetsingskader voor retail initiatieven buiten het centrum van Leiden. In 2024 vindt op het niveau van de Regio071 afstemming en kennisdeling plaats, mede op basis van de Retailmonitor die eind 2023 is gemaakt om de retailontwikkelingen te volgen en hierop, indien nodig, te anticiperen.

11. Economie071

Er is een start gemaakt met het concreet maken van de ambities uit het uitvoeringsprogramma 2023-2026. Zo wordt de komende 3 jaar (met cofinanciering vanuit de provincie Zuid-Holland) een vervolg gegeven aan de MKB deal digitalisering. Ook werken de partners binnen het samenwerkingsverband Economie071 het komende jaar samen aan de vaststelling van de regionale bedrijventerreinenstrategie.

In mei 2023 is de nieuwe, jaarlijkse editie van de Index071 gepubliceerd. De Index071 laat zien dat de regio-economie van Leiden zich in een stijgende lijn bevindt en dat er nog volop kansen zijn voor verdere groei en ontwikkeling. Onder andere op het gebied van het aantrekken en behouden van voldoende opgeleid personeel, de opmars van zelfstandigen en kleine bedrijven in wijken en de samenwerking met andere kennisregio’s. De Index071 vormt de basis voor (nieuwe) speerpunten en projecten. De partners gaan de komende periode de onderlinge samenwerking tussentijds evalueren om de uitvoeringskracht en positionering van Economie071 binnen regionale netwerken te versterken.

3A1.2 Doorontwikkeling Leiden Bio Science Park
Het Leiden Bio Science Park (LBSP) behoort tot de top van de Life Science & Health (LSH) in Europa en is de grootste van Nederland. Daarbij is het park cruciaal in het functioneren van Leiden als internationale kennisstad en maakt het onderdeel uit van de Verstedelijkingsalliantie die zich inzet voor stedelijke ontwikkeling langs
de spoorlijn tussen Leiden en Dordrecht, de zogenaamde ‘Oude Lijn’. Het doel is om een bijdrage te leveren aan de oplossing van het woningtekort en versterking van de economie vanwege een verbeterde bereikbaarheid tussen de campussen, medische centra, bedrijven en personeel.

Het LBSP is niet alleen van belang voor de lokale Leidse economie, maar ook op regionaal/nationaal en internationaal niveau. Zo is voor ook nationaal beleid het belang van innovatiedistricten een speerpunt (zie ook: Strategische agenda voor het ondernemingsklimaat in Nederland | Tweede Kamer der Staten-Generaal). Het in 2020 gehouden Rekenkameronderzoek ‘Bio Science Park een waardevol onderdeel van de stad’, geeft aan dat er circa 20.800 banen waren op het park. Daarnaast creëren de bedrijven en instellingen op het LBSP banen bij toeleveranciers en bedrijven elders in de gemeente Leiden of daarbuiten: in totaal 8.000 banen (2020). Dit is ongeveer 1/3 van de banen in Leiden. Van de werkgelegenheid op het park profiteren niet alleen mensen met een theoretische opleiding en mensen van elders. Zeker de helft van de werkgelegenheid op en voor het LBSP is voor mensen met een praktische opleiding. Zo’n 30 procent van de banen op/dankzij het LBSP wordt ingevuld door Leidenaars. Een op de acht werkzame Leidenaars heeft dus zijn of haar baan te danken aan het LBSP. Daarbij heeft het rapport laten zien dat voor elke euro die wij in het LBSP investeren, wij meer dan twee euro ontvangen. Het Rekenkamerrapport uit 2020 bevestigde de economische kracht van het LBSP. In 2024 zijn de geactualiseerde cijfers van de door de raad vastgestelde indicatoren beschikbaar (RV. 21.0041).

Naast de economische kant kent het LBSP ook een maatschappelijk aspect. Het LBSP draagt namelijk bij aan het verbeteren van de gezondheid van Leidenaars, Nederlanders en de samenleving wereldwijd. Denk hierbij aan de ontwikkeling van vaccins, preventie en leefstijlgeneeskunde, diagnostiek en technologische innovaties voor medicijnontwikkeling, regeneratieve geneeskunde & geavanceerde gentherapieën.

Gezamenlijke inspanningen en gezamenlijke resultaten

Onze doelen zijn om het LBSP te laten groeien en bloeien en te transformeren naar een Innovatiedistrict. De gemeente Leiden werkt nauw samen met de Universiteit Leiden, het LUMC, Janssen Biologics, de gemeente Oegstgeest en de Ondernemersvereniging Bio Science Park aan de economische en ruimtelijke ontwikkeling van het LBSP via deelname aan de Stichting Leiden Bio Science Park en de Ruimtelijke Regiegroep. Verschillende acties worden opgezet met als doel een aantrekkelijk klimaat te realiseren voor uitstekend onderzoek, onderwijs en ondernemen, waarbij ruimte voor wonen, ontmoeten, duurzaamheid, biodiversiteit en ontspannen belangrijk is. Ook TNO, Naturalis en de Hogeschool Leiden werken hieraan mee.

De ambities uit het Meerjaren-visie en Ambitietraject (2023-2030) van de stichting Leiden Bio Science Park zijn:

• voltooien van de transitie naar een volwassen innovatiedistrict;
• Innemen leiderschapsrol van bio science clusters in Nederland;
• Realiseren voortgezette groei in schaal en diversiteit;
• Bestendigen en versterken internationale concurrentiepositie.

Onze ambitie is om het LBSP als een wereldwijde broedplaats te laten floreren voor innovatie en als een ontmoetingsplek voor Life Sciences & Health-actoren uit de regio Zuid Holland, Nederland, Europa en de rest van de wereld.

Gebiedsontwikkeling Leiden Bio Science Park

Ruimtelijke en economische ontwikkelingen gaan hand in hand in de ontwikkeling naar een innovatiedistrict.¹ Innovatie is gebaat bij openheid en toegankelijkheid van gebouwen en faciliteiten. Belangrijke randvoorwaarden zijn een goede bereikbaarheid, hoogwaardige kwaliteit en veel aandacht voor duurzaamheid.

Op het LBSP vindt de ontwikkeling en bouw van diverse nieuwe projecten plaats, in samenwerking met partners (de verantwoordelijke partij is tussen haakjes toegevoegd):

• Renovatie Schotel gereed (project UL-vastgoed);
• Aanleg Campusplein gereed (project UL-vastgoed);
• Herinrichting binnengebied deelgebied Sylvius, waaronder een gebouwde parkeervoorziening gestart (gezamenlijk project UL-vastgoed/gemeente Leiden);
• Nieuwbouw Batavia gestart (project derden);
• Tweede fase vernieuwen openbare ruimte rondom Hogeschool leiden gereed, derde fase gestart (gezamenlijk project Hogeschool Leiden en gemeente Leiden);
• Aanleg openbare ruimte rondom DuWo gereed (project DuWo);
• Herontwikkeling Pesthuiscomplex, aanvraag omgevingsvergunning + start bouw (project derden);
• Duurzame Reconstructie Openbare Ruimte en Infrastructuur (DRORI) fase 2 gereed, fase 3 gestart (project gemeente Leiden);
• Bouw Mendelweggarage gestart (project Naturalis);
• Archimedesweg 15, nieuwbouw gestart (project derden);
• Entreegebied, gebouw 3 en 5 gestart (project derden);
• Nieuwbouw Sport- en Tentamencentrum UL gestart (project UL-vastgoed);
• Diverse ingrepen op gebied van het versterken van de biodiversiteit gereed (deelprojecten gemeente Leiden + deelprojecten UL-vastgoed + onderdeel diverse hiervoor genoemde projecten).

De afgelopen periode is veel eigendom in het oudere deel van eigenaar gewisseld en (nieuwe) eigenaren willen hun kavel/gebouw herontwikkelen. Dit sluit goed aan bij het groeitempo dat het LBSP momenteel heeft, waarbij er een grote vraag blijft naar gebouwen met laboratoria en kantoren. Op de Provada is met vastgoedeigenaren uit het LBSP de intentie uitgesproken om gezamenlijk de ontwikkeling van LBSP naar een innovatiedistrict op te pakken. Hier zal de komende jaren uitvoering aan worden gegeven. Ook kunnen we daarmee invulling geven aan de functiemix en het inrichten van de ruimtes -zowel inpandig als de buitenruimte- om ontmoeting te stimuleren. Ook heeft de bereikbaarheid van het LBSP onze aandacht. In 2024 willen we een vervolg geven aan de mobiliteitsmiddag die we in 2023 hebben georganiseerd.

Onderzoek ruimtevraagstuk groeiende bedrijvigheid Leiden Bio Science Park

Buck Consultants Internationals (BCI) heeft voor Leiden, Katwijk, Oegstgeest en de Provincie Zuid-Holland het ruimtevraagstuk van de groeiende bedrijvigheid rondom het LBSP onderzocht. Op het park is momenteel nog voldoende ruimte voor nieuwe bedrijven. Om te zorgen dat het LBSP kan blijven floreren, is het van belang om te kijken waar uitbreiding in de toekomst mogelijk is.

Het onderzoek van BCI richtte zich op de bestaande gebieden LBSP, De Geesten in Oegstgeest en de Spoorzone in Leiden en op twee mogelijke uitbreidingslocaties: Westerpoort in Leiden en Zijlhoek/De Woerd in Katwijk. Dit biedt inzichten in de voorwaarden voor ontwikkeling in 2024 en verder. Zo kan de ontwikkeling van Zijlhoek en De Woerd een lange adem vergen en vraagt dit om een intensieve samenwerking zoals we die al met Oegstgeest kennen. In 2024 zullen we de samenwerking met Katwijk, Oegstgeest en de provincie op dit gebied voortzetten.

* Deze BBV-indicator is landelijk verplicht. De realisatiewaarden staan op waarstaatjegemeente.nl. Vanwege deze wettelijk opgelegde werkwijze zien we af van het opnemen van streefwaarden.

Een overzicht van realisatie- en streefwaarden van de indicatoren (ook uit vorige begrotingen) staat op LeideninCijfers.

1. Een innovatiedistrict is een levendige gemeenschap waar innovatieve bedrijven, kennisinstellingen en talent samenkomen, vaak rond een bepaald thema maar ook steeds sterk verbonden met andere domeinen en sectoren. Een universiteit of academisch medisch centrum is altijd het ankerpunt van het gebied. Ook is er een organisatie die partijen verbindt en de ontwikkeling van het district bevordert.